Руханият • 01 Желтоқсан, 2020

Кемеңгер келбеті

461 рет
көрсетілді
16 мин
оқу үшін

Халқымызда «Жақсыға қарап бой түзе» деген қанатты сөз бар. Менің ойыма осы тәмсіл жиі оралады. Біздің азамат­тық тұлғамыз, саяси көзқарасымыз халық ар­дақ тұтқан Елбасы Нұрсұлтан Назар­­баевтың дара тұлғасынан, кемел ісінен үлгі алуымызбен қа­лыптасты. Қазақ­станның Тұң­ғыш Президенті жанында жүріп қызмет істеуім менің де өмір­ге деген көзқарасым мен аза­мат­тық тұлғама, саяси тұрғыдан шың­далуыма әсерін көп тигізді.

Кемеңгер келбеті

Еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев кеңестік кезеңнің өзінде-ақ топ ішінен суырылып шыққан білік­тілі­гімен дара көрінген дарынды басшы еке­ніне сан мәрте көзіміз жетті. Біз сол ел тәуелсіздігі әлі қолға ти­­­ме­ген, кеңес­тік биліктің «екі тіз­­гін, бір шылбыры» Кремльдің қо­лын­да тұрған кезде Нұрсұл­тан Әбіш­­ұлының талай мінберден шешіле сөйлейтін шешендігіне, әр фактіні бүге-шігесіне дейін дәйек­теп беретін қабілет-қары­мына, рухы мықты өршіл міне­зіне қайран қалатынбыз. Партия орга­нында жүргендіктен, өз басым ұла­ғатты әр сөзіне терең үңі­ліп, көкейіме түйіп алатынмын.

Сол кездегі биліктің Н.Ә.Назар­баевты талай тұғыры мық­ты басшылар арасынан Қазақ КСР Министрлер Ке­ңесі­нің төрағасы, кейіннен Қазақ­­стан Компартиясы Орта­лық Ко­митетінің бірінші хатшылығына таңдап алуы ол кісінің бойына біткен тектілік пен тұлғаға тән мінезінің болуынан дер едім. Ел­басымыз осы санаулы жылдар ішінд­е тарихтың сараң көшінде бұ­ған дейін болмаған, бір ға­сырда ат­қарылар ұлан-ғайыр ұлы­лықты, таң­данарлық тамаша іс­терді өмір­шең ете білді. Бүгін­де сол үшін халқының шексіз алғысы мен құрметіне бөленіп отыр. Пре­зи­денттің ғасырға бергісіз бұл ең­бе­гін бүгінгі жастар, келешек ұр­пақ әсте жадынан шығармауы тиіс.

Еліміз үшін тоқсаныншы жыл­­дардың басы оңай болған жоқ. Кеңес Одағы деген мызғы­мас алып империяның бұзыл­ған сеңдей аяқ астынан ыдырауы жай халық­ты да, небір сұң­ғы­ла саясаткерді сең соққан ба­­лық­­­тай етті. Елбасы болса сол тұс­та данышпан Абай айт­қан­­­дай, «ақырын жүріп, анық басып», әліптің артын күте оты­рып, халқымызға алдымен өз елі­міздің Егемендік дек­ла­­ра­ция­сын қабыл­дау қажет еке­нін айтып, содан соң ғана тәуел­сіздігімізді жариялай аламыз деп түсіндірді. Қазақстан­ның болашақ тағдырына алаң­даған жұртшылықты ауызбірлік­ке шақырды. Сабырлылық таны­тып, салмақты саясат ұстану­ға, жаңа қоғамға адал қызмет ету­­ге, тоқырауға түс­кен ел эконо­ми­касын, әлеуметтік-тұр­мыс­т­ық жағ­­дайды, саяси тұрақты­лық­ты қы­­­ра­­ғылықпен дамыту­ды Отанын сүйген әрбір қазақ­стан­дық азаматтан талап етті. Сол кезеңде айтқан Нұрсұлтан Әбішұлының: «Ең бастысы – адам факторы, оның еркі, күш-жігері табандылығы мен білімі. Өркендеп даму мен тәуелсіздікке аттар табалдырықтың алтын кілтін де осы шамадан ізде­ген жөн» деген даналық сөзі бәрі­мізді де егемен еліміз үшін мінсіз қызмет етуімізге жетеледі.

