ЛОНДОН – Дзен буддистерінде мынандай тәмсіл бар. «Айды көрсетіп тұрған саусақ пен айды шатастырып алма». Бір нәрсенің шешіміне мән беріп жүргенде, оның негізгі мағынасын ұмыт қалуы мүмкін. Біздің мысалда – Ұлыбританияның премьер-министрі Борис Джонсонның 130 миллиардтық «Айды ату операциясы» бағдарламасы. Осы жобаға сәйкес, Тұманды Альбионда COVID-19 тестінің ауқымын тәулігіне 350 мыңнан алдағы көктемде 10 миллионға жеткізу көзделген. Джонсонның жоспары сәтті шыққанның өзінде үкіметтің тиімді тестілеу және бақылау жүйесін жасай алмағанынан қоғам назарын аударады. Әйтпесе қоғамдық секторға біліп тұрып мән бермегенін көрсетеді. 

Билік өкілдері климат өзгеруі COVID-19 пандемиясы секілді негізгі ұжымдық мәселелерді шешуге арналған міндетті қадам­дар қабылдауға тиіс. Жан-жақ­ты ұйым­­дастырылған жаһандық тес­ті­леу жоспары мен нақты тест және бақылау жүйесі эконо­ми­ка­ның қауіпсіз түрде жұмыс іс­теуінде маңызды рөл атқарады. Сондай-ақ экономиканы қалпына келтіруде өндірістік өнімдерді жетілдіру де өзекті.

Алайда Джонсон үкіметінің жоспары күдікті қоюлата түсе­ді. Біріншіден, тесттің санын арт­тыруға ерекше мән беру оның бас­ты мақсатын ұмыт қалдырады. Яғни, адамдардың денсаулығын тексеріп, кіммен байланысты болғанын бақылап, қоғамдағы індеттің жұғу қарқынын анықтау назардан тыс қалады. Белгілі бір аймақтағы вирустың таралу ауқымын тексеру, бұрмалан­ба­ған, қажетті көлемде ғана тес­ті­леу жүргізу оның санын көбей­туден әлдеқайда тиімді.

Оған қоса, бүкіл адамды жалпылама тексеруді арттыру жалған нәтижені де көбейтеді. Үкіметтің статистика жөніндегі кеңесшісі Дэвид Шпигелхальтердің сөзіне сүйенсек, 99 пайыз дәлдікпен анықтайтын тестілеуді күніне 10 миллион адамға жүргізгенде, тәулігіне 100 мың адамның ана­лизі қате шығады. Осылайша, денсаулық сақтау қызметін ша­тас­­­тырып, бағыттан жаңыл­ды­руы әбден мүмкін. Сападан гөрі санға мән берген үкіметтің жос­парын дайындаушылар Ұлы­бри­та­ния Ұлттық бақылау комитеті­мен ке­ңеспеген секілді.

Екінші мәселе, жоспардың орын­далуы. Жобаға сәйкес, үкі­мет қажетті тестілермен қам­та­ма­сыз ету үшін пайдаға ж­ұ­мыс істейтін компанияға иек арту­­ды жалғастыра бермек. Бірақ керек кезде тәулігіне тест әзір­леу­ді 700-ден 7000-ға көтере ал­ма­ған компаниялардан күнде­лікті 10 миллион тестіні қалай талап етесің?

Министрлер кабинеті мен Қазынашылық өкілі Теодор Агню таяуда атап өткендей, мұн­­дай аутсорсинг үкіметтің кем­­­шілігін көрсетіп, сапасыз тауар­мен қамтамасыз етті. Расын­да, COVID-19 тестін аутсорсинг арқылы алу нақты шешімді қажет ететін көптеген мәселе туындатты. Олардың қатарында сапаны бақылаудың нашарлығы, алғаш­қы көмек көрсететін дәрігерлер мәлі­метімен сай келмеуі, па­циенттерге қолжетімді болмауы (көп­шілік тест тапсыру үшін бір­неше шақырым жүруі керек еді).

