СУРЕТТЕ: Ұзынағаш. 1982 жыл, қыркүйек. Аудандық газеттің 50 жылдық мерейтойына келген мәртебелі меймандар.
– Нешінші курс дедің?..
Мен үшін Мәлік жауап берді.
– Екеуміз де журфактың сырттай бөлімінің екінші курсын тәмамдап тастадық, Нақа аға.
Журфактың бірінші курсынан дәрісті толық алмай жатып, оқудан шыққан, студенттік аудиторияға енді қайтып оралудың жолын таппай, мың батпан мұңмен күн кешкен мен бейбақ түкірігіме шашалып қала жаздадым. Абырой болғанда, назары Мәлікке ауған ағамыз менің қапелімде қобалжи қалғанымды аңғармады. Алматыдан шығатын бар газетті сүзіп оқитын кезіміз. Есімі «Лениншіл жастан» өте жақсы таныс Нағашыбек Қапалбековпен, Мәліктің Нақа ағасымен, бар болғаны танысуға келгенбіз... Өң мен түстің арасында мені – «журфактың үшінші курс студентін» қызметке қабылдайтын болды! Кеңседен шыққан бойда Мәлікке шүйліктім: «Үшінші курсты сен қайдан шығардың, ертең шындықтың беті ашылса қайттік, мен люмпен-пролетариат емеспін бе?!»
Жалғыз әжесінің тәрбиесімен өскен жан досым саспады. Қуаныштан жүзі алаулап, «И-ий... байғұс бала, қу шешек...» деп әңгімесін құдды әжесі құсап бастады. «Сен оқуға қайтіп бас сұғудың жайын ойласайшы, бізге Нақа ағам шанс беріп тұр. Түсіндің бе?! Газетке шыққан мақалаларды жиып-теріп, редакцияда істейді деген анықтаманы алып, деканның төтелей өзіне барамыз...»
* * *
Корректорлық редакциядағы ең төменгі дәрежедегі қызмет екен. «Барып кел, алып кел» міндеті қосымша жүктелген. Редакторымыз Әбілғазы Тоғызбаев ағамыздың қысқа-нұсқа дәрісінен ұққаным, газет – тым күрделі өндіріс, яғни мен «қып-қызыл шоқтың ортасына түстім».
Сонымен, мен қандай ортаға түстім!? Кеңседегі жасы кемел ең үлкеніміз – Ханымбүбі Ақжолова апамыз. Ауыл шаруашылығы бөлімін басқарады. Бастауыш партия ұйымының хатшысы. Қазақстан «қызыл журналистика» институтының алғашқы түлектерінің бірі. Хат бөлімінің меңгерушісі – Еркін Құтпанбаев. Фельетоншы. Ұмытпаймын, лездемеде алғаш осы Еркін ағамның аузынан құйттай мақтау естігем... Редактордың орынбасары Жұмағали Жұмаділов – әзілқой, тапқыр, ойлы жан. Мақаланы тек қана қалта блокнотына қарап отырып, «диктовкамен» жазатын Жұматай Қалығұлов ағамның бір өзі – бір редакция! Шетінен сын мергендері, сұрмергендер! Корректорлықты маған өткізіп, тілшілікке бой ұрған Есенқұл Жақыпбеков – түйдей құрдас. Тез тіл табысып, шүйіркелесіп кеттік. Білгенін талмай үйретті. Күні бүгін Жұмабай Шаштайұлының жазу үстеліндегі өте майда әріп тізбелерін көргенде аудандық кеңседегі ақ параққа ыждаһатпен түсіріп отыратын болашақ зор жазушының қолтаңба әріп-белгілерін көз алдыма елестетемін. Заты фототілші демесең, Сейітхан Молдахметовтің тұла бойын тұмшалап тұнып жататын жыр шумақтары, тосыннан сауылдап келіп құйылуға шақ тұратын. «Суықтөбе» атты сырлы әнімен танылған әнші, композитор, әрине, журналист Жолдасхан Құрамысов ағам мен Қазақ радиосының даңқты дикторы Сарагүл Нүсіпбаева да осы редакцияда қызмет етті, ой-хой! Көп ұзамай қатарымызға орақ мұрын, қияқ мұрт Манарбек Ізбасаров келіп қосылды. Әмбебап! Сурет түсіреді. Фельетон жазады, радио ісін де меңгерген. Ақын. Әнші, асаба... Ал бас штабтың бастығы – жауапты хатшы Нағашыбек Қапалбеков осындай кіл мықтылар бас қосқан шығармашылық ұжымды шашау шығармай, иіріп ұстады, кез келген игілікті істе ұйытқы бола білді!