Осы бір қиын кезеңде өз өмі­ріме үлкен серпіліс берген мы­на бір оқиғаны айта кет­кенім артық болмас. Жоғарғы Кеңес тарих сахнасынан кеткен соң Пре­зидент Әкімшілігі мені қызметке шақырып, Мемлекет бас­шысы­ның көмекшісі болу лауа­зымын ұсынды. Әрине, өте абы­ройлы қызмет, ал жауап­кершілігі одан да зор. Бұл әлі жас, буыны қатпаған, тәуел­сіз еліміз енді ғана аяғынан тік тұрған ауыр кезең болатын.

Дәл осы қиын-қыстау кезеңде тәуелсіз мемлекетіміздің алдында асу бермес небір күрделі істер тұрды. Соның ең маңыздысы – ішкі саяси ахуалды тез жетіл­діріп, тұрақтылықты бекемдеу керек болды. Ол үшін тез арада қорғаныс жүйесін қолға алып, еліміздің қауіпсіздігін дамыту бірінші кезекте тұрды. Мұның өзі жаңа демократиялық құ­қықтық мемлекетіміздің бір­ден бір негізгі арқауы болатын. Ел Президенті осындай қыруар жұмысты атқара жүріп, осы қиын кезде салы суға кеткен, ер­тең не боларын білмей алаң­да­ған қарапайым халық арасына, еңбек ұжымдарына барып, ел ішіндегі саяси ахуалдан көзбе-көз ақпараттар алуға уақыт табатын, пікір алмасатын.

Бір күні Елбасының Қараған­ды облысына баратын сапарын ұйымдастыру жөнінде тапсырма алдық. Бұл облыс – көпшілік білетіндей, республикадағы ауыр индустрияның үлкен оша­ғы. Сол кезде ол еліміздің эко­но­микасындағы рөлі зор, әрі мың­даған жұмысшының қоғам­дық-саяси өміріне, тұрмыс-жағ­дайына жан беріп тұрған бірден-бір өндірістік орын еді.

Алдымен әдеттегідей Елбасы сапары­ның бағдарламасын, тиісті материалдарын дайында­дық. Пре­зиденттің бұл облыс­тағы жұ­мыс кестесі өте тығыз бол­ды. Күн тәр­тібіне Қараған­ды­да салынған жаңа әуежайды ашу, бірқатар өндіріс орындары мен әлеуметтік-тұрмыстық са­ла­дағы ұйымдарда болумен қатар, еңбек ұжымдары және жеке азаматтармен кездесулер өткізу кіргізіліп, бекітілді.

Президент бізге сапарын да­йындау барысында тапсырма беріп, Қарағанды шахтерлері­мен міндетті түрде кездесетінін, нақ­ты айтқанда, онда Горбачев атын­дағы шахтаның ұжымымен жүздесетінін қадап тұрып айтты. Сәйкесінше, аталған шахтаны сапар бағдарламасына енгізіп, жобаны жұмыс жүргізу үшін облыс басшысына жібердік. Арада бір сағат өтісімен маған Қарағанды об­лысының сол кез­дегі әкімі П.Не­федов қоңырау шалды. Ол Гор­бачев атындағы шах­таға бару мүм­кін емес еке­нін, өйткені онда ахуал өте қиын, шахтаның тоқтау алдында тұр­ғанын, ереуіл туып кетуі мүм­кін екендігін айтты. Осы­ған бай­ланысты Елбасының атал­ған нысанға келуі қисынсыз деп, бізді сендіруге тырысты. Бұл Пре­зиденттің жеке тапсырма­сы дегенімізге П.Нефедов өзінің сөзіне арқау болған сылтауларын үсті-үстіне төндіріп, дәлел­дей түсті. Мен де өз тарапым­нан әрекет етіп, еліміздің қо­ғам­­дық-саяси тұрақтылығы мен қауіп­­сіз­дігіне жауап беретін қыз­мет бас­­шы­ларымен сөйлесіп едім, олар да облыс әкімінің секе­мін рас­­та­ды. Осыған байланыс­ты Пре­­зи­дент Әкімшілігімен ақыл­дасу­­ға тура келді. Олар бар жа­уап­­­кер­­шілікті өздеріне алды да, Ел­ба­­­сы­ның Горбачев атындағы шахтаға баруын кестеден алып тастады.

