Ә.Қастеев атындағы өнер музейінің Қазақстан бейнелеу өнері коллекциясында тұрған мына қос картинаның бірі «Киіз үй ішінде», екіншісі «Жүн сабап жатқан қазақ әйелдері» деп аталады. Бұл екі шығарма да XIX ғасырдың аяқталар тұсында талантты суретші Николай Хлудовтың қылқаламынан туған. Заманында Ахмет Байтұрсынұлын алаңдатқан Хлудов шығармашылығындағы түсініксіз мәнер туралы бүгінгі өнертанушылар не дейді?

Қазақ бейнелеу өнерінің алғашқы даму барысы туралы сөз қозғағанда, өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдары орыс елінен жер аударылып немесе экспедиция негізінде елімізге келген суретшілерді айналып өте алмаймыз. Неге десек, сурет өнеріне тың серпін әкелген жас таланттардың көпшілігі олардың кәсіби білігінен нәр алды. Сондай суретшілердің бірі 1921 жылы Алматыда тұңғыш көркемсурет студиясын ашып, Әбілхан Қастеевке дәріс берген Николай Хлудов.
Алпыс екі жыл өмірін шығармашылыққа арнаған ол қазақ бейнелеу өнерінің дамуына үлкен үлес қосты. Ұлтымыздың тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін кенеп бетіне түсірген суреткер өмірінің соңына дейін қазақ даласын мекендеп, тұмса табиғатына тамсанумен өтіпті. Бұл пікірімізге туындыгердің: «Мен арман әлеміне еніп кеткендеймін. Жерұйық дегеніміз осы болар, сірә. Менің туған жерімде мұндай ғаламат таулар, көкорай шалғын заңғар белестерге мөлдір суын жеткізуге асыққан өзендер, Жетісу өңірін мекендеген керемет адамдар жоқ», деген сөзі дәлел.
Ол өзіне таныс емес халықтың өмірін бақылап, түрлі суреттерді дүниеге әкелді. Біз сөз етіп отырған полотнода көшпелілер тұрақжайының құрылымы, оның ішкі жасау-жабдықтары, ұлттық киім-кешек, күнделікті тіршілік қамы тұтас баяндалған. «Киіз үй ішінде» деп аталған суреттегі жеті кейіпкердің көңіл күй ырғағы бір-біріне ұқсас болғанымен, эмоциялары жеті бөлек. Шебердің қолтаңбасы картинаға жан бітіріп-ақ тұр. Дей тұрғанмен, бұл шығарманы қазақ этнографиясының бай мұрасын көрсететін тарихи мәні зор шығарма деп қабылдай аламыз ба? Картинада ұлттық танымымызға томпақ келетін қандай тұстар бар? Маман сөзімен саралап көрейік.
– Бұл еңбек үнемі музейдің төрінде тұрады. Әрине, Хлудовтың шеберлігіне шәк келтіре алмаймыз. Бір қарағанда әсерлі болып көрінгенімен, туындының өне бойынан қазақы қасиет-қалыбымызға сай келмейтін бірнеше жағдайды байқауға болады. Аядай бөлме болса да, киіз үйдің көшпенділерге тән өз мәдениеті бар. Біріншіден, есі дұрыс қазақтың отағасы келінінің, қыздарының көзінше жартылай жалаңаштанып отырмайды. Екіншіден, беті ашық тұрған қазанның қасында отырып шаш өру әдепті бойжеткеннің әдеті емес. Үшіншіден, әр нәрсенің киесін білген ұлтымыз бас киімді ешқашан жерге қоймаған, – дейді Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Бақытхан Мырзахмет.
Жас суретші Шаттық Батан да бұл суреттердің өне бойында халқымыздың табиғатына теріс көріністер белең алған деп есептейді. Оның пікірінше, біздің болмысымыздан мүлде бейхабар шетелдік көрермендер аталған шығармалар арқылы «қазақ осындай болған екен» деген ой түюі мүмкін. «Көп ішінде төсін жарқыратып отырып жүн сабаған қазақ әйелі туралы қандай ойға қалар едіңіз?» дейді ол.
Өз қолтаңбасымен бейнелеу өнеріне жаңа леп әкелген шебер, ұлттың жан дүниесін, мінезін, ұзақ зерттегенде осы дүниеге неге мән бермеді деген сауал туындайды. Бұл жай ғана кездейсоқтық па, жоқ әлде басқа ма?
Жоғарыда тілге тиек еткеніміздей, Орталық мұражайға ғылыми кеңесші болған тұсында Ахмет Байтұрсынұлы Хлудовтың бірнеше туындысын сын садағына алыпты.
Ахаң: «Суретші Хлудовтың туындыларына жалпылама назар салғанда, оның қазақ тұрмысы мен өмірінде мүлдем кездеспейтін, не аса сирек ұшырасатын құбылыстарды бейнелеуге құмар бағыты бірден көзге ұрады. Бәлкім, мұнысын қазақтардың тұрмысын көпшілік жұртшылықтың санасына әбден сіңген қалыпта, яғни оларды жартылай жабайы түрде елестететіндердің ұғымына сай бейнелегісі келуімен, не нақты жағдайдың біртектілігі суретші көңіліне жақпайтындығымен түсіндіруге болар да еді. Бәлкім, суретші қазақтардың өмірімен үстірт қана таныс, сондықтан оны қалыпты жағдайда бейнелеуге дәрменсіз шығар», деп жазған екен.
Сол заманның өзінде-ақ ұлт зиялысын алаңдатқан суретшінің бірнеше шығармасындағы жартылай жалаңаш әйелдердің бейнесі көзге түрпідей тиеді. Осы туындылардың көпшілігі күні бүгінге дейін мұрағатта емес, көрмелердің ең көрнекті қабырғаларында тұр. Кейбір өнертанушылар Хлудов қаламынан тамған жартылай жалаңаш картиналар шоғырын ақтап алғысы келетінін де байқадық. Олардың сөзінше: «Бұл – өнер, суретші қиялында ешқандай шекара болмауы тиіс». Қанша жерден дара шебердің қолтаңбасы десек те, болмысымызға қайшы өрескел қателіктер бар картина ұрпаққа не беретініне зер салғанымыз жөн секілді. Өнердің бір мұраты ха- лықтың мәдениеті мен тарихын болашаққа жеткізу дейтін болсақ, мұндай мәселелер аса мұқият зерделеуді қажет ететіндей.
АЛМАТЫ
Атырауда қоршаған ортаға 1 млрд теңгенің залалы келгені анықталды
Аймақтар • Бүгін, 15:57
Түркістанда құдалық өткізгендер жауапқа тартылды
Аймақтар • Бүгін, 15:52
Шымкенттен шалғай орналасқан ауруханаға КТ аппараты орнатылды
Аймақтар • Бүгін, 15:50
Алматыда қосымша жұмыс орындары ашылады
Аймақтар • Бүгін, 15:44
Әлеуметтік-еңбек саласындағы қызметтердің 91%-ы цифрландырылды
Қоғам • Бүгін, 15:36
Жаттықтырушылардың кәсіби мерекесі 7 сәуірде атап өтілуі мүмкін
Спорт • Бүгін, 15:30
«Теңізшевройлдан» экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін айыппұл өндірілді
Аймақтар • Бүгін, 15:23
Бір тәулік ішінде қар құрсауында қалған 132 адам құтқарылды
Қоғам • Бүгін, 15:18
Қазақстанда мүгедектігі бар адамдарға көмек көрсету үшін арнайы орталықтар ашылады
Қоғам • Бүгін, 15:08
Қазақстанда көші-қон саясатының жаңа тұжырымдамасы әзірленеді
Қоғам • Бүгін, 15:01
Шымкентте 1 сәуірден бастап оқушылар мен студенттер үшін қолма-қол төлем 100 теңге болады
Аймақтар • Бүгін, 15:01
Аймақтар • Бүгін, 14:56
Вакцинациядан кейінгі иммунитет, электронды паспорт жайлы не білеміз?
Аймақтар • Бүгін, 14:56
Аймақтар • Бүгін, 14:52
Алматылық студенттің ғылыми жобасы халықаралық байқауда бағаланды
Аймақтар • Бүгін, 14:41
Алматыда халықаралық форум өтті
Аймақтар • Бүгін, 14:27
Азаматтарға арналған үкімет өзінің кадрлар резервін жасақтайды
Аймақтар • Бүгін, 14:25
Сенат Үкімет сағатының қорытындысы бойынша 20-дан астам ұсыныс дайындады
Қазақстан • Бүгін, 14:09
Мемлекеттік хатшы Жамбыл ескерткішіне гүл шоғын қойды
Фотогалерея • Бүгін, 14:05
Батыс Қазақстанда жол апатынан 4 адам қаза тапты
Аймақтар • Бүгін, 14:00
Екі қазақстандық дзюдошы әлемнің үздік ондығына енді
Спорт • Бүгін, 13:40
ШҚО ауыл шарушылығы бойынша алдыңғы қатарда
Аймақтар • Бүгін, 13:21
Шығыс Қазақстанда 2100 орындық 3 мектеп салынып жатыр
Білім • Бүгін, 12:58
Экология вице-министрі жұмыс сапарымен Қызылорда облысында болды
Экология • Бүгін, 12:49
Сайын Мұратбетковтың әңгімелері ағылшын тіліне аударылды
Әдебиет • Бүгін, 12:41
Сенаторлар көлік қауіпсіздігі деңгейін төмен деп санайды
Парламент • Бүгін, 12:40
Елорда әкімі оңалту орталықтарын кеңейту туралы айтты
Қоғам • Бүгін, 12:28
2020 жылы 13 мың этникалық қазақ көшіп келді
Қоғам • Бүгін, 12:24
«Antiparacraft-2021»: Студенттер жемқорлыққа қарсы квест өткізді
Аймақтар • Бүгін, 12:14
Алматыда армиялық қоян-қолтық ұрысынан Қарулы Күштердің чемпионаты аяқталды
Спорт • Бүгін, 12:04
Алматыдағы NIS Қамқоршылық кеңесінің отырысы өтті
Аймақтар • Бүгін, 11:57
Өнеркәсіптік саясат жөніндегі ведомствоаралық комиссия құрылады
Қазақстан • Бүгін, 11:56
Ш.Қалдаяқовтың өмірі жайлы мюзиклдің премьерасы өтеді
Театр • Бүгін, 11:54
Түркия туристер үшін ПТР-анықтама талабын ұзартты
Әлем • Бүгін, 11:53
«Рақымшылық жасау туралы» заң жобасы талқыланады
Қоғам • Бүгін, 11:51
Алынған зейнетақы жинақтарынан жеке табыс салығы қалай ұсталады?