* * *
Әп-әдемі қалыпқа түскен газет нөмірі кешкілік, апақ-сапақта ойламаған жерден быт-шыты шығып бұзылады. Аупарткомның науқандық жиынынан оралған редактор тағат таппай отырған Роза апамызбен көлдей мақаланы машинкаға жеделдетіп басып, «Менің бұл есебімнің бас жағы бірінші беттен салынуы тиіс, жалғасын қай бетке жайғастырасыңдар, оны ойластырыңдар, соңы төртінші бетке түсіп кетіп жүрмесін» деп, бұйыра нұсқау беріп асығыс кетеді. Жауапты хатшы Нақаңды таяқ тастам жердегі үйінен шақыртып уақыт оздырғанша, өзі үйреткен «әліппеге» сүйеніп, дереу дайын бетті «бұзып» тәуекелге баруға бел байлап үйренгенім сонда. Кеңседегі ең кіші қызметкердің «көзсіз ерлік жасап» тәуекел етуінің өз себебі бар-ды! Кешкі 19.00-ден соң Қарғалыға қарай автобус қатынамайды. Ұзынағаш пен екіарада ол кезде жүретін жай көліктің өзі некен-саяқ. Межелі уақыттан кешіксем, «далада» қаларым хақ. Сондықтан да жанұшырып бетті өз бетімше бұзып, бет қаттаушы Ұлтуғанмен тіл табысып, оны қайта қалпына келтіріп, газетке ертерек «жарыққа» деген рұқсат қол қойдыру үшін кезекші журналиске жүгіріп, алашапқын болуға тура келді. Әлденеше рет осындай сыннан аман өттім. Бірақ... бір күні арқасүйер Нақаң ағам екеуміз редактордың алдында отырдық. Тілдескенде көзілдірігін мұрнының ұшына түсіріп қоятын Әбілғазы ағам: «Шырағым, газеттің ерте, уақтылы шыққаны өте жақсы, алайда «сапогпен», «колбасамен» шыққан газеттің құны көк тиын! Нағашыбек, осы жағын ескеріңдер...» деп, аса дауыс көтермей кабинетінен жеке мені ың-шыңсыз шығарып салды (жаны жайсаң ерекше ғажап жанның рухына мың тағзым! – авт.) Өз басым редактордың мұнысын жауапты хатшыға зіл тастағаны ғой деп түйсіндім, қарадай қатты қысылдым.
Өмірде кісі баласына ренжігенін байқатпайтын Нақаң-ұстазым екеуміз сол күні бір бума макет-жобаны алдымызға жайып салып, жаттығуға кірістік. Газет бетіне салынған мақаланың бір шеті геометриялық тік төртбұрыш – шаршыдан бұлтиып шығып кетсе, редактор кейіген «етік» дегеніңіз сол, ал, бетке ұзыннан ұзын бір-екі бағанды түгел алып, сала-құлаш салбырап салынған мақала – «шұжық!» Қаншама макет-парақ сызылып, шиырланып қоқысқа тасталды. Газет бетінде мақала мен сурет кәдімгі кірпіш қалағандай қиюласуы тиіс. Әрине, оңай емес. Мақаланы «кірпіш-макетке» лайықтап күзесең, автордың құқын аяқ асты етесің, басың дауға қалады. Тұңғиық һәм тынышсыз бір әлем! Көктем шығып, жаухатшымызға журфактан 5-ші курс сессиясына шақыру қағазы келді. Бас штабтың – секретариаттың жауапкершілігін кімге жүктейміз деген сауал туды. Нақаң мені редакторға алып кірді: «Лайық. Мен сессиядан оралғанша жаухатшылық қызметті тап-тұйнақтай етіп орындайды. Пісірдім. Сенемін...» Тоғызбаев ағам сөзге келмей небәрі тоғыз ай редакциядағы ең төменгі жалақымен, ең төменгі қызмет атқарған корректорға жауапты хатшының қызметін атқарады деп бұйрық шығарды. Айлығым 80 сомнан бірден 150 сомға көтерілді. Орныма дереу корректор іздедік. Рәтбекті қаладым. Нақаң жымиып қолымды қысып, «Саспа, бәрі ойдағыдай болады. Әне-міне дегенше мен де кеп қаламын...» деп жігерлендіргенмен ертесіне-ақ бойымды белгісіз үрей билеп берді. Бақсам, арқамда жаухатшының өзі тұрған соң жауға шапқандағыдай тосыннан пайда бола кететін батылдық екен мендегі. Газет өндірісіндегі сынақ, нағыз шыңдалу мектебі басталды...