Нұрсұлтан Әбішұлы Қара­ғанды облысы­на баратын сапар­дың соңғы құ­жа­т­тарымен танысу барысында аталған нысан­дағы шахтерлермен кездесу көр­сетіл­мегенін бірден байқап, бізге өте ма­ңызды ескерту жасады. Келтір­ген дәлелі­мізге қара­мастан, Горбачев атын­дағы шах­таның ұжымымен кездесетінін нықтап тұрып айтты.

Елбасы Қарағандыға келісі­мен жаңа әуежайды ашып, қала­дағы бірқатар нысан­дар­мен та­ныс­қан соң, облыс әкі­міне түс­тен кейін Горбачев атын­дағы шах­таға баратынын ескерт­ті. Біз шах­таға келгенде акт залына кіре­берісте топталған ха­лық­ты көр­дік. Жүздерінен қат­ты толқу білі­ніп, сұстанып тұр­ған еді. Пре­зидент олармен бай­салды түрде жайдары аманда­сып, облыс әкімі мен шахта бас­­шы­ларының қошаметімен кез­­десу орнына өтті. Залға 500-дей шах­тер жиналды. Олар өзара дау­ры­ғып жатты. Төралқа төріне Пре­­зи­дент, облыс әкімі, шахта ди­­ректоры көтерілді. Қысқа кі­ріс­пе сөзден кейін бірден Елба­сы­­на сөз берілді. Нұрсұлтан Әбіш­­ұлы­ның жарқын дауысы есті­лісі­мен-ақ, зал іші сілтідей тына қалды.

Шахтерлер Президенттің елдегі жағ­дай­лар туралы ашық айтқан әр сөзін мұқият тыңдады. Кеңес Одағы күйрегеннен кейін­гі еліміз ауыр халді бастан ке­ші­­­ріп отырғанын жасыр­май, ег­жей-тегжейлі айтып берді. Мем­лекет қолдан келер бар­лық мүмкіндіктерді қарас­ты­рып, елі­міздің ішкі экономи­касында және сыртқы сая­сатын­дағы шие­леніскен мәселе­лерді шешуде тиімді іс-шара­лар қабылданғанын терең тұр­ғыда түсіндірді. Сон­дай-ақ Қара­ғандыдағы барлық эко­номи­калық өндіріс кешендері мен шахтерлерді бұл қиын жағ­дайдан шығарудың тиімді жолын, қолданылатын іс-шара­лар туралы жан-жақты баяндап, бағыт-бағдарын көрсетті. Сөй­тіп, суыған көңілдерге жылу бер­ді. Сөз аяқталғанда, сартылдай соғыл­ған шапалақтан құлақ тұнды. Пре­зи­денттің дәлелді де шынайы сөзінен кейін ереуіл ұйым­дастыруға ниеттенген өкіл­ге сөз берілгенде, ол не дерін біл­мей, сөзін қысқа қайы­рып, мін­берден түсіп кетті.