Қаржы • Бүгін, 11:39
Дәрігер болу үшін – жүректілік пен мейірім керек
Медицина • Бүгін, 11:32
Шымкентке биыл 330 млрд теңгеден астам инвестиция тарту жоспарлануда
Аймақтар • Бүгін, 11:25
«Nur Otan»-ның Партиялық бақылау комитетінің төрағасы тағайындалды
Тағайындау • Бүгін, 11:21
Алматыда мектепке дейінгі білім берудің өзекті мәселелері бойынша кеңес өтті
Аймақтар • Бүгін, 11:19
СҚО ПД бастығы халықпен кездесті
Аймақтар • Бүгін, 11:17
Бейбіт Атамқұлов қорғаныс-өнеркәсіп кешені кәсіпорындары қауымдастығының өкілдерімен кездесті
Экономика • Бүгін, 11:11
Банк тонамақ болған күдіктілер ұсталды
Оқиға • Бүгін, 11:04
Сенаторлар көлік қауіпсіздігі деңгейін төмен деп санайды
Қазақстан • Бүгін, 11:00
Елімізде сұйытылған газдың бағасын уақытша реттеу тоқтатылады
Қазақстан • Бүгін, 10:57
Парламентаризм институтының директоры тағайындалды
Тағайындау • Бүгін, 10:39
Мемлекет басшысы Kaspi.kz компаниясының негізін қалаушыларды қабылдады
Президент • Бүгін, 10:36
Сирек кездеседі, бірақ жалғыз емес: Орфандық аурулар туралы не білеміз?
Медицина • Бүгін, 10:32
Шетелден келген жолаушылардан коронавирус анықталған жоқ
Коронавирус • Бүгін, 10:30
Нұрлан Нығматулин: Мәжіліс депутаттары тауар белгілері туралы халықаралық келісімді қарайды
Парламент • Бүгін, 10:21
Ана мен баланы әлеуметтік қолдауға қанша қаражат бағытталды?
Қоғам • Бүгін, 10:17
Кәсіпкерлерді сыбайлас жемқорлықтан қорғау мәселесі талқыланды
Қоғам • Бүгін, 09:58
Алматыда Крылов атындағы балалар кітапханасы жаңартылды
Аймақтар • Бүгін, 09:56
Қытайға бару үшін виза беру мүмкіндіктері талқыланды
Қазақстан • Бүгін, 09:41
Бүгін Нұр-Сұлтан және Көкшетау қаласының оқушылары қашықтан оқиды
Білім • Бүгін, 09:34
Шымкенттік ұстаз «даму» қоры арқылы оқу орталығын дамытқан
Білім • Бүгін, 09:30
Қазақстандықтар наурыз айында қанша күн демалады
Қазақстан • Бүгін, 09:28
Ахметжан Есімов БАӘ-нің әл-ауқат қорының басшылығымен кездесті
Экономика • Бүгін, 09:23
Бос жұмыс орындарының жәрмеңкесі өтті
Аймақтар • Бүгін, 09:21
Коронавирусқа тағы 51 адам шалдықты
Коронавирус • Бүгін, 09:18
Қазақстан-Қытай арасындағы консулдық консультациялардың 19-шы отырысы өтті
Саясат • Бүгін, 09:17
ҰБТ тапсыру ерекшеліктері «Ашық есік» күнінде талқыланды
Білім • Бүгін, 09:16
«Өрлеуде» инклюзивті білімге арналған курс ұйымдастырылды
Білім • Бүгін, 09:12
Астана мен Ақмола облысындағы оқушылар қашықтан оқиды
Білім • Бүгін, 09:08
Тоғызқұмалақ турнирі қаһарманға арналды
Аймақтар • Бүгін, 08:43
COVID-19: Сыры қашан ашылар?..
Коронавирус • Бүгін, 08:35
Медицина • Бүгін, 08:34
Оқу үдерісін қазақшалауға қосқан үлесі зор
Білім • Бүгін, 08:32
Жақсылық жасасаң, ауылыңа жаса
Медицина • Бүгін, 08:31
Ұқсас жаңалықтар