«Бес томдық «Дала фольклорының антологиясына» енген жауһарлар қолжазба шығармалардан музыкалық шығармаларға дейінгі әртүрлі жанрдағы туындылардан тұрады. Және олардың барлығы қазақ халқының дәстүрлерін сақтау, туған жердің тарихын білу және өткен кезеңдегі ұлы қайраткерлер туралы естеліктер сияқты ұлы даланың басты құндылықтарын көрсетуге бағытталған», деп атап өтті «Рухани жаңғыру» қазақстандық қоғамдық даму институтының басқарма төрағасы Кемелбек Ойшыбаев.
Басқарма төрағасы атап өткендей, басылымның алғашқы бес томына әртүрлі қолжазба нұсқаларымен және алдыңғы басылымдармен мұқият текстологиялық және салыстырмалы зерттеу нәтижесінде іріктелген тарихи эпостардың таңдаулы үлгілері кіріпті. Атап айтар болсақ, бірінші кітапқа аңызшы Абдрахман Бектасовтың орындауындағы «Құламерген» және Жүсіпбек Шайхисламов жазған «Дотан батыр», сондай-ақ көптеген түркі халықтарының арасында кеңінен таралған «Алпамыс батыр», «Қамбар батыр», «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Ер Сайын», «Ер Едіге», «Шора батыр» секілді ежелгі эпостар енді.
Антологияның екінші томы ноғай дәуірінің «Қырымның қырық батыры» атты әйгілі аңыз циклына арналған. Бұл жинақ атақты қазақ аңызшысы Мұрын жырау жазған отыз алты ертегіден тұрады. «Қырық бір батырдың бейнесі» туындысымен ашылған цикл әрі қарай Алтын Орда кезеңіндегі тарихи оқиғаларды және одан кейінгі XIV-XVII ғасырларда бөлінген түркі мемлекеттерінің ахуалын бейнелейді.
Серияның үшінші томында XV ғасырдағы қазақ мемлекеттілігінің өмірге келуі мен жалпы қазақ халқының қалыптасуы, сондай-ақ хандықтың даму процесінде пайда болған қиындықтар, сыртқы жаулармен күресі туралы тарихи әңгімелер енгізілген. Одан бөлек, XVIII және XIX ғасырлардағы қазақ халқының жоңғар жаулап алушыларымен, Қоқан және Хиуа хандықтарының экспансиясымен, сондай-ақ Ресей империясымен күресіне байланысты тарихи оқиғаларды бейнелейтін әңгімелер кірді. Оның ішінде ұлы хандар мен батырлар туралы аңыздар – Абылай хан, Кеңес хан, Сәтбек батыр, Бөгенбай батыр, Қабанбай батыр, Өтеген батыр, Олжабай батыр, Ер Жәнібек, Райымбек батыр, Барақ батыр, Ағыбай батыр, Жанқожа батыр туралы дастандар және тағы да басқа барлығы 13 шығарма еніп отыр.
Антологияның төртінші томы қазақ эпикалық мұрасының құрамдас бөліктерінің бірі – романдық эпосқа арналған. Мұнда «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Бозжігіт», «Бозаман», «Талайлы құл мен Әйім қыз», «Сейпілмәлік», «Шеризат-Гүлшат», «Жаскелен» сияқты таңдаулы эпостар топтастырылған.
«Дала фольклорының антологиясының» бесінші томы ұлттық дәстүрлер аясында құрылған этностық жанрлардың бірі – дастандарға арналған. М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ғалымдары дастандардың батырлық, тарихи және дәстүрлі романдық эпостары сюжеттерінен тақырыптардың ерекшеліктерімен, кейіпкерлер жүйесімен, көркем мәнерлілік құралдарымен, сондай-ақ өз батырларының ішкі әлеміне елеулі назар аударуымен ерекшеленетінін атап өтті.
Бесінші томды дайындау барысында жарияланым үшін «Айман-Шолпан», «Наурызбай-Ханшайым», «Сыршы молда», «Болат-Жанат», «Қасым жомарт», «Құлқаныс-Зеберше», сондай-ақ «Дариға қыз», «Киік», «Миғраж», «Мұхаммед-Ханафия», «Кисса Абушахма» новеллистикалық дастандары іріктелді.
Ал шығармаларды дыбыстау бойынша жұмысқа қазақтың дәстүрлі музыкасының үздік орындаушылары, оның ішінде Құрманғазы атындағы ұлттық консерваториясының және Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының оқытушылары мен студенттері, сонымен қатар еліміздің орындаушылық өнер мектептерінің алуан түрлілігін көрсететін әртүрлі аймақтардағы орындаушылар қатысты.
Институт жұмысы мұнымен аяқталған жоқ. Алда жоспарда тұрған 10 томдықтың қалған 5 томын әзірлеуге қызу дайындық жүргізілуде. Бұл жөнінде М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты «Қолжазба және текстология» ғылыми-инновациялық бөлімінің меңгерушісі Тоқтар Албеков жан-жақты тоқталып өтті.
– Жоспарға сәйкес басылымның алтыншы томы «Салттық фольклор», жетінші томы «Прозалық фольклор. Ертегілер», сегізінші том – «Прозалық фольклор. Аңыздар», тоғызыншы кітап – «Халық өлеңдері» және антологияны аяқтайтын оныншы том халық ауыз әдебиетінің тәрбиелік бағыттағы даналық ойдан дән іздеген туындыларымен толығады, – деді ғалым.
Кітаптар жалпы саны 10 мың дана таралыммен шығарылып, Қазақстанның барлық университеттері мен кітапханаларына таратылды. Сондай-ақ қазақ халық шығармашылығының жауһарлары институты сайтында және еліміздің кітапханаларында офлайн оқырмандардың кең ауқымына қолжетімді. «Дала фольклорының антологиясы» 10 томдық басылымның толық жинағы 2021 жылы шығарылады деп күтілуде.
