– Әрине елімізде экономиканы дамытуға арналған «Даму» қоры, «Бәйтерек» холдингі, Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, екінші дәрежелі банктер, жергілікті жерде кәсіпкерлерді қолдайтын әртүрлі ұйымдар жеткілікті. Бірақ әлі де кәсіпкерліктің дамуы тежелуде. Бұл құрылымдар мемлекеттен қыруар қаржы алғандарымен, бизнестің өркендеуіне көмек бере алмай келеді. Өйткені қалыптасып қалған бюрократиялық кедергілер бөгет болуда. Екіншіден, бұл құрылымдарда бизнестің, кәсіпкерліктің мән-мақсатын экономикалық даму түрінде жүргізе алатын білікті, білімді мамандар да қажет, – дейді ғалым, экономист Асылхан Жаңабеков.
Үкіметтің отандық өнімді дамытуға қатысты бағдарламаларының қатарына «Қарапайым заттар экономикасы» деген бағдарлама қосылғаны белгілі. Мақсат – ішкі және әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті, сапалы және қолжетімді қазақстандық тауардың санын арттыру.
Сөз жүзінде бәрі жақсы-ақ, ал қарапайым заттар – киім-кешек, көйлек, шалбар тігуге жақындаған да жоқпыз. Сырттан әкелген дайын өнімдерден табыс тез түседі деп жеңіліне қарай жүгіреміз. Түркия мен Қытайдан киім тасу ағыны індет кезінде саябырламаса,тоқтайтын түрі жоқ.
Мысалы, Павлодарда кеңес өкіметі кезінде «8 март» атындағы атақты тігін фабрикасы болды. Күнделікті тұрмысқа қажет бүкіл қарапайым киім-кешек осы фабрикадан шығатын еді. Сақтап қала алмадық, ішінде қаптаған жалдамалы офистері бар фабриканың қазір үлкен ғимараты ғана қалды.
– Үкімет кәсіпкерлерді қолдау мақсатында «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, бірқатар мемлекеттік бағдарламаны әзірлеп іске асыруда. Оның бірі – «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы, оның ерекшелігі икемді шарттарында. Бағдарлама нарықты отандық тауарлармен толықтыруға бағытталған. Құжат үнемі жетілу үстінде, онда бизнестің пікірі ескеріліп, қызмет бағыттарымен толықтырылады. Бағдарламаны іске асырудан бастап өзгерістердің қазір 5-нұсқасы қабылданды, – дейді өңірлік кәсіпкерлер палатасының бөлім басшысы Әмірбек Байысов.
Бірақ Асылхан Жаңабеков айтқандай, өңірлерде кәсіпкерліктің дамуы әлі тұрақсыз, ынталандыру, насихат, ақпарат жұмыстары жетпей ме, тұрғындардың кейбірі өзінің жеке бизнесін бастауды қаласа да, қайда бару керектігін білмейтіндері де бар.
Бағдарламаға сай өңірімізде өткен жылы жалпы құны 14,7 млрд теңге болатын 66 жоба мақұлданған. Бірақ 66 жобаның 57-сі мал басын көбейту, агроөнеркәсіптік кешенді кеңейту мақсатында қаржыландырылған. Ал, «Қарапайым заттар экономикасына» лайықты қарапайым жобалар болмаған. Сондықтан қаржының барлығы дерлік «Еңбек», «Сыбаға» сынды бағдарламалар арқылы ауыл шаруашылығы саласына бөлінген.
Облыстық кәсіпкерлік және сауда басқармасының басшысы Жайық Хасановтың айтуынша, бұдан былай нан-тоқаш, кондитерлік өнімдерді пісіретін, жеңіл металл құрылымдарын шығаратын, кран, лифтілер сияқты көтеру құралдарын дайындайтын, агроөнеркәсіптік кешен саласында қайта өңдеумен айналысатын кәсіпорындар да «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының мүмкіндіктерін пайдалана алады. Себебі «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасына агроөнеркәсіп кешеніне арналған «Агрокредиттік корпорация» деген тағы бір жаңаша құрылым келіп қосылыпты.
Әмір Байысовтың айтуынша, былтыр елімізде бағдарламаға 600 млрд теңге бөлінсе, биыл қосымша 400 млрд теңге қарастырылып, қаржыландыру көлемі артқан. Бұл мүмкіндік кәсіпкерлерге жол ашты, салалық шектеулер алынып тасталды, бағдарламаға кез келген кәсіпкер қатыса алады.
– Төтенше жағдай кезінде кәсіпкерлердің біразы қиындыққа тап болғанын ескере келе, «Қарапайым заттар экономикасы» жобасының кепілдендіру бағытына өзгеріс енгізілді. Енді 30 пайызға дейін кепілдік бере аламыз, – дейді «Даму» қоры филиалы басшысы А.Байдәулетова.
– Тұрғындар «Қарапайым заттар экономикасының» тиімділігін түсінген болуы керек, қатысушылар қатары артып келеді. Жыл басынан бері 4,4 млрд теңге болатын 16 жоба мақұлданды. Екінші деңгейлі банктердің қарауында тағы 20-дан астам жоба бар. Облыс орталығындағы жобалық кеңсе 193 жобаны талқылап, әзірлеуде. Қалалар мен аудан әкімдіктері жанында жедел топ құрылған. Бұл топ өз аумақтарындағы бизнес жобаларды жинайды да, бізге жібереді. Жоба иелерін қолдарынан ұстап жетектегендей, жұмыс жүргізудеміз, – дейді Ж.Хасанов.