Бұл айтуға ғана оңай. Дәл сол кезде ашынып, ашуға мінген шах­терлердің ортасына бару өте қауіп­ті болатын. Мұны облыс әкім­дігі де, арнайы қызмет өкіл­­дері де, ол кісінің жеке қауіп­­­сіз­дігіне жауаптылар да қан­­ша айтып, айғақтап берсе де, Пр­е­­зидент қаймықпай, аса баты­л­­­дық танытты. «Көз көрсе жүз ұя­лады» дегендей, еңбекші халық­­пен көзбе-көз, жүз­бе-жүз оты­­рып, қиын кезеңнің мән-жа­йын ш­ынайы түсіндіріп беру­­дің ар­қа­­сында өндірісі аса күр­­делі өңір­­дегі тұрақтылық сақ­т­алып, қал­ды. Бұл Мемлекет бас­шы­­сы­ның қандай қиын жағ­дай бол­са да адам­дармен тіл табыса ала­ты­­нын айғақтап берген оқиға болды.

Президенттің көкейінде жүр­г­ен тағы бір өнегелі ісі – ұлт тағ­дыры, оны құрай­тын адам өмі­рінің қымбаттылығы, ұр­пақ өсірудегі орасан орны еш нәр­семен өлшен­бейтіндігін ерекше қадірлеуі дер едім.

Мәселен, біздің халқымыз үшін 1930 жылдардың басын­дағы ашаршылық, одан кейінгі жаппай қуғын-сүргін, ғасырлар бойы ұмытылмайтын қайғы – орны толмас өкініш. Осы қатігез нәубет кезінде миллиондаған қазақ аштан қырылды. Көбісі амалсыздан бас сауғалап, өзге елге ауа көшті. Кейбірі жол-жөне­кей аштан өліп, аурудан қы­рылды, аман қалғаны сойылға жы­ғылды. Арнайы орган­ның бер­ген мәліметіне қара­сақ, қазақ­тардың саны 1926 жылы 3 968 289 болса, арада он бір жыл өткенде екі миллионға дейін кеміп кеткен. Бұл жылдары кейбір мәліметтерге сүйенсек, Қазақстан аумағынан бір миллионнан астам адамның ауып кеткені белгілі. Ал шындығында қанша адамның опат болғанын бір құдай біледі. Бұл туралы тарих «жұмған аузын ашпайды». Тек 1970 жылы ғана қазақтардың саны сол кездегі көрсеткіш деңгейіне әзер жеткен.

Еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақ­стан халқы Ассам­блеясының ХІХ сес­сия­сында жаса­ған баян­дама­сында: «Сол жылдардағы аш­тық­тың зардабы болмағанда, онда бүгін­­гі қазақтардың саны кем дегенде 40-50 миллион деңгейінде болар еді» деп ащы шындықты бүкпесіз айтқан болатын. Осыған орай бір оқиғаны айтқым келіп отыр.

Елбасы бірде маған: «Ақан, белгілі қоғам қайраткері, Құран­ды қазақ тіліне аударған теолог ғалым, кезінде аштық пен нәубет жылдары шетелге өтіп кеткен Халифа Алтай елге оралыпты. Біз бұл кісілерге назар аударып, жағдай жасауымыз керек. Ме­нің сол кісімен кездесуімді ұйым­дас­тырыңдар. Хал-жағ­дайын, қалай орналасқанын білің­дер. Өз Отанында ғылыми жұмыс, қоғам­дық қызметпен айналысуға мүм­кіндік жасалған ба, соны аны­қтаңдар», – деп тапсырма берді.

Арада бірнеше күн өткенде мен Халифа Алтайды Президент қабылдауына шақырдым. Қадір­менді ақсақал келген кезде сырт­­қа шығып қарсы алдым. Менің көз алдымда парасат­ты, жи­нақы, көзіне мұң ұяла­ған қария адам тұрды. Нұр­сұл­тан Әбіш­ұлы қадірлі қонақ­ты ыс­­­тық ықыласпен қарсы алып, емен-жарқын отырып ұзақ әңгі­мелесті. Небір келелі мәсе­­ле­­лерді әңгімеге өзек етті. Халифа Алтайдың жағда­йын біліп, қазіргі тұрмыс-тірші­лігі­­мен жан-жақты танысқаны есім­де. Кездесу аяқталған соң Президент Халифа Алтайды шығарып салды да, сол арада бізге бірқатар тапсырма берді. Қалай орналасқанын арнайы барып көруді, дұрыс жағдай туғызу керек­тігін, ғылыми қыз­метпен айналысуы үшін қо­лайлы әрі барынша мүмкіндік жасап беруді нықтап ескертті.

