Латын графикасына негізделген әліпби жобасындағы кейбір дыбыстардың таңбалануы қайта қарастырылуда. Олардың жазылым мен оқылымындағы артықшылықтары және кемшіліктері ғылыми-әдістемелік тұрғыдан талқыланды. Жиынды ашқан Мәдениет және спорт министрлігіне қарасты Тіл саясаты комитеті төрағасының орынбасары Әділбек Қаба Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жаңа қазақ әліпбиін жетілдіру жөніндегі тапсырмасынан кейінгі мерзімде 30-дан астам жобаны қарап, 70 ғалымнан құралған жұмыс тобы іріктелген 4 нұсқаның ішінен умлаут жобаны соңғы нұсқа ретінде таңдап алғандарын айтты.
«Осы үш айдың ішінде қайсысы уникодқа сай келеді, пернетақтада терген кезде қандай проблемалар туындауы мүмкін немесе жазу, айту, оқу кезінде қиындықтар кездеспей ме деген мәселелер бойынша сараптаулар, апробациялар жасалды. Тәжірибе ретінде 500-ге жуық мектеп оқушысының сынағынан өтті. Соның негізінде қандай олқылықтар бар екені анықталды. Ағымдағы жылдың 20 ақпан күні Алматыда жұмыс тобының отырысы өтті. Үш жоба шығарылып, талқылай келе ғалымдар бір жобаға тоқталды. Бұл жаңағы умлаутты жоба деген шартты аты бар нұсқа. Оны алдыңғы жобаларды толықтырған, әрқайсынан ең озық жері алынған, жетілдірілген жоба деп айтуға болады. Қазір жалпақ жұрттың талқылауына осы жоба ұсынылып отыр. Жақында Президент Әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары Мәулен Әшімбаев бірнеше ғалымды жинап, тағы да талқылау өткізді. Қаріптерге байланысты тағы да қарап шығып, толықтыру туралы тапсырма берген болатын. Бүгінде республика бойынша барлық аймақтарда филолог ғалымдар мен тіл мамандарының арасында ашық талқылау өтіп жатыр», деді ол.
Жаңа әліпбиге енбей қалған жат дыбыстар мен күтпеген тәсілмен таңбаланып бара жатқан төл дыбыстардың жанашырлары айтқан уәждерді, жұмыс тобы ұстанып отырған принциптердің қисынын дөңгелек үстелге қатысушыларға Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының ғылыми хатшысы Анар Фазылжанова түсіндірді.
– «С» әрпін әліпбиге енгізу керек болса, «ш»-ның орнына ала алмаймыз. Бұл тек «ц»-ны таңбалау үшін енбек. Сонда қазақ тіліне орыс орфографиясы бойынша жазылып, орыс орфоэпиясы бойынша айтылатын 1569 сөзді қайта кіргізеді екенбіз. Бұл 1569 сөз қазіргі әліпби бойынша қазақшаланып жүр еді. «Полиция» емес, polisia деп, «ацетон» емес aseton деп жаздық. Сөйтіп бұл сөздер қазақша «шапан киіп» жүр еді, енді «с»-ны алып «ц»-ның орнына қолдансақ, бұлар түп-түгел орыс тілінің заңдылығымен тілімізге енейін деп тұр, – деген ол «ц» мен «s»-тің айырмасы туралы айтып өтті.
Бұдан кейін әріптер төңірегіндегі пікірталас ұзақ баяндаулар мен пікірталасқа ұласты. Жиында айтылған ұсыныс-пікірлер мен сын-ескертпелер негізінде жаңа әліпбидің ақырғы нұсқасы Үкіметке ұсынылатын болады.
«Умлаутты жоба Президент Әкімшілігінің алғашқы іріктеуінен өтті деуге болады. Жекелеген дыбыстардың таңбасына қатысты тағы да бір рет сынамадан өткізу жөнінде тапсырма берілді. Қазір осы әріптер бойынша сынамалар өткізіліп, сауалдамалар жасалып жатыр. Осылардың бәрі өткеннен кейін, қорытындысын шығарып, ертең күні бүкіл ғалымдардың қатысуымен кеңейтілген отырыс өтеді. Сол отырыста нақты жетілдірілген әліпби мақұлданып, содан кейін Үкіметте ұлттық комиссияның қарауына берілетін болады», деді жиынды қорытындылаған Әділбек Қаба.
