Суретті түсірген Қалиғұмар Қабдешов
Онлайн кездесуде тағдыр тәлкегіне қарсы тұра білген асыл ұстаз Құмаш Нұрғалиұлы туралы салиқалы ойлар қозғалды. Жиналғандар абзал ағаның артына қалдырған өшпес ізі, ұмытылмас өнегесі туралы естеліктерімен бөлісті.
Өмірге деген құштарлықтың керемет үлгісін көрсеткен аңыз адам ғұмырын білім беру саласына арнады. Құмаш Нұрғалиев 1925 жылы 29 қазанда Марқакөл ауданы Боран ауылында туған. Жас жігіт Ұлы Отан соғысына аттанып, Латыш жеріндегі Ауце қаласының түбінде әскери борышын өтеп жүріп ауыр жараланады. Бұршақша бораған оқ пен жойқын жарылыстардың арасында қалған Құмаштың дәл жанынан жарылған снаряд санын қақ бөледі. Соңғы күшін жинап, снаряд қопарған орға ұмтылған Құмашты жау оғы екінші аяғы мен бір қолын тағы да қырқып түскен. Оны майдан даласынан санитарлық ұшақпен Мәскеудегі әскери госпитальға жеткізеді. Дәрігерлер жанкешті жауынгерді аман алып қалу үшін 12 операция жасаған. Медбикелер Валентина Шевелева және Лиза Великанова қан береді. Сөйтіп дәрігерлердің күшімен, өзінің күш-қуатымен Құмаш Нұрғалиев аман қалады. Қасық қанымен бөліскен қос қызбен Құмаш Нұрғалиев кейін туысқандай араласып кеткен.
«Ол өзінің шыдамдылығымен, мықтылығымен дәрігерлерді таңғалдырыпты. Құмаш Нұрғалиұлы еш уақытта шағымданбайтын, өзіне басқаның мүсіркей қарағанын қаламайтын. Өмір сүруге құштарлығы керемет еді. Протезге, таяққа сүйене жүріп, еңбек етудің үлгісін көрсетті. Ерік-жігері керемет еді», деп замандастары еске алды.
Ауыр күндердің өзінде ол білім алып, кәсіп меңгеруді армандады. Соғыстан кейінгі өміріндегі алғашқы қуанышы – аурухана палатасында оған он класты бітіргені туралы аттестат салтанатты түрде тапсырылды. Сұм соғыс Құмаштың екі аяғы мен бір қолын жұлып алса да, өмірге құштарлығын, адамдарға деген сүйіспеншілігін ала алмады. Жары Қанипа Әйкенқызы екеуі соғыстан кейінгі ауыр жылдары Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын бірге бітіреді. Ауылға оралысымен педагогтік еңбек жолын орыс тілі пәнінен сабақ беруден бастаған.
Уақыт өте келе мектеп оның өмірінің мәніне айналды. Ол 1970 жылдары-ақ Шығыс Қазақстанның түкпіріндегі Боран ауылының мектебін толық компьютерлендіріп, спутниктік жүйеде «қашықтан оқыту» идеясын жүзеге асырды. Мектепті Қазақстандағы ең үздік мектептер қатарына жеткізіп, бүкілодақтық ауыл шаруашылығының көрмесінде мектептің қуатын көрсетіп, қола медальға қол жеткізеді. Шәкірт тәрбиелей жүріп, өз балаларын да білімді етіп өсірді.
«Атам балаларға қатал болғанымен, немерелерге мейірімді еді. Үйге әртүрлі дәрежедегі қонақтар жиі келетін. Сонда атам жақсылардан үйренсін деп немерелерін үстелдің бір шетіне отырғызып қоятын. Ол да өмірден алған педагогикалық тәсілдердің бірі шығар. Оқу жылы біте салысымен Өскемендегі немерелерін ауылға алғызып алатын. «Риганың даласында қансырап жатқанда осы балаларды көрем деп ойладым ба?! Сондықтан немерелерім қасымда жиі болсын», дейтін. Құдайға шүкір, атамыз жақсы өмір сүрді. Бізге риза еді», деп еске алады Боран ауылынан тікелей желіге шыққан келіні Майгүл Зиябекқызы.
Боран мектебін Қ.Нұрғалиұлы 31 жыл бойы басқара отырып, мектепті ауылдың әлеуметтік-мәдени орталығына айналдырды. Білім ордасының түлектері екі-үш мамандықты игеріп, совхозда жұмыс істеуге қалды. Ол үшін мектепте дәнекерлеу, ағаш өңдеу, тігін, кондитер цехтары сияқты 9 өндірістік оқу кабинеті жұмыс істеді. Еңбекке баулумен қатар, шалғайдағы ауыл балаларының фундаменталды білім алуына көп еңбек сіңірді. Ол үшін мектепте телевизиялық техникалық орталық ұйымдастырылды. Әр сыныпта телевизор орнатылып, мұғалім өз сабағына кез келген көркем, ғылыми фильмнен үзінді көрсете алатын.
Республикаға белгілі Боран ауылының мектебін кейін ардагердің ұлы Талант Құмашұлы басқарды. Ол да мектептің өсіп-өркендеу жолында табанды еңбек етіп, 2005 жылы «Ең үздік мектеп» атанды.
Құмаш Нұрғалиұлының мерейтойына орай оның жеке өміріне, жаңашыл ұстаз ретіндегі еңбегіне арналған «Халық мұғалімі – Құмаш Нұрғалиев. Педагогикалық династия» атты кітап жарық көрді. Кітапта халық мұғалімі туралы замандастарының, қызметтестерінің, шәкірттерінің, қаруластарының естеліктері жарияланған. Сонымен қатар кітапта жартығасырлық мектеп өмірі, мұғалімдер мен оқушылар жетістіктері, Қ.Нұрғалиұлының идеясын жалғастырушы ұстаздар династиясы туралы мақалалар енгізілді.
Қ.Нұрғалиұлының бес баласының төртеуі мұғалім мамандығын таңдаған. Үлкен қызы Манира – ағылшын тілінің мұғалімі, «Қайнар» университетінің доценті. Ал әкесінің кәсіптік білімін жетілдіру идеясын кіші ұлы Марат Құмашұлы жалғастырып жүр. Ол ашқан Өскемендегі көпсалалы колледж Құмаш Нұрғалиевтің атында. Кіші қызы Гүл Құмашқызы – педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Бүгінде Нұрғалиевтердің педагогикалық династиясы 36 адамға жеткен. Бұл әулеттен әлі де ардагер аталарының жолын жалғастыратын ұрпақтың келері хақ.
Шығыс Қазақстан облысы