Осындай кемшіліктерді ес­керсек, үкіметтің жоспары уыс­тан шығып кеткен тағы бір мүм­кіндік секілді көрінеді. Оның орнына жергілікті денсаулық сақтау саласына жауапты мекемелерге тестілеу жөнінде келісім, дәрігерлер тарапынан сенім­ге ие әрі қажетті сарапшылары бар негізгі құрал-жабдық жасау­шы­лармен келісімшарт ұсыну тиімді болатын еді. Кез келген фельдшерде мұрыннан жағынды алатын құрал бар. Олар өзіне қарайтын аумақта, бір мильге дейінгі қашықтықта тестілеу жасай алатын еді. Мейірбикелер мен арнайы жаттығудан өткен қызметкерлер жан-жақтағы қауым­­нан тиісті үлгілерді жинап, тестілерді Ұлттық денсау­лық сақтау қызметі зертханасы­на жеткізу үшін курьер қызметін қол­дана алатын еді. Өз кезегін­де Ұлт­тық денсаулық сақтау қыз­ме­ті тестілеудің нәтижесін бух­гал­тер­лік фирмалар жүргізетін зерт­ха­наларға қарағанда әлде­қайда сенімді тәртіппен анықтайтын еді.

Мұның бәрін есепке алмаған үкімет жағдай нашарлағанда бас­қаларды кінәлауға көшті (Қазір­ше «жастарды»). Тіпті, қо­ғам ресми кеңеске құлақ асып жүрсе де. Егер тұрғындар Оңтүстік Корея мен Норвегия секілді елдер­дегідей өздері тұратын аймақ­тағы вирустың таралу ауқымы туралы ақпаратпен жеткілікті деңгейде хабардар болып отырса, олар қауіпсіздік протоколдарын орындап, билік өкілдеріне сенімін жоғалтпайтын еді. Ұлыбритания мұның бірде-бірін жасаған жоқ әрі жергілікті жерде контактілерді анықтауға талпынған 750 мың еріктінің еңбегін дұрыс пайдаланбады.

Ендеше, үкімет өте ауқымды жоспарымен бөліскенімен, оның нақты шаралары әлі де жетіл­діруді талап етеді. «Айды ату» риторикасын қолдана отырып, Джонсон пандемияның кері әсерін азайту мақсатында көзге көрінбейтін майданда жұмыс істеп жүргендердің еңбегін еш кетірді.

Өкініштісі, ортақ мақсатқа қызмет ететін динамикалық қо­ғам­дық саланы құруға арнал­ған мін­детке негізделген әрекет­тің негізгі мәнін ескермей, үкі­­­мет қоғамдық денсаулық са­ла­­­сын одан әрі нашарлата түсті. Құны100 млрд фунтстер­линг­ті құрайтын жос­пар Анг­лия денсаулық сақтау қыз­меті­нің бір жылдық жалпы бюд­жеті 114 млрд дол­лар­дың 87,7 пайызын құрайды. Жер­гі­лік­ті күшті пайдаланып, тесті­леу­ге қолжетімділікті арт­ты­­рып, оқшауланғандарға қар­жы­лай көмектесіп, ұлттық және жер­гі­лікті денсаулық жүйесін бірік­­­тірудің орнына бұл қара­жат басқа бағытқа, мақсаты бөлек бух­­галтерлік фирмалар жүргізе­­тін аутсорсингтік жүйеге жұмсалмақ.

Дәл қажет кезінде Ұлыбри­танияның қоғамдық денсаулық саласындағы көшбасшылығы Англия қоғамдық денсаулық агенттігін жауып, Денсаулықты қорғау ұлттық институтының құрылуымен (Англия қоғам­дық денсаулық агенттігі, Ұлттық денсаулық қызметі тестілеу және бақылауы, Биоқауіпсіздік бірлескен орталығы бірікті) апай-топайға айналды. Бұл жаңа мекеме денсаулық сақтау саласында еш тәжірибесі жоқ саясаткер Дидо Хардингтің қол астына берілді.

Қоғамдық инвестицияның болмауы созылып, денсаулық сақтау саласын онсыз да қиын жағдайдан одан әрі құлдырата түсті. Ұлыбритания аутсорсингті көбейтуді емес, қоғамдық сала­ның ауқымын кеңейту қажет. Джон­сон өз саусағына қарап тұр­ғанда, айды атқан оғы қате бағыт­та кетіп барады. Ұлы­британия қоғамы қуатты денсау­лық сақтау жүйесін қажет етеді. Біз осы «айды» көздеуіміз керек. Қауіпсіз әрі дәл уақытында әре­кет үшін ету төменнен жоғары қарай, салааралық инновация мен орталықтандырылған тиімді үйлестіруді жүзеге асыруға тиіспіз.

Мариана МАЦУКАТО, University College London университетінің Экономикалық инновация және қоғамдық құндылық жөніндегі профессоры

Энтони КОСТЕЛЛО, University College London университетінің Жаһандық денсаулық және тұрақты даму жөніндегі профессоры. Ол бұған дейін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымында ана мен бала денсаулығы департаментін басқарған

Copyright: Project Syndicate, 2020.

www.project-syndicate.org