Тіпті әлеуметтік желіде бір мәселе төңірегінде ойлары бір жерден шықпай қалып жатқан жандардың өзара дауласып, жанжалдасып, бет жыртысардай бір-бірін ғайбат сөздермен балағаттап жатуын қалыпты жағдайдай қабақсыз қабылдай беретін болдық. Мұндайда ұлы Абайдың: «Осы күнде, хайуаннан да жаманбыз. Хайуан білмейді, білемін деп таласпайды. Біз түк білмейміз, біз де білеміз деп надандығымызды білімділікке бермей таласқанда, өлер-тірілерімізді білмей, күретамырымызды адырайтып кетеміз», деген сөзі еске түседі.
Адамдардың сыртынан жала жабу, даттау, өсек-аяң, жағымсыз ғайбат сөз айту қазақы ортада қай кезде де өте ауыр күнә болып саналған. Содан келіп үлкеннің кіші алдындағы, кішінің үлкен алдындағы әдеп сақтау үлгілерінің ұмытылып, жан дүниеміздің мұншалық азып-тозып кетуіне не себеп деген сұрақ туады. Оның әрине түрлі себебі болуы мүмкін. Бірақ соның ішінде әсіресе әдептің әліппесі саналатын халықтық төл жауһарлардан алшақтап кетіп қалғандығымыздан көп опық жеп отырған сияқтымыз. Өзге тілде мультфильм, сериал тамашалап, көбіне интернеттің өнімімен сусындап жатқан ұрпақтың бойынан болашақта не күтуге болады?! Ол үшін әдептілікке үндейтін туындыларды оқулықтарға енгізу, құндылықтарымызды заманауи құралдар арқылы насихаттау тәрізді мәселелерді тезірек қолға алмасақ болмайын деп тұр.
Халқымыз тәрбиесіз дағды да қалыптаспайды деп есептеген. Мысалы, баланы алғашқы күннен бастап-ақ ізгілікті істерге бағыттап, тәрбиелесе, сол істер біртіндеп дағдыға айнала бастайтынын бағамдаған. Сол сияқты тәрбиемен қол жеткен қайырымды іс-әрекеттерді, мінез-құлықты дағды арқылы тұрақты қалыпқа айналдырып отырмайынша, адам жаны ізгілікті бола алмайтыны белгілі. Бойымыздағы мінез-құлық пен іс-әрекетіміздің кейде қазақы әдеппен қабыспай қалып жатуы – халқымыздың сондай құнарлы шүйгін тамырынан қол үзіп қалғандығымыздың салдары демеске лаж жоқ. Ғалымдар мысалы, Жапонияда «Өнегелік туралы кеңес» жұмыс істейтінін тілге тиек етеді. Бұл ұйым телеарналардың жұмысын бақылаумен айналысатын көрінеді. Телеарна балалар көретін уақытта олардың тәрбиесіне кері әсерін тигізетін фильм немесе бір арнайы хабар тарататын болса, бұл арнаға көп мөлшерде айыппұл салынады дейді. Тіпті олар ұялы телефонға дейін сондай қырағы бақылау орната бастапты. Мобильдік сайттарды мұқият зерттеу барысында зорлық-зомбылықты насихаттайтын, порнографиялық мазмұны бар ерекше ресурстар тобы айқындалған. Осы кемшілікті болдырмас үшін балалар мен жасөспірімдерді қорғау мақсатында Жапонияның байланыс министрлігі, әлгіндей қажетсіз ақпараттардың түсуін тежеп, телефонды құрықтау жүйесін жасауды қолға алған. Ал бізде болашақты ойлап жатқан ешкім жоқ тәрізді. Интернет емген сананың қандай қоқысқа толып жатқаны бір Құдайға ғана аян. Осы бағытта тәрбиеленген ой-сананың «жемісі» кейде әлеуметтік желіден көрініс тауып қалып жататыны тағы рас.
«Бірде Бөлтіріктен қасындағы жас өнерпаздар сұрапты дейді: – «Ақ ата, тәнің мен жаның бірдей сау болсын деген сөзіңіздің мәнісі не?» деп.
Сонда Бөлтірік айтқан екен: – Тәні саудың бәрінің жаны сау бола бермейді. Тән мен жанның саулығы бірдей болуы – кісі бойында сирек кездесетін байлық. Кісінің жанын аздыратын дерттің түрі көп: күншілдік деген бар, содан сақтан, кекшілдік деген бар, содан сақтан, астамшылдық деген бар, одан алыс жүр, сараңдық деген бар, одан қалыс жүр, қараулық деген бар, одан таза бол, бәлеқорлық деген бар, одан ада бол, ынсапсыздық деген бар, одан ада бол. Жаның осы жеті жаманнан аман болсын», деген екен.
Әңгімені түйіндей келе айтпағымыз, адам әдебімен әдемі көрінеді. Әдептілік, сыпайылық, ізеттілік деген сөздердің түп-тамыры – ортақ. Қазақ деген қасиетті атауға ие ұлттың тек өзіне ғана тән болмысы, дүниетанымы барын ескерсек, қазір рухани құндылықтарға оралатын кез, былайша айтқанда, қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрін, ұлттық мәдениеті мен әдет-әдебін қайта қалпына келтіріп, алға оздыратын уақыт.
