Заң сапасыз тауар ағынынан қорғайды

Ішкі нарықты «тазарту» қажет

Маңызды құжат жөнінде депутаттарға Сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтанов баяндап берді. Ведомство басшы­сы­ның айтуынша, техникалық реттеудің негізгі бірқатар проблемасы бар. Мәселен, нарықты қорғау жү­йе­сінің тиімсіздігі, тауар өн­діру­шілерді бәсекелестерінен қо­р­ғау­да техникалық реттеудің то­лық қолданылмауы, сертификат­тауды қағаз арқылы жүргізу секіл­ді түйт­кілдер күн тәртібінде тұр.

«Жаһандық кезеңде әрекет етуді талап ететін, еліміздің эко­но­микасының дамуына әсер ететін жүйелік факторлар бар. Оларға ішкі және сыртқы нарық­тардағы тұтынушылар тарапынан отандық тауарлардың сапасы мен қауіпсіздігіне талаптардың күшеюі, импорттық тауарлардың «қысымы» және экспорттың жаңа нарықтарына шығуы, инте­грациялық процестерді тереңдету кіреді», деді Б.Сұлтанов.

Министрдің сөзіне сүйенсек, заң жобасында бірнеше маңызды ереже бар. Олардың біріншісі – ішкі нарықты «тазарту». Бұл мәселедегі заңнамалық жаңалығы – субъектілердің бақылауынан объектілердің бақылауына көшу. Яғни өндіруші немесе сатушы емес, өнімнің өзі тексеріледі.

«Зертханаларда сынақ жүргізу үшін адам өміріне қауіпті өнім үлгілерін сатып алу рәсімдері енгізіледі. Сынақ нәтижелері өнімнің қаупін дәлелдесе, онда тауарды айналымынан жедел түрде шығарып алумен айналы­сатын нарықты қадағалау инс­титуты енгізілмек. Бірақ бұл жаппай бақылау емес. Объектілер ақ­параттық базада «онлайн» режімде қадағаланады. Тексе­ру­лер тек «анықтау – сынау – на­рықтан алу» схемасы бойынша жүзеге асырылады.

Екіншісі – сәйкестікті бағалау рәсімдерін жетілдіру, сертификаттау және аккредиттеу процестерін цифрландыру. Бұл мақсатта элек­тронды сертификатқа көшу, кейіннен Еуразиялық эконо­ми­калық комиссияның ортақ про­цестерімен интеграциялау қарас­тырылған. Сәйкестікті бағалауға өндіруші, өндірушінің уәкілетті тұлғасы, импорттаушы, сатушы деген өтініш беруішілердің нақ­­ты тізімі бекітіледі. Сер­ти­фи­­кат «иесінің» және «пайда­лану­­шы­сының» құқығы туралы мағынасы енгізіледі. Сынақ про­цесінің фото-бейне тіркеу меха­низмі көрсетілмек. Сынақ базасына қойылатын талаптар белгіленеді.

Аталған шараларды қабылдау нәтижесінде сертификаттау кезін­де сынақ нәтижелерінің дұрыс­тығын 100 пайызға дейін жет­кізу күтіліп отыр. Бұл сертифи­кат­талмаған өнімді толық бақылауға алуға мүмкіндік береді», деді ведомство басшысы.

Б.Сұлтановтың айтуынша, үшінші бағыт экономикалық сала­ларда техникалық реттеуді кү­шейтуді қамтымақ. Ол үшін Еура­зиялық экономикалық одақ шең­берінде келіссөздер позициясын сапалы қалыптастыратын салалық мемлекеттік органдар жанында Сараптамалық кеңестер қызметін қайта құру жоспарланған.

«Қазақстандық техникалық регламенттерді әзірлеудің тәртібі қайта қаралады. Бизнес үшін ерікті сертификаттау жүйесін құрудың құқықтық тетігі белгіленеді.

Қазақстанда тиісті зерт­хана­лық практиканы дамыту мәсе­лесіне аса көңіл бөлінеді. Ол үшін ұлттық аккредиттеу ор­та­лы­­ғы­на мониторинг орга­ны­ның функ­ция­ларын тиісті зерт­ханалық прак­тикаға беру көзде­леді. Бұл Экономикалық ынтымақтастығы даму ұйымы елдерінде қазақ­стан­дық сынақ хаттамаларын тануға тың серпін береді.

Аталған нормалар қазақстан­дық тауарларды сыртқы нарық­қа шығаруға, отандық өндіруші­лердің бәсекелестік артықшы­лы­ғын қорғауға және Қазақстанға тиімді позицияларды кәсіби түрде қорғауға бағытталған», деді министр.

Маңызды құжатты талқылау барысында Палата Спикері жаңа заң жобасының салмақты тұс­тарына ерекше назар аударды. Бұл заң жобасы қазақстандық нарықты сапасыз тауарлардан қорғауға бағытталғанын атап өтті.

«Ең бастысы, өнім қауіпсіз болу керек. Басқа мәселелер, мысалы, өнімге маркировка жасау. Ол жағдайды кәсіпкерлердің өздері шешетін мүмкіндігі бар. Ол үшін тауарды қайтаруға немесе өткізбеуге жол бермеу керек. Себебі бұл кәсіпкерлер үшін өте үлкен шығын», деді Нұрлан Нығматулин.

Атап айту керек, енді осы заң жобасына сәйкес, мемлекеттік бақылау өнімді өткізу сатысында ғана емес, оны еліміздің аумағына әкелгенге дейін жүргізеді. Нұрлан Нығматулиннің пікірінше, заң жобасына енгізілген түзетулер тұтынушыларды қауіпті тауарлардан қорғауды күшейтеді.

«Жасыратыны жоқ, осыған дейін басқаша еді. Мысалы, кез келген өнімді біз ең алдымен елге кіргіземіз де, содан ке­йін тексереміз. Қауіпті жағдай туын­дағанда ғана анықтау бас­талады. Енді өнім Қазақстанға кір­мей тұрып мемлекеттік бақы­лаудан өтеді. Қауіпті жағдай анықталса, бірден ол тауарды әрине, қайтарамыз. Бұл – өте ма­ңызды, өте қажетті қадам. Сон­дықтан бұл норманы міндетті түрде қолдауымыз керек», деді Мәжіліс Төрағасы.

Отырыс барысында депутаттар жауапты мемлекеттік ор­ган­ның басшысына бірқатар сұрақтарын қойды. Еске сала кетейік, заң жобасы Мемлекет басшысының жаңа редакциядағы техникалық реттеу туралы заңды дайындау қажеттігі туралы тапсырмасын іске асыру мақсатында әзірленді.

БАҚ-тың бәсекелестігі артады

Жалпы отырыста депутаттар ақпарат мәселелеріне қатысты заң жобасын мақұлдады. Заң жо­басы телерадио хабарларын тарату, ақпаратқа қол жет­кізу саласындағы заңнаманы же­тіл­діруге, сондай-ақ отандық бұ­қара­лық ақпарат құралдарының бәсеке­ге қабілеттілігін дамытуға бағыт­талған. Талқылау барысында Мәжіліс депутаттары мем­лекеттік ақпараттық тапсырыс­тың, әсіресе жергілікті деңгейде орындалу сапасын арттырудың маңыздылығына назар аударды.

Заң жобасында «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы», «Жарнама туралы», «Телерадио хабарларын тарату туралы», «Ақпаратқа қол жеткізу туралы», «Ақпараттандыру туралы» Қазақ­стан Республикасының заң­дарына өзгерістер енгізу ұсынылып отыр. Заң жобасында ақпаратқа қол жеткізу саласындағы уәкілетті органды айқындау және оның құзы­ретін бекіту, сондай-ақ мем­лекеттік функцияларды орын­дау­шыларды (кәсіпкерлік субъек­тілері, өзін өзі реттейтін және үкі­меттік емес ұйымдар) ақпа­рат ие­ленушілерге жатқызу ұсынылады.

