Біздің бұл пікірімізді алпауыт IT-компаниялар әлдеқашан мойындап қойған. Естеріңізде болса, 2019 жылы да осындай талпыныс жасалған-тұғын. Сол кезде Ұлттық қауіпсіздік комитеті ақпараттық киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында елде қауіпсіздік сертификатын қолдану бойынша сынақ жүргізілгенін, сынақ нәтижесінде кибершабуылдарға төтеп беретін жүйе құрылғанын хабарлады. Бірақ аталған жаңашылдықты Google, Mozilla секілді BigTech өкілдері сынап, қазақстандық сертификатты қара тізімге енгізді.
Google, Mozilla, Apple компанияларының айтуынша, мұндай сертификатты орнату билікке құрылғы иесінің бүкіл мағлұматын дешифрлеуге, оқуға, өзