– Әрине елімізде экономиканы дамытуға арналған «Даму» қоры, «Бәйтерек» холдингі, Ұлт­тық кәсіпкерлер палатасы, екінші дәрежелі банктер, жергілікті жер­де кәсіпкерлерді қолдайтын әртүрлі ұйымдар жеткілікті. Бірақ әлі де кәсіпкерліктің дамуы тежелуде. Бұл құрылымдар мем­лекеттен қыруар қаржы алған­дарымен, бизнестің өркендеуіне көмек бере алмай келеді. Өйт­кені қалыптасып қалған бюро­кратиялық кедергілер бөгет болуда. Екіншіден, бұл құрылымдарда бизнестің, кәсіпкерліктің мән-мақсатын экономикалық даму түрінде жүргізе алатын білікті, білімді мамандар да қажет, – дей­ді ғалым, экономист Асылхан Жаңабеков.

Үкіметтің отандық өнім­ді да­мы­туға қатысты бағдарлама­ла­рының қатарына «Қарапайым заттар экономикасы» деген бағ­дарлама қосылғаны белгілі. Мақ­сат – ішкі және әлемдік нарықта бәсе­кеге қабілетті, сапалы және қол­жетімді қазақстандық тауар­дың санын арттыру.

Сөз жүзінде бәрі жақсы-ақ, ал қарапайым заттар – киім-ке­шек, көйлек, шалбар тігуге жа­қын­даған да жоқпыз. Сырттан әкелген дайын өнімдерден табыс тез түседі деп жеңіліне қарай жү­гіреміз. Түркия мен Қы­тай­дан киім тасу ағыны індет ке­зінде сая­бырламаса,тоқтайтын түрі жоқ.

Мысалы, Павлодарда ке­ңес өкіметі кезінде «8 март» атын­дағы атақты тігін фабрикасы бол­ды. Күн­делікті тұрмысқа қажет бүкіл қа­рапайым киім-кешек осы фабрикадан шығатын еді. Сақ­­тап қала алмадық, ішінде қап­таған жалдамалы офистері бар фабриканың қазір үлкен ғима­раты ғана қалды.

– Үкімет кәсіпкерлерді қол­дау мақсатында «Атамекен» Ұлт­тық кәсіпкерлер палатасымен бір­лесіп, бірқатар мемлекеттік бағ­дар­ламаны әзірлеп іске асыруда. Оның бірі – «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы, оның ерекшелігі икемді шарт­тарында. Бағдарлама на­рықты отандық тауарлармен толықтыруға бағытталған. Құжат үнемі жетілу үстінде, онда бизнестің пікірі ес­керіліп, қызмет бағыттарымен толықтырылады. Бағдарламаны іске асырудан бас­тап өзгерістердің қазір 5-нұс­қасы қабылданды, – дейді өңірлік кәсіп­керлер пала­тасының бөлім басшысы Әмірбек Байысов.

Бірақ Асылхан Жаңабеков айтқандай, өңірлерде кәсіпкер­ліктің дамуы әлі тұрақсыз, ынталандыру, насихат, ақпарат жұ­мыс­тары жетпей ме, тұрғын­дар­дың кейбірі өзінің жеке биз­несін бас­тауды қаласа да, қай­да бару керектігін білмей­тіндері де бар.

Бағдарламаға сай өңірімізде өткен жылы жалпы құны 14,7 млрд теңге болатын 66 жоба мақұлданған. Бірақ 66 жобаның 57-сі мал басын көбейту, агро­өнеркәсіптік кешенді кеңейту мақ­сатында қаржыландырылған. Ал, «Қарапайым заттар экономикасына» лайықты қарапайым жобалар болмаған. Сондықтан қар­жының барлығы дерлік «Еңбек», «Сыбаға» сынды бағдарламалар арқылы ауыл шаруашылығы саласына бөлінген.

Облыстық кәсіпкерлік және сау­да басқармасының басшысы Жайық Хасановтың айтуын­ша, бұдан былай нан-тоқаш, кондитерлік өнімдерді пісіретін, жеңіл металл құрылымдарын шығаратын, кран, лифтілер сияқ­ты көтеру құралдарын дайындайтын, агроөнеркәсіптік кешен саласында қайта өңдеумен ай­налысатын кәсіпорындар да «Қарапайым заттар экономи­касы» бағдарламасының мүм­кін­­діктерін пайдалана алады. Себебі «Қарапайым заттар эко­номикасы» бағдарламасына агро­өнеркәсіп кешеніне арналған «Агрокредиттік корпорация» де­ген тағы бір жаңаша құрылым ке­ліп қосылыпты.

Әмір Байысовтың айтуынша, былтыр елімізде бағдарламаға 600 млрд теңге бөлінсе, биыл қосымша 400 млрд теңге қарас­тырылып, қаржыландыру көле­мі артқан. Бұл мүмкіндік кәсіп­кер­лерге жол ашты, салалық шектеулер алынып тасталды, бағ­дарламаға кез келген кәсіпкер қатыса алады.

– Төтенше жағдай кезінде кәсіп­керлердің біразы қиындыққа тап болғанын ескере келе, «Қа­ра­пайым заттар экономикасы» жобасының кепілдендіру ба­ғытына өзгеріс енгізілді. Енді 30 пайызға дейін кепілдік бере аламыз, – дейді «Даму» қоры филиалы басшысы А.Байдәулетова.

– Тұрғындар «Қарапайым зат­­тар экономикасының» тиім­ділігін түсінген болуы керек, қа­тысушылар қатары артып ке­леді. Жыл басынан бері 4,4 млрд теңге болатын 16 жоба ма­­­құл­­данды. Екінші деңгейлі банк­тердің қарауында тағы 20-дан астам жоба бар. Облыс орта­лы­­ғын­дағы жобалық кеңсе 193 жобаны талқылап, әзірлеуде. Қа­лалар мен аудан әкімдіктері жанында жедел топ құрылған. Бұл топ өз аумақтарындағы биз­нес жобаларды жинайды да, біз­ге жібереді. Жоба иелерін қол­­да­­рынан ұстап жетектегендей, жұмыс жүргізудеміз, – дейді Ж.Хасанов.

Бірақ мәселенің бәрі есеп жү­зін­де ғана жақсы сияқты. Енді 193 жобаның іске қашан асары белгісіз. Нақты іс барысы әлі бай­­қал­май­ды. Басшылардың мәлі­мет­теріне көз жүгіртсеңіз, әр­қай­сысы әртүрлі мәлімет береді. Қайсысы өтірік, қайсысы шын екеніне нақ­ты білікті мамандар келгенде ғана көзіміз жетер.

Егер де Жайық Хасанов айт­қандай, «Қарапайым заттар эко­номикасының» тиімділігін түсін­ген тұрғындар саны артып келе жатса, онда неге қаражат ауыл шаруашылығы саласына жіберілді деген сұрақ бар.

Күнделікті өмірде «Made in Kazakhstan» белгісі қолданылатын тағам өнімдері, киімдер, аяқ киім, жиһаз, тұрмыс­тық техникалар, дәрі-дәрмектер барлығы да өз елімізде өндірілуі тиіс деп үнемі айтумен келеміз.

«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы барысында тамақ өнімдері, киім-кешек, дәрі-дәрмек, құрылыс материал­дары, жиһаздар шығаратын кә­сіп­орындарға тиімді тетіктерді пай­далануға мүмкіндік берілді. Бұл 6 пайыздық мөлшерлемемен несие алып, оны кәсіпті бастауға, кеңей­туге, қаржы айналымын тол­­ты­руға пайдалана алады де­лін­ді.

Кедергі демекші, мәселен, «Қарапайым заттар экономикасы» аясындағы жобаларды қар­жыландырған «Банк Центр Кредит» АҚ облыстық филиалы қыз­меткерлері өтінішті қабыл­дамас бұрын кәсіпкерлік нысаны мен оның басшысының жеке құжаттарын талап етеді. Кепіл­дікке қояр затты бағалайды.