Құжатты депутаттарға таныс­тырған Ақпарат және қоғамдық даму министрі Аида Балаева өзге­рістер екі негізгі міндетті шешуге бағытталғанын атап өтті. Біріншіден, бақылау мен жауап­кершілікті күшейту, яғни ақпаратқа қол жеткізу сала­сындағы жауапты өкілетті органды анықтау мен оның құзыретін айқындау ескерілген. Сондай-ақ әрбір мемлекеттік органда өкілетті құрылым немесе осы саладағы жауапты қызметкерді белгілеу ұсынылады.

Екіншіден, заңның қолда­ныс аясын кеңейту үшін мемле­кет­тік функцияларды орындау­шы ұйымдарды ақпарат иелері қатарына жатқызу және квази­мемлекеттік сектор мен басқа да ұйымдарды ашық деректерді жариялауға міндеттеу ұсынылады.

«Заң жобасына отандық БАҚ-тың бәсекеге қабілеттілі­гін арт­тыруға қатысты бірқатар түзе­ту енгізіледі. Осы орайда, мемлекеттік ақпараттық саясат­тың бірыңғай жүйесін құру еске­рілген. Ол үшін салалық ведомствоға республикалық және өңірлік деңгейдегі мемле­кет­­тік ақпараттық тапсырыс­ты орналастырудың бірыңғай тәр­тібін айқындау бойынша өкі­лет­тік беру ұсынылады. Мем­ле­­кеттік ақпараттық саясат­ты қа­­лып­тастыру жөніндегі рес­пуб­­ликалық және өңірлік комис­сия­лардың мәртебесін заң жүзін­де бекі­теді. Оның құрамына үкімет­тік емес ұйымдар, бұқаралық ақ­па­­рат құралдары және мемле­кет­тік орган өкілдері тең дәрежеде енгі­зілетін болады», деді А.Балаева.

Жалпы отырыста Мәжіліс бірінші оқылымда біршама депу­таттық заң жобаларын мақұл­дады. Олар «Қазақстан Республи­касындағы кедендік реттеу туралы» заң жобасына енгізілетін түзетулер.

Заң жобасының негізгі мақ­сат­тары кедендік операция­ларды жасау уақытын қысқарту, ұсынылатын кедендік көрсетілетін қызметтердің сапасын қамтамасыз ету, сыртқы саудаға жәрдемдесу, кеден органдарының ақпараттық жүйелерін одан әрі дамытуға негізделген.

Ұсынылып отырған өзгеріс­тер мен толықтырулар, бірінші кезекте, мемлекеттік қызметтерді көрсету мерзімдерін қысқартуға және оларды электронды фор­матқа көшіруге бағытталған. Бұл тауарларды сыныптау, құрас­тырылмаған түрдегі тауарларды сыныптау бойынша алдын ала шешімдер беру сияқты кедендік көр­сетілетін қызметтерге қатыс­ты. Бұдан басқа, зияткерлік мен­­шік объектілерін кедендік тізі­лім­дерге енгізу процесі оңай­латылады.

Сонымен қатар кеден органдарына тауарларды сыныптау бойынша қосымша функциялар беріледі, бұл, бірінші кезекте, тауарларды ЕАЭО ішін­де орын ауыстыруға байланыс­ты. Заң жобасының жекелеген түзетулері редакциялық дәлсіз­діктерді жоюға және ЕАЭО Кеден кодексіндегі өзгерістерге сәйкес келтіруге бағытталған.

Бұдан бөлек, Мәжіліс ма­құл­­даған заң жобаларының ішін­де Қылмыстық және Қыл­мыс­­тық-процестік кодекс­тері­не қылмыстық процесте аза­маттардың құқықтарын қорғауды күшейту мәселелері туралы заң жобасы бар.

Қылмыстық кодекске ұсыны­лып отырған түзету ынтымақ­тастық туралы процестік келісім­нің барлық шарттарын орындауына байланысты адамдарды қылмыстық жауаптылықтан босату мүмкіндігіне бағытталған.