Президентіміз ел адамдарына, оның ішінде әдебиет, мәде­ниет, өнер мен ғылым сала­сына сүбелі үлес қосқан ірі тұлғалар­ға қамқорлық көрсетуден әсте аянып қалған емес. Мұндай мы­сал­дар өте көп және біз Пре­зи­­­денттің осы тәлімі зор кез­десуі­нен әр кезде мол рухани бай­лық алатынбыз.

Кезінде ел астанасын Ақмо­лаға көшіруге бастамашы бол­ған Тұңғыш Президентіміз екенін барша жұрт біледі. Ал тәуелсіз Қазақ­стан енді ғана ес жиған тұста аса кө­реген Мемлекет басшысының алысты болжай білетін бұл сая­си шешімі еліміз үшін де, біз үшін де ойға келмеген тосын сый болды. Жоғарғы Кеңестің 1994 жылғы сессиясына каникулға шығар алдында жиналдық. Жоғарғы Кеңестің отырысына Президент Н.Ә.Назарбаев қатыс­ты. Мәжілісте негізінен ағым­дағы және ел өміріндегі мәсе­лелер және соған қатысты про­блемаларды құқықтық жағы­нан қамтамасыз ету жайы талқы­лан­ды. Елбасы өзінің сөзін­де астананы Ақмола қаласына көшіру жөнінде ұсынысын айтты. Мем­лекет басшысының дәле­лі сон­шалықты нақты әрі сенім­ді, бар­лық тұрғыда негізді болған­дықтан, Нұрсұлтан Әбішұлының ұсынысын бірауыздан қолдап, тиісті құжатты қабылдадық.

Осылайша еліміз өзінің жаңа астанасына қоныс аудару жұмы­сына кірісіп кетті. Бәріміз де бұл ұлы көш кемінде бес-жеті жылдан кейін басталатын шығар деп ойлағанбыз. Алайда біз ойлағандай емес, арада екі жылға жетер-жетпес уақытта көштің алды Ақмолаға қарай бет түзеді. 1997 жылдың желтоқсан айында мемлекеттік органдар бірінен кейін бірі Ақмолаға көшіп келді. Бүгінгі таңда елордамыз әлем таныған әсем шаһарға айналды.

Тәуелсіз мемлекетіміздің жаңа­ша тари­хының әр күні мен атқа­рылып жатқан іргелі істердің бәрі де Елбасымыздың айт­қан ақыл-кеңесі, даналық шешімдері жар­қын болашақ өмірімізге азық болар сара жол екені күмәнсіз. Нұрсұлтан Әбіш­ұлының батыл шешімімен еліміздің тарихында алтын әріппен жазылған, әлі де жазылып жатқан өрелі істері өте көп. Соның бірнешеуін атап кеткенім артық болмас.

Тәуелсіздігіміз әлі жария­лана қой­маған тұстағы халқы­мыз­ға ажал ошағы болған Семей ядролық сынақ алаңын жап­тыруға және адамз­ат баласын қырып-жоюдың ала­пат қаруы – ядролық қару­дан бас тартуы, төл теңгемізді жасатып, Ұлт­­­тық қорымызды құруы, ел ше­кара­сының бекітілуі, аса стра­­тегиялық мақ­сатпен ел астанасын Ақмолаға көшіруі тікелей өз атымен байланысты Тұңғыш Пре­зидентіміздің есімі, Елбасы деген мәртебесімен бірге Қазақ елінің даму тарихында ерекше орын алған орасан зор рөлі бар лайықты оқиға ретінде жазылары күмәнсіз.

 

Ақан БИЖАНОВ,

БҒМ Философия, саясаттану және дінтану институтының директоры, ҰҒА корреспондент-мүшесі, саяси ғылымдар докторы, профессор