* * *
Нақаң университетті бітіргенше мен «тақтан» түспедім. Өзім де титықтап біттім. Сессиядан соң іле еңбек демалысына кетті, одан Жазушылар одағының сапарламаларына аттанды. Одан диплом жазу... Жас жазушылардың республикалық кеңесінен марапатпен оралғанда бәріміз қуандық. Атақты жазушы Тәкен Әлімқұлов жас жазушы Нағашыбек Қапалбековтің мөлтек әңгімесіндегі қой бауыздалғандай қызыл-қан түстің күннің қызыл арайланып батуымен теңегенін құзырлы жиналыста қызыға, қызына мақтапты! Көпке дейін ол бейнебір күллі «Екпінді еңбекті» мадақтағандай әсерде жүрдік. «Ортамызда талантты қаламгер жетіліп келеді, жігіттер», деді редакторымыз...
Өстіп жүріп газетіміздің жарты ғасырлық мерекесін тойлайтын күнге жеттік. Ол – 1982 жыл еді! Судай жаңа редакторымыз Нағашыбек Қапалбеков өзі бас болып Алматыдағы кіл жақсыларды – атақ-дақпырты айға жеткен әріптес ағалардың бірін қалдырмай тойға шақырды. Аттарынан ат үркетін меймандардың келуін толқи жүріп күттік. Біздің буын үшін осы жиынның тәлімдік тұстары күткеннен де асып түсті! Алматыдан бір топты Балғабек Қыдырбекұлы, бір топты Шерхан Мұртаза ағаларымыз бастап келді. Сырбаз Сейдахмет аға Бердіқұловтың өзі қандай, соңынан ерген «лениншілжастық» дүр жігіттері қандай! Халық алдында сондай беделді Шерағам сонда 50-де, сыйлас досы Сейдахмет аға Бердіқұлов небәрі 49 жаста екен!.. Ұзын-саны 7000 данадан асатын аудандық газеттің мерекелік нөмірі Алматыдағы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің баспаханасында аппақ қатты қағазбен, түрлі-түсті бояумен басылып шықты. Еліміздегі ешбір аудандық газеттің өмірінде бұрын-соңды болмаған бұл тарихи оқиғаға себепкер Нағашыбек Қапалбековтің тікелей өзі еді. Той соңында жақсы ағалармен жапа-тармағай армансыз суретке түстік, бата алдық.
Өз тұсында бұл Нақаңның «Екпінді еңбекте» қызмет еткен қаншама журналиске шарапаты тиді! Сол жылдары редакцияға балалар жазушысы Мұхаметжан Етекбаев пен тарихшы-журналист, төкпе ақын Базарбек Атшабаров ағаларымыз қызметке келді. Мүйізі қарағайдай-қарағайдай журналист-ақындар Әлімжан Дәуіт, Рәтбек Терлікбай, Нүсіп Әбдірахимдердің қалыптасқан, шыңдалған ұстаханалары осы жер. Ержан, Бейсен, Әлім, Олжабай, Керімбай, Бақытгүлдер, шіркін, нағыз газет үшін жаралған жайсаңдар-тын! Айтыста аты озған қайран Ешоның – Есенқұл Жақыпбектің редакцияда алғаш жас ақындар үйірмесін ашқаны сол жылдардың іші! «Екпінді еңбек» («Атамекен») ұстаханасында шыңдалып, суытылған тілші-журналист қанатын қомдап ара-тұра кезек-кезегімен үлкен Алматыны бетке алып жататын.
* * *
Арада... сынаптай сырғып сан жылдар өтіпті де кетіпті. Жадымда өшпес суреттей сақталған сәт – алғашқы таныстық, жан досым Мәлік пен оның Нақаң ағасы! Сол баданадай аппақ тіс, жайдары күлкі! Айнымаған баяғы Нақаң! Оң жаққа әдемі қайрылған... Самайдан өрлеген күміс қырау өткен мазмұнды жылдардың маңызын сипаттап тұрғандай көзге ұрады!
Ол – бүгінде шығармалары әлем тілдеріне аударылған белгілі қаламгер-романист, жамбылтанушы үлкен ғалым, профессор, қоғамтанушы академик Нағашыбек Қапалбековке айналған тұлға. 1969 жылы (2-15 наурыз) Даман аралын қытай әскерлерінен кеудесін оққа төсеп қорғаған кеңестік жауынгер Нағашыбек Қапалбековтің ерлігін жалпы жұрт білмейді-ау?! Оған әр жылдың бір-ақ күні – қаруластар ортасында бір-ақ рет киілетін китель төсіндегі алаулаған «Қызыл жұлдыздар» куә!.. Ерлігінің тағы бір белгісі – Құттықтау хат! Ондай марапат Қазақстан Президенті Қ.Тоқаевтан келген. Ресей Президенті В.Путиннен де келді. Ол енді... болашақ әңгіменің желісі!
Талғат СҮЙІНБАЙ
АЛМАТЫ