– Қаржыны кепілзатсыз беру мүмкін емес. Бизнес дамымай, салған ақшасы пайда әкелмесе, банктер де шығынға ұшырайды. Сондықтан жылжитын және жылжымайтын мүліктердің болуын талап етеміз, – дейді банк мамандары.

Банк қызметкерлері бағдар­ламаға қатысуға ниетті адамның құжаттарын, бизнес жобасын қабылдап, бағалаудан өткізіп, несие барысын тексереді. Өті­нішті мақұлдауды бір айға дейін­гі мерзімде қарастырады. Банк несие беруге әзір болса, «Даму» қорының ресми сайты арқылы суб­сидия, кепілдендіру алуға өтініш жолдайды. Осы кезең­нен өткеннен кейін ғана сіз «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының қаты­су­шысы атанып, бизнес жос­па­рыңызды жүзеге асыра аласыз.

Бірақ құжаттарды жинау, мем­лекеттік қолдауды иелену бір күнде бітетін іс емес. Бұл мақ­сатқа әр есікке бір барып, шар­шап, қолды бір сілтемейтін, төзім­ділік танытқандар ғана бара алады.

– Мемлекеттік қолдауларға енген өзгерістерден хабарсыз қарапайым жұртшылық, тіпті кәсіпкерлер де аз емес. Сол үшін де облыс орталығында «Ақпа­раттық кеңсенің» ашыл­ғаны құптарлық. Әлі де ақпа­раттандыру жетіспейді. Ауыл­дарға интернет жете қойған жоқ. Жергілікті телеарналарда «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы, басқа да бағдар­ламалар жайлы тұрақты телехабарлар, сұрақ-жауап тікелей эфирлері, ашық алаң, баспасөзде арнайы сұхбаттар жиі берілуі керек. Па­лата өкілдері, банк мамандары аудан орталықтарында көшпелі отырыстар, ашық есік күндерін өткізулері қа­жет.­ Сонда ғана ауыл, қала тұр­ғын­дары ақпарат ала алады. Қазір «Бизнестің жол картасы – 2025», «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламаларына несиелеу кезінде салалық шектеулер де алынып тасталды. Яғни кез келген кәсіпкер несие алады, тек еңбек ет, бағдарламаға үлес қос, – дейді Асылхан Жаңабеков.

Мысалы, облыстағы «Жәні­бе­кова» жеке кәсіпкерлігі жиһаз жасау және ескі жиһаздарды жаңар­тумен айналысуда. Қазір оқу орталығын ашып, жұмыссыз тұрғындарға кәсіптің қыр-сырын үйретуде. Кәсіпкерлік басшысы Самал Жәнібекованың айтуынша, сәуір-шілде аралығында өткен алғашқы курс барысында 34 адам оқыды.

– Оқу орталығы тұрғындарға жиһазды құрастыру, тігуді үйре­теді. Оқудан өту үшін жұ­мыс­сыздар қалалық жұмыспен қамту орталығына хабарласады, мемлекеттік тапсырыс аясында тегін оқиды. Стипендия алады. Оқуды бітірген соң, жұмысқа орна­ласады, – дейді Самал Жәнібекова.

Самал енді кәсіп аясын ке­ңей­тіп, тұтынушыларға қо­лай­лы жағдай жасау үшін «Қара­пайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында жеңіл­детілген несие алып, жиһаз цехы, оқу орталығы мен кеңсені біріктіретін жеке ғимарат сатып алмақ. Самал сияқты бастамашыл, өз ісін бастағысы келетін жұмыссыз тұрғындарға қолдау көрсететін кәсіпкерлердің саны көбейсе, «Қарапайым заттар эко­номикасы» бағдарламасын түсініп, отандық тауар жасауға үлес қосатын, қарапайым заттар шығаратын тұрғындар қатары көбейер еді.

Павлодар облысы