Бірақ мәселенің бәрі есеп жүзінде ғана жақсы сияқты. Енді 193 жобаның іске қашан асары белгісіз. Нақты іс барысы әлі байқалмайды. Басшылардың мәліметтеріне көз жүгіртсеңіз, әрқайсысы әртүрлі мәлімет береді. Қайсысы өтірік, қайсысы шын екеніне нақты білікті мамандар келгенде ғана көзіміз жетер.
Егер де Жайық Хасанов айтқандай, «Қарапайым заттар экономикасының» тиімділігін түсінген тұрғындар саны артып келе жатса, онда неге қаражат ауыл шаруашылығы саласына жіберілді деген сұрақ бар.
Күнделікті өмірде «Made in Kazakhstan» белгісі қолданылатын тағам өнімдері, киімдер, аяқ киім, жиһаз, тұрмыстық техникалар, дәрі-дәрмектер барлығы да өз елімізде өндірілуі тиіс деп үнемі айтумен келеміз.
«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы барысында тамақ өнімдері, киім-кешек, дәрі-дәрмек, құрылыс материалдары, жиһаздар шығаратын кәсіпорындарға тиімді тетіктерді пайдалануға мүмкіндік берілді. Бұл 6 пайыздық мөлшерлемемен несие алып, оны кәсіпті бастауға, кеңейтуге, қаржы айналымын толтыруға пайдалана алады делінді.
Кедергі демекші, мәселен, «Қарапайым заттар экономикасы» аясындағы жобаларды қаржыландырған «Банк Центр Кредит» АҚ облыстық филиалы қызметкерлері өтінішті қабылдамас бұрын кәсіпкерлік нысаны мен оның басшысының жеке құжаттарын талап етеді. Кепілдікке қояр затты бағалайды.
– Қаржыны кепілзатсыз беру мүмкін емес. Бизнес дамымай, салған ақшасы пайда әкелмесе, банктер де шығынға ұшырайды. Сондықтан жылжитын және жылжымайтын мүліктердің болуын талап етеміз, – дейді банк мамандары.
Банк қызметкерлері бағдарламаға қатысуға ниетті адамның құжаттарын, бизнес жобасын қабылдап, бағалаудан өткізіп, несие барысын тексереді. Өтінішті мақұлдауды бір айға дейінгі мерзімде қарастырады. Банк несие беруге әзір болса, «Даму» қорының ресми сайты арқылы субсидия, кепілдендіру алуға өтініш жолдайды. Осы кезеңнен өткеннен кейін ғана сіз «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының қатысушысы атанып, бизнес жоспарыңызды жүзеге асыра аласыз.
Бірақ құжаттарды жинау, мемлекеттік қолдауды иелену бір күнде бітетін іс емес. Бұл мақсатқа әр есікке бір барып, шаршап, қолды бір сілтемейтін, төзімділік танытқандар ғана бара алады.
– Мемлекеттік қолдауларға енген өзгерістерден хабарсыз қарапайым жұртшылық, тіпті кәсіпкерлер де аз емес. Сол үшін де облыс орталығында «Ақпараттық кеңсенің» ашылғаны құптарлық. Әлі де ақпараттандыру жетіспейді. Ауылдарға интернет жете қойған жоқ. Жергілікті телеарналарда «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы, басқа да бағдарламалар жайлы тұрақты телехабарлар, сұрақ-жауап тікелей эфирлері, ашық алаң, баспасөзде арнайы сұхбаттар жиі берілуі керек. Палата өкілдері, банк мамандары аудан орталықтарында көшпелі отырыстар, ашық есік күндерін өткізулері қажет. Сонда ғана ауыл, қала тұрғындары ақпарат ала алады. Қазір «Бизнестің жол картасы – 2025», «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламаларына несиелеу кезінде салалық шектеулер де алынып тасталды. Яғни кез келген кәсіпкер несие алады, тек еңбек ет, бағдарламаға үлес қос, – дейді Асылхан Жаңабеков.
Мысалы, облыстағы «Жәнібекова» жеке кәсіпкерлігі жиһаз жасау және ескі жиһаздарды жаңартумен айналысуда. Қазір оқу орталығын ашып, жұмыссыз тұрғындарға кәсіптің қыр-сырын үйретуде. Кәсіпкерлік басшысы Самал Жәнібекованың айтуынша, сәуір-шілде аралығында өткен алғашқы курс барысында 34 адам оқыды.
– Оқу орталығы тұрғындарға жиһазды құрастыру, тігуді үйретеді. Оқудан өту үшін жұмыссыздар қалалық жұмыспен қамту орталығына хабарласады, мемлекеттік тапсырыс аясында тегін оқиды. Стипендия алады. Оқуды бітірген соң, жұмысқа орналасады, – дейді Самал Жәнібекова.
Самал енді кәсіп аясын кеңейтіп, тұтынушыларға қолайлы жағдай жасау үшін «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында жеңілдетілген несие алып, жиһаз цехы, оқу орталығы мен кеңсені біріктіретін жеке ғимарат сатып алмақ. Самал сияқты бастамашыл, өз ісін бастағысы келетін жұмыссыз тұрғындарға қолдау көрсететін кәсіпкерлердің саны көбейсе, «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасын түсініп, отандық тауар жасауға үлес қосатын, қарапайым заттар шығаратын тұрғындар қатары көбейер еді.
Павлодар облысы
