Агенттік өкілінің айтуынша, Transparency International халықаралық үкіметтік емес ұйымы 2019 жылғы «Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі» атты жыл сайынғы басты зерттеулерінің нәтижелерін жариялаған. Нәтижесінде Қазақстан мүмкін болған 100 баллдың 34 балын алып, 180 елдің арасынан 113-орын иеленгені белгілі болып отыр. Осылайша, былтырғы жылмен салыстырғанда индексті 3 балға және 11 орынға жақсартты. Бұл Қазақстанның сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексіне (СЖҚИ) қатысқан уақыт аралығындағы ең жоғарғы көрсеткіші.
Transparency International-дің қазіргі бағалау әдістемесі 2012 жылы бекітілген. Сол сәттен бастап 2019 жылға дейін, 7 жыл ішінде Қазақстан өзінің орнын 28-ден 31-ге дейін тек 3 балға ғана жақсартқан болатын. Ал қазір Қазақстан жеті жылдық ілгерілеуді бір жылдың ішінде орындады.
Қазақстанның 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына сәйкес СЖҚИ-дің 35 балға дейінгі өсімі ықтимал нәтиже ретінде белгіленгенін атап өткен жөн. Осылайша, осы ұмтылыс арқылы жоспарланған көрсеткішке қол жеткізілген.
Айта кетейік, Қазақстан бойынша индексті есептеу барысында Батыс Еуропа мен АҚШ-та орналасқан: Бертельсман қоры, Freedom House, Economist Intelligence Unit, PRS Group, World Justice Project, IHS Markit, IMD, Дүниежүзілік экономикалық форум, V-Dem секілді 9 танымал халықаралық зерттеу орталықтарының мәліметтері негізінде агрегатталған көрсеткіштер қолданылады. Әр ұйым рейтингті қалыптастырудың өзіндік әдістемесін қолданады.
Аталған ұйымдардың басым бөлігі Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша күш-жігерін оң бағалаған. Мәселен АҚШ-та орналасқан PRS Group беделді зерттеу орталығының бағалауы бойынша соңғы 2 жылда Қазақстанның көрсеткіштері 2 есеге жақсарған. Бұл рейтингте біз Оңтүстік Кореямен, Израильмен, Испаниямен, Словения және Словакиямен бір қатардамыз. Лозаннада, Швейцарияда орналасқан IMD институтының «Парақорлық және жемқорлық» көрсеткіштері бойынша бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан 2018 жылмен салыстырғанда 10 орынға көтеріліп, рекордтық 29-шы орынды иемденді. Аталған рейтингте біз Оңтүстік Кореядан (30), Израильден (32), Испаниядан (40), Чехиядан (41) жоғары тұрмыз.
IHS Markit компаниясының рейтингінде айтарлықтай ілгеріледік. Қазақстан «Сыбайлас жемқорлық тәуекелдері» индикаторы бойынша мүмкін 10 балдың (10-ең жоғарғы тәуекел) 3,1 балын жинап, Беларусьті қоспағанда ТМД-ның барлық елдерінен озып шықты.
Олжас Бектеновтің сөзіне қарағанда, Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша бір де бір мемлекет ешқашан 100 балл алмаған. Биыл бірінші және екінші орында Дания және Жаңа Зеландия (87) бөлісті, үшінші орынды Финляндия (86), төртінші орынды Сингапур, Швеция және Швейцария (85) алды. Рейтингтің аутсайдері – Сомали (9), Оңтүстік Судан (12) және Сирия (13).
Посткеңестік елдердің басым көпшілігі Қазақстаннан едәуір төмен орналасқан. Мәселен Молдова 32 балмен 120-орын; Украина, Әзербайжан және Қырғызстан 30 балмен 126-орын; Ресей 28 балмен 137-орын, Тәжікстан мен Өзбекстан 25 балмен 153-орын, Түрікменстан – 19 балмен 165-орын алды.
Осылайша, Қазақстан Орталық Азия елдері арасындағы көшбасшылығын біршама нығайтты. Transparency International-мен қатар сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейі мен мемлекет жүргізіп жатқан сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың тиімділігін басқа да халықаралық ұйымдар бағалайтынын ескерген жөн. Мәселен былтырғы жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Дүниежүзілік банктің сыбайлас жемқорлықты бақылау индексінде әлемнің барлық елдері арасында ең жоғары ілгерілеу жасады. 2019 жылы Қазақстанның көрсеткіштері алдыңғы жылмен салыстырған екі есеге жақсарып, 36%-ды құрады. 2018 жылы біздің көрсеткіш 19%-ды құраған еді. Халықаралық рейтинг агенттіктерінің сарапшылары Қазақстан көрсеткіштерінің артуы ең алдымен сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету бойынша қабылданып жатқан, бірінші кезекте алдын алу және бизнес жүргізу жағдайын жақсарту шараларымен байланысты екенін атап өтуде. Олардың пікірінше, Қазақстанда посткеңестік кеңістіктегі басқа елдермен салыстырғанда сыбайлас жемқорлық бірқалыпты сипатқа ие, ал соңғы жылдары оның деңгейі төмендеуде.
