Арқа деген жалпы – үлкен атау. Бұл ұғымға киелі Сарыарқаның біраз бөлігі кіреді. Біз бүгін сонау сән-салтанаты жарасқан ұлы сахараның қазыналы пұшпағы – Қарағанды өңірі туралы айтқымыз келеді. Оның ішінде осынау қасиетті топыраққа кіндік қаны тамған талантты әнші, дәстүрлі ән мектебінің дарабоз дүлдүлі Сержан Мұсайынның сойын ерекше атасақ дейміз.
Әрине әу демейтін қазақ жоқ. Дегенмен осынау қазақ әнінің құлашын кеңге жаюда, оны шетелдерде насихаттауда үлкен еңбек сіңіретін қайраткер әншілердің жөні бөлек. Сержан сері туралы сөйлегенде оның табиғи талантынан бөлек, кәсіби шеберлігі, әнге деген шексіз махаббаты кез келген тыңдарманды бейжай қалдырмайды. Сержан кім дегенге әуелі айтарымыз – ол кешегі сал-серілерден қалған асыл тұяқ. Мұсайын мың құбылған сиқырлы үнімен біз түгілі шетелдік әнсүйер әсершіл қауымның таңдайын талай қақтырған талант.
Халықаралық, республикалық ән байқауларының бірнеше дүркін жүлдегері, «Әміре» фильміндегі үздік әндерді орындап, Голливуд төрінде ән шалқытқан зор дауыс иесі Сержан Мұсайын сияқты өнерпаздарды жалпы жиі насихаттауымыз керек. Себебі қазақ әні тек саз бен сөзге құралған құрғақ даңғаза емес, қазақ әні қазақтың қатпар-қатпар қалың да қазыналы тарихы, дәстүрі, салт-санасы, тілі, ғұрпы, кешегісі, бүгіні, болашағы. Қазақ әндері арқылы біз өзіміздің өшіп бара жатқан өткенімізді таптық. Жоғалып, жат қолында кетіп бара жатқан қаншама байтағымыздың атаулары осынау халық әндерінде жатқанын білдік. Қазақ әні – қазақты адастырмас алтын жұлдыз. Жаһандану дәуірі біз сияқты бірнеше ғасыр бойы бодандық бұғауында болған кішкентай ұлттарды тез жұтып қойғысы келеді. Оның ішінде жаһандастырудың жақсы құралы ән екені белгілі. Заманауи әндер зейінімізді тұмшалап, ұлттың жойылуына оңай жол ашып жатқан қауіпті кезеңде қазақтың байырғы дәстүрлі халық әндерін жиі жарнамалау ел ертеңі үшін ауадай қажет.
Әрине Сержан әнші бүгінге дейін біршама құрметке бөленіп те келеді. Дегенмен фонограмма жалауы еркін «желбіреп», нағыз таланттар киелі сахнадан тықсырылып бара жатқаны белгілі. Әні мен сәні жарасқан, болмысы бекзат Сержандай әншілер нағыз сахна үшін туған дарын екеніне дау жоқ. Тек жарнама жағы жұтаң, нағыз алтынды ардақтайтын жерде адасып арзанға алданып қалып жатырмыз. Егер Сержан сонау сал-серілердің заманында туған болса, әзелгі әлеумет бұл өнерпазды әлбетте төбесіне көтеріп ұстаған болар еді.
Арқа әнінің аузы дуалы аға буыны Сержан сияқты ізбасарлары туралы үнемі мақтанышпен айтады. Қазақ әнінің корифейі, халық әртісі Қайрат Байбосынов «Сержан сері – дәстүрлі әнді дәріптеп жүрген, сырбаз, сыршыл орындаушы. Алтын шыққан жерді белден қаз дейді. Өйткені Сержанның туған жері қасиетті, киелі жер, небір дүлдүлдер шыққан қастерлі аймақ», деп жоғары баға берсе, дәстүрлі әнші, курстасы Айгүл Елшібаева Сержан серімен консерваторияда бірге оқығандығын айтып, өрелі өнерпаз туралы қызықты естеліктерін үнемі бөлісіп жүреді. «Студент кезімізде екеуміз Израильге бірге барып, Қазақстанның елшісі Бірғаным Сариеваның жасаған тәуелсіздік мерекесінде, халық әні «Еркем-айды» дуэтпен айтқанбыз. Сөйтіп қазақтың ұлттық өнеріне өзге ұлт өкілдерінің бастарын идіргенбіз», дейді А.Елшібаева.
Сержанның атағын аспандатқан оқиға – осыдан бірер жыл бұрын жарыққа шыққан «Әміре» атты көркем фильммен тікелей байланысты болды. Сол кезде Қ.Байжанов атындағы Қарағанды концерттік бірлестігінің жетекші солисі Сержан Мұсайын көптеген дәстүрлі әншінің арасынан Әміре Қашаубаевтың өмірі туралы көркем фильмге арналған саундтректі жазу бақытына ие болады. Әміре атасы сонау Еуропа төрінде шырқаған «Балқадишаны» Сержан ізбасар Американың төрінен бір-ақ шығарады. Бір сөзбен айтқанда, «Қазақфильм» арнайы тапсырыс бойынша америкалық «Moving» студиясына түсірткен Әміре Қашаубаев туралы картинадағы Әміренің айтқан әндерінің бәрін дубляждаған біздің бүгінгі кейіпкер, қарапайым Сержан Мұсайын. «Балқадишадан» бөлек, фильмде шырқалатын «Үш дос», «Бес қарагер» және «Дудар-ай» композицияларын домбырамен орындады.
Бұл туралы әншінің өзі былай деп еске алады: «Қиындықтар туындады, әсіресе домбырамен ән айтқанымда актердің артикуляциясына дәл түсу керек кезде оңай болмады. Қолдың жылжуын салу өте қиын болып шықты. Себебі ондай жағдайда әннің әуені өзгереді. Қолдың ірі пландары көп емес, бірақ соның өзі менің жұмысымды күрделі етеді. Дыбыс режиссерлері алғаш рет фильмді дыбыстаған адам үшін тамаша жұмыс атқардың дейді».
Сержанның даусы даланың жадында жаңғырған кешегі көшпелі қазақ руханиятының асқақ рухын еске түсіреді. Оның талғампаз талант екеніне ол шырқаған күрделі әндер куә. Тағы да айтқымыз келеді, Сержан кешегі қазақ әнінің қабырғалы тобы Біржан, Ақандардан бөлек, Қайрат Байбосынов, Ғалым Мұхаммедин, Мейірхан Адамбеков, Жақсыгелді Кемаловтардан үзілмей келе жатқан үкілі әннің үміт шырағы!
Арқадағы дәстүрлі ән мектебінің әйдік өнерпазы Сержан Мұсайын бүгінде Қарағандының Тәттімбет атындағы өнер колледжінде директор болып қызмет атқарады. Бұған дейін аталған білім ордасын қайталанбас талант, Арқа әнінің ақиығы, марқұм Мейірхан Адамбеков басқарған болатын. Сержан інісі Мейірхан ағасының ізін ғана баспай, ісін де жалғастырады деп сенеміз. Ұрпақ сабақтастығын ұмытпай, қазақ әніне жаңа серпін береді деп күтеміз.
Жалпы, Мейірхан Адамбековті айтсақ оның әдепті де әдемі әзілдері еске түседі. Бірде үлкен тойдың төрінде қаумалаған жұрт Мейірхан әншіні ән салып бер деп қолқалап қоймапты. Халық сұрап тұрған соң сері мінез сырбаз ақырындап сахнаға беттейді. Алдында ғана сол сахнада Сержан інісі ән айтып кетсе керек, ағасымен қалжыңдаспақ болып өз домбырасын ағасының тональностынан жарты тонға (музыкалық термин) көтеріп, ән айтуға келе жатқан ағасына: – Құлақ күйін келтіріп қойдым, – деп әлгі домбыраны ұстата қойыпты.
Оны Мейірхан көкесі бірден сезіп: – Сержаным, мынау маған төмен ғой деп, – тағы жарты тонға көтеріп Біржан салдың «Айтбайын» бастап жіберіпті. Шырқай тік көтерілген дауыс еш қиналмастан еркін самғай беріпті, шіркін!..
Әлгі тойға куә болғандар бұл оқиғаны әлі жыр қылып айтады. Мейірхан феномені – қазақ әнінің қасиетінде еді-ау! Сол айтпақшы, енді керісінше Мейірхан Адамбеков адал атқарған істі Сержан Мұсайын тағы жарты тонға жоғарылатса қазақ әні өле қоймас. Айта кетейік, С.Таранұлы Мәдениет қайраткері, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы қоры сыйлығының лауреаты, Жүсіпбек Елебеков атындағы республикалық ән байқауының бас жүлдегері.