Қылмыстық-процестік кодекс­ке түзетулер процеске қатысу­шы­лардың пікірлерін ескере оты­рып, қылмыстық процесті электронды форматта жүргізу; тергеу судьясының қамауда ұстау­ға санкция беру, санкция беруден бас тарту туралы қаулыларын қайта қарау кезінде ашық сот отырысын өткізу мүмкіндігіне және басқаларға бағытталған.

Сонымен қатар бірінші саты­дағы сотта, апелляциялық және кассациялық сатыда судья­ға қарсылық білдіруге қатыс­ты нор­маларды жетілдіру ұсыны­ла­ды. Аталған түзетулерді іске асыру қылмыстық процес­тің жарыспалылығын және қыл­мыс­тық процеске қатысушы­лар­дың құқықтары мен заңды мүд­делерінің сақталуын қамтамасыз етудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Жалпы отырыста Палата де­пу­таттарының бастамасымен әзірленген күзет қызметі мәсе­ле­леріне қатысты заң жобасы бі­рін­­ші оқылымда мақұлдан­ды. Заң жо­басында күзет қызмет­терін көрсету сапасын арттыруға, аза­маттардың мүліктік және жеке құқықтарын қорғауды жетілдіру­ге және осы саладағы қолданыс­тағы заңнама нормаларының жекелеген сәйкессіздіктерін жоюға бағытталған бірқатар түзетулер көзделеді.

«Қазақстандағы жеке күзет ұйымдары азаматтар мен заңды тұлғалардың өмірін, денсаулығын және мүлкін қорғау жөнінде құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуде мемлекеттік органдарға белсенді көмек көрсету бойынша маңызды миссияны орындайды. Қазіргі кезде Қазақстан­да 5127 жеке күзет ұйымы бар. Бұл ретте күзету және қаруды алып жүру құқына лицензиясы бар білікті күзетшілердің саны 97 116 адамға жетті. Өткен жы­лы же­ке күзет күштері тарапынан 605 қыл­мыстық құқықбұзушылық, 11 мыңнан астам әкімшілік құқықбұзушылық анықталды. 11,5 мың құқық бұзушы ұсталып, полицияға берілді. Сонымен қатар 1200-ге жуық ұрлықтың алдын алды», деді заң жобасы тура­лы баяндама жасаған Мәжіліс депутаты Арман Қожахметов.

Сондай-ақ жылжымайтын мүлікке құқықтарды және заң­ды тұлғаларды мемлекеттік тір­кеу мәселелері туралы заң жобасы бірінші оқылымда мақұл­дан­ды. Құжат жылжымайтын мү­лік­ке құқықтарды және заң­ды тұл­­ғаларды мемлекеттік тір­кеу саласын жетілдіруге бағыт­тал­­ған. Жылжымайтын мүлік­ке құқықтарды тіркеу мерзі­мін бұз­­ғаны үшін әкімшілік жа­уап­кершілікті алып тастау ұсынылады.

Объектіні бұзуды растайтын құжаттарды ресімдеу тетігі көзделіп отыр, ол меншік иелері­не бұзылған жылжымайтын мү­лік объектілеріне құқықтардың тоқ­та­тылуын мемлекеттік тіркеу үшін өтініш білдіруіне мүм­кін­дік береді. Ғимараттар мен құ­ры­лыстарды бұзу туралы актілерді есепке алуды жүргізу және тіркеу сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы жергілікті атқарушы органдарға жүктеліп отыр.

Электронды тіркеу кеңей­тілуде. Мүдделі органдарға жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу үшін құқық белгілейтін құжаттардың элек­трондық көшірмелерін жіберу­ге мүмкіндік беріліп отыр.

Сонымен қатар депутаттардың бастамасымен әзірленген қарыз­дық еңбекті реттеу мәселелеріне қатысты заң жобасы екінші оқы­лымда мақұлданып, Палата­ның бейінді комитеттері көрнекі ақпа­рат мәселелері туралы заң жобасын жұмысқа алды.

