Халықтың қолына тиетін бұл қаржының көлемі Еңбек және халықты әлеуметтік қолдау министрі Біржан Нұрымбетовтің айтуынша, 1,4 трлн теңгені құрайды. Президенттің бұл шешімі жоғарыдағы азаматтармен қатар жалпы халыққа, экономикаға, соның ішінде кәсіпкерліктің дамуына, ішкі рынокқа қозғалыс енгізуге, әсіресе құрылыс саласы мен жылжымайтын мүлік нарығын дамытуға жағымды ықпал ететініне дау жоқ. Сонымен қатар бұл шешім банк секторы мен қаржы қызметіне де қолайлы әсерін тигізеді.
721 мың адамның өздерінің зейнетақы қорындағы жинағының артық бөлігін аталған мақсаттарға жұмсай алуы ел ішінде негізгі қызметі құрылыс және жылжымайтын мүлік нарығына бағытталатын осыншама шағын инвестор пайда болады деген сөз. Әрине, олардың қолындағы қаржы көп емес. Әрқайсысына орта есеппен 1,7 млн теңгеден айналады. Жиыны 1,4 трлн теңге болатын қаржысы бар осыншама шағын инвестордың бой көрсетуі еліміздің бір-екі жылдық экономикалық қызметі үшін едәуір қолдау екендігі анық.
Осыған дейін 3 трлн теңге мемлекет қазынасынан банк секторын қолдау үшін бөлінген-ді. Әрине, оның жағымды әсерін сол қаржыға ие болған екінші деңгейлі банктер сезінді. Сонымен қатар екінші деңгейлі банктерде депозит ұстайтын салымшы халық үшін де олардың салымдарын қорғау тұрғысынан игілікті шара болғаны түсінікті. Ал енді сөз болып отырған мына жағдайдағы қолдаудың тұтынушысы бұқара халық болып табылатын ішкі нарығымызға елеулі әсерін тигізетіні, әсіресе тұрғын үй нарығы мен құрылыс саласын қозғалысқа келтіретіні анық. Былайша айтқанда, халықтың ақшасы халық үшін қызмет етеді.
Біз осы 1,4 трлн теңгенің ішкі рынокқа қаншалық әсер ететінін қарапайым тұтынушы көзқарасымен талдап көрген едік. Енді соған келейік. Бірінші кезекте, бұл қомақты қаржыдан бюджетке 140 млрд теңге шамасында салық түседі. Мұндай қаржыға Солтүстік Қазақстан, Жамбыл секілді шағын облыстар өз бюджеттерінің жарты жылдық мәселесін шешкен болар еді.
Біздің қолымыздағы Статистикалық комитеттің мәліметі бойынша еліміздің 2018 жылғы қаңтар-маусым айларындағы, яғни жартыжылдық ішкі сауда айналымы 13 трлн 746 млрд теңгені құрады. Соның ішінде бөлшек сауда айналымы, яғни қарапайым тұтынушы халықтың жасайтын саудасы 4 трлн 404 млрд теңге болды. Бұл көрсеткіш бізге еліміздің өз ішінде жылына шамамен 27-28 трлн теңгенің саудасы жасалатынын, соның ішінде тұтынушы халық 8-9 трлн теңгенің саудасын жасайтынын білдіреді.
Енді осы нарыққа тиісті салықтық алымдардан кейін 2021 жылдан бастап шамамен алғанда 1,2 трлн теңгенің қосымша қаржысының құйылуы оны едәуір қозғалысқа келтіретіні анық. Оның үстіне, тұрғын үй нарығындағы сауда-саттық кезінде тағы да салықтық алымдар болады. Бұдан мемлекет қазынасы тағы да қосымша кіріс алады.
Бұл ретте тағы бір назар аударатын жағдай, әркімнің қолындағы зейнетақы жинағының қаржысы (орта есеппен 1,7 млн теңге) жер учаскесі мен үйге жөндеу жүргізуге болмаса, пәтер сатып алуға жетпейтіні анық. Сондықтан көп адамдардың оны банктерден қосымша кредит алу арқылы екі еселеуге тырысатыны белгілі. Мәселен құрылатын «Отбасы» банкінен 50 де 50 тетігі арқылы қолдағы қаржыны екі еселеуге болады. Сөйтіп жоғарыдағы 1,2 трлн теңгенің енді 1,8-2 трлн теңгеге дейін өсу мүмкіндігі пайда болады. Ал бұл жағдай банк қызметтерін жандандыра түседі. Нотариалдық қызмет орындары да сауда-саттық үдерісінен нәпақа айырады. Құрылыс заттарын сататын дүкендер қызметінде де жандану пайда болады.
Енді біз 700 мың шағын инвестордың қаржысы тікелей бағытталуы тиіс еліміздің тұрғын үй нарығына және құрылыс саласына келейік. Бұл нарыққа әр жылдары бағытталатын қаржы көлемі әрқалай деуге болады. Өйткені ол әртүрлі факторларға, соның ішінде халықтың сатып алу қабілеті мен белсенділігіне және экономиканың жалпы жағдайына байланысты. Нарықтағы баға да соған сәйкес құбылып тұрады.
Соңғы жылдары мемлекеттің халықтың тұрғын үй жағдайын қолдауға бағытталған белсенді қадамдары, түрлі бағдарламалар қабылдап, оны жүзеге асыруға бөлетін қаржы көлемін көбейтуі тұрғын үй нарығындағы бағаның тұрақтылығына және тұрғын үй құрылысының қарқынды жүруіне елеулі әсер етуде. Міне, осындай жағдайларды ескере келе еліміздегі тұрғын үй нарығының (құрылыс пен сауда-саттығының) жылдық көлемі мөлшермен 1 трлн теңгені құрайды деп жалпылама айтуға болады.
Мұның сыртында халықтың тұрғын үйге деген сұранысын қанағаттандыру, оларға қолайлы жағдай туғызу үшін мемлекет бөлетін қомақты қаржы тағы бар. «Өз бетінше баспана мәселесін шешуге табысы жетпейтін азаматтарға тиімді әлеуметтік көмек көрсетілетін болады. Биылдан бастап «5-10-25» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Оған 390 млрд теңге бөлінді. Үкімет осы бағдарламаның жүзеге асырылу барысын үнемі қадағалап отыруы керек. Кезекте тұрған адамдардың баспана мәселесін тезірек шешу керек» деген болатын Мемлекет басшысы.
Міне, осындай жағдайда тұрғын үй нарығындағы бағаның көтерілуіне жол бермеу мүмкіндіктерін қазірден бастап қарастыра бастаған абзал. Біздің болжауымыз бойынша, мұндағы негізгі қысым тұрғын үйдің қайталама нарығы (азаматтардың пайдалануындағы пәтерлер) мен жер учаскелеріне түсетін болады. Өйткені жаңадан салынатын пәтерлер қымбат тұратындықтан және қолға тиетін қаржының жеткіліксіздігі салдарынан көп адамның пәтерлерді қайталама рыноктан қарастыратыны түсінікті. Бұл қайталама рыноктағы пәтер бағасының қымбаттай түсуіне әсер етеді. Сондай-ақ бұл қаржы жеке тұрғын үй құрылысын жүргізушілер үшін де едәуір демеу. Осыған орай жеке тұрғын үйлер салу ісі де едәуір дами түседі деген ойдамыз.
