Руханият • 18 Қыркүйек, 2020

Қазақ қарасөзінің тарланбозы

557 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

Көне Созақ жері – небір хас таланттарды дүниеге әкелген өлке. Осын­дай құнарлы топырақта туып, халқының мақтанышына айналған қазақ­тың марқасқа ұлдарының бірі Асекең – Асқар Сүлейменов болатын.

Қазақ қарасөзінің тарланбозы

Қазір тарихқа айналған сонау 1994 жылғы қаңтар айының 31 жұлдызы күні аудан орталығындағы бұрынғы Калинин атындағы орта мектепке Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің қау­лысымен жазу­шы, сыншы, драматург Асқар Сүлей­ме­новтің есімі берілді.

Сол кездері қаншама жұмысбасты болып жатса да аудан әкімдігі бұл оқиғаны атаусыз қалдырмайық деп шешті. Сол кездегі аудан әкімі Қуа­ныш Айтаханов бас болып бұл игі шараға астанадан марқұмның отбасын, ағайын-туыс, жора-жолдастарын арнайы шақырайық», деп ақыл қосты.

Сөйтіп жүргенде көктем өтіп, жадыраған жаз да келіп жетті. Шіл­де айының бір тамаша күнінде Шымкент қаласында астанадан кел­­ген құрметті меймандар – Асе­кеңнің анасы Қымбат апаны, зайыбы Әлияны, құда-құдағи­ларды, белгілі ақын-жазушылар Дулат Исабеков, Бейбіт Қойшыбаев, Сей­фолла Оспанов, Төкен Ибрагимов, Сай­лаубек Жұмабековтерді бір топ адам қарсы алдық. Қызы Қаракөз олардан бұрын нағашысының үйіне келіп жатқан болса, Жаңатас арқылы асығып жеткен ұлы Әлішер мен күйеу баласы Досхан Жолжақсынов та осы топқа қосылды.

Түс әлетінде қаламгердің наға­шы­сы, марқұм Қыдыр Жүнісовтің үйі­нен дәм татып, аздап дем алған қонақ­тар кештетіп Қызылкөлге тартты.

Асекең туралы небір естеліктер айтылып, ән шырқалып, күй де тартылды. «Досхан осы елге күйеу бала болып келеді» деп мана әңгімеміздің басында айттық қой. Танымал актер, әнші сол күні Асекеңнің ұлы Әлішер екеуі тыңдаушының құлақ құрышын қандырып, тағы бір тың қырынан танылғандай болды. Қарын­дасымыз Қаракөз де өнерлі жан екен, домбыраға қосылып, қа­зақтың небір халық әндерін әуе­лете шырқады дейсіз. Бір кезде Се­мей қаласынан келген Асекеңнің жан досы Төкен аға Ибра­гимов Абай әндерін салды. Жергілікті өнер­паздар да ауылдың алты ауызын айтып, көл маңайын думанға бөледі.

Аудан орталығындағы «Мыңжыл­қы» мәдениет сарайында жұртшылық астанадан келген меймандармен кездесу өткізді.

Асқардың анасы Қымбат әжейге сөз берілгенде тебіренбеген жан қал­мады.

– Мен өзім төрт құрсақ көтердім, – деді Қымбат апа жанары жасқа толып. – Оның екеуі Қайсар мен Азат­­бегім ертерек көз жұмды. Ал Асқар 1939 жылы, одан кейінгі қы­зым Жұл­дызай 1942 жылы дүниеге келді. Әкелері Сүлеймен Ұлы Отан соғысына сол Жұл­дызай туған жылы аттанды. Со­дан хабар-ошарсыз кетті. Сөйтіп 24 жасымда жесір қалдым. Бұдан соңғы өз өмірімді Асқар мен қарындасы үшін өткеріп келемін. Асқар балам екеуміз бір-бірімізді елу жыл ала­қанға салып өткіздік. Ол бір рет те бір ауыз сөзбен болса да бетіме қар­сы келген емес. Асқаржанымның өмі­рі осындай-ақ боларын қайдан білейін...