Шекарадағы мәселе шешілмей тұр

Отырыс соңында Мәжіліс депутаттары мемлекеттік орган­дар басшыларына депу­тат­тық сауалдар жолдады. «Ақ жол» депутаттық фракция­сы қазақ­стандық келіс­сөз жүргізу­шілер­ді халықаралық шарттарды жасауда ұлттық мүддені қорғауға шақырды. Мә­жіліс депутаты Азат Перуашев Үкімет басшысы Асқар Маминнің атына тиісті сауалды жолдады.

Депутаттың айтуынша, мем­лекеттік органдар сыртқы эко­номикалық ынтымақ­тас­тық­тағы қадамдар тек еліміздің ұлттық мүддесіне сай болуына назар аударуы керек. Өйткені келіссөз жүргізушілердің біліксіздігі салдарынан ел мүддесіне нұқсан келеді.

Бұл проблема коронавирус індетінің таралуы кезеңінде өзекті болып тұр. А.Перуашевтің па­йымынша, бұл бағыттағы кейбір кемшіліктерді ескере отырып, ұлттық экономикалық мүддеге нұқсан келтіретін кемсітушілік қадамдар сыртқы саудадағы басқа да келісімдерде болуы мүмкін.

«Осыған байланысты «Ақ жол» партиясының депутаттық фрак­циясы Үкіметтен интеграция­лық бірлестіктерде құжаттарды даярлау кезеңінде еліміздің өкілдері­не ұлттық мүддені қатаң ұстану­ды тапсыруды сұрайды. Әсіресе індет салдарынан кәсіпкерлер қиын жағдайға тап болған осы кезеңде бұл мәселе өзекті болып тұр», деді депутат.

А.Перуашевтің сөзіне қара­ғанда, еліміздің барлық халық­аралық экономикалық міндет­темелеріне шұғыл түрде талдау жасау керек. Осы орайда ДДҰ мен ЕАЭО ішіндегі шарттарда ұлттық экономикалық мүдделердің қор­ғалуы ескерілуі керек.

Қажет болғанда, құжаттарға өзгерістер енгізуге бастамашылық жасалауы қажет. Мұнымен қоса депутат жергілікті кәсіп­орын­дарды қолдауда тиісті талаптарды қамту керектігін атап өтті.

Премьер-Министр Асқар Маминге жолдаған сауалында депутат Меруерт Қазбекова Қазақстан-Қытай шекарасындағы «Нұр жолы – Қорғас» бақылау-өткізу бекетінде туындаған бір­қатар мәселені сұрады.

«16 тамызда «Ақ жол» фракциясы депутаттары аталған кеден бекетіне барды. Мемлекеттік органдардың өкілдерімен және кәсіпкерлермен кездесті. Сапар кезінде өткізу пунктінде 50 шақырымға созылған 2,5 мың автокөліктен тұратын кезекке куә болдық. Жүргізушілер жүк машиналарының 2-3 ай бойы қозғалыссыз тұрғанына, кейбірі «өткізгіш» деп аталатын жол полициясы қызмкеткерлерінің арқасында кезексіз өтіп жатқан­дығына наразылықтарын білдірді. Кедергісіз өткізу ставкалары 1-3 мың доллар аралығында екен», деді М.Қазбекова.

Депутат сапардан кейін осы мәселе­лердің Үкіметке жол­дан­ғанын, алайда әлі күнге дейін шешілмей отырғанына наразы­лығын білдірді. М.Қазбекова кейін­гі сапар барысында түйт­кіл­дің әлі де жойылмағаннан назар аударды.

Депутат Дания Еспаева Үкімет басшысына жолдаған сауалында коронавирус пандемиясына байланысты денсаулық сақтау нысандарын жекешелендіруді тоқтатуды сұрады. Сондай-ақ Талғардағы аудандық аурухананы жекешелендірудің қаншалықты заңды екенін тексеру қажет екенін атап өтті.

Премьер-Министрдің орынбасары Ералы Тоғжановқа жол­даған депутаттық сауалда Жәмилә Нұрманбетова білім және ғы­лым саласындағы кемшіліктер­ге тоқталды. Депутаттың айтуынша, қазіргі таңда еліміздің ғалым­дары ағылшын тілін жеткілікті деңгейде үйреніп шықпайтын көрінеді.