Қымбат ана перзенті жайында осылай ой толғады. Асекең анасын еркелетіп «Айтотым» деп атаған көрінеді. Қарап отырып ана мен бала арасындағы риясыз сыйластыққа қайран қаласыз.

Ақылды да зейінді бала мектепті бітіргеннен кейін әуелгі жылы Алма­тыдан жолы болмай оралады. Содан «Қызыләскер» бөлімшесінде бір жылдай бастауыш кластарға сабақ береді де, келесі 1957 жылы оқуға тү­сіп кетеді.

Елгезек ойлы Асекең алғашында анда-санда жазатын әдеби-пробле­малық мақалаларын қанағат тұтып қоймай, «Бесін» атты бір повесі мен екі әңгімеден тұратын жинағын жа­­рыққа шығарады. Бұл жинаққа 1916 жылғы оқиғаны баяндайтын «Бесатар» повесі мен «Ақ кемпір», «Қара шал» атты ауыл адамдарының ішкі толғанысына құрылған, осы арқылы характерлер сомдалған тамаша әңгімелері енеді. Кітап негізінен балаң жігіттің әлем әдебиетінен ха­бар­дар қабілетінен, өзінің сана өрі­сіндегі жаңа сәулелерден өрілген қарасөз кейпіндегі толғамы болып шық­ты. Жазу мәнерінен еш жазу­шыға ұқсағысы келмегендігі айқын сезіліп, оқырманын әрқилы тосындығымен қызықтырып, қыруар күй кештірді.

Арада табаны күректей он сегіз жыл өткен соң, 1988 жылы ғана оның бір повесі мен үш әңгімесі енген «Адас­қақ» атты жинағы қолымызға тиді. Мұнда да жазушы өзінің сол бір терең пәл­сапалық толғаныстарынан тан­баған.

Асқар Сүлейменов әдебиет пен өнердің өзге өңірінен де оқтын-оқтын жалт етіп көрініп қалатын. Оған дәлел, «Қазақфильм» киностудиясы түсірген «Құлагерге» сценарий жазғаны.

Сол сияқты, көрнекті жазушы, дра­матург, ойшыл Асекеңнің «Си­туациялар» атты триптихінен (үш­таған) оқырмандардың хабары болуы керек. Ол М.Әуезов атындағы ака­­демиялық драма театрында 1976-1978 жылдары қызмет істеді. 1987-1988 жылдары осында әдебиет бөл­імінің меңгерушісі болды. Театр «Төрт тақта жайнамазды» 1989 жылы сахналады. Ал «Жетінші палатаның» премьерасы 1993 жылы сәуір айында өтті. «Қыздай же­сір – штат қысқарту» атты пье­сасы да сол кез­ден театр сах­насынан берік орын алып, көрер­мендер көңіліне жол тапты.

Сүбелі тілдің сүлейі, әсемдік ой­дың өкілі, бекзат текті білгір сынгер Асе­­кеңнің көрмедегі жүйріктей көзі жарқырап, әділетсіздікпен іштей алысып өткені де мәлім.

Ел алдындағы ер еңбегі қашанда ескерусіз қалған ба? Тә­уел­сіздіктің елең-алаңында күллі республика, оның ішінде аудан жұртшылығын елең еткізген айтулы оқиға болды. Әдебиет, өнер және сәулет саласын­дағы 1996 жылғы Қазақстан Респуб­ликасының Мемлекеттік сыйлы­ғына жазушы әрі драматург Асқар Сүлейменов (қайтыс болғаннан кейін) ие болды.

А.Сүлейменовтің медалін оның анасы – Қымбат апаға Қазақстан Респуб­ли­ка­сының сол кездегі Президенті, қа­зір­гі Ел­басымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өз қолы­мен тапсырды.

Қайран Асқар аға... Асекең ... Асқар Сүлейменов. «Заманынан оқ бойы озық туған» азаматтың алып тұлғасы жылдар өткен сайын көңілі­мізде жасап, жаңғыра бермек. Созақ даласы да өз қыраны еліне оралатындай қиырға көзі тала қарайды. Тек ол тезірек келсе екен...

 

Кәрібай ӘМЗЕҰЛЫ,

Созақ ауданының Құрметті азаматы

 

Түркістан облысы

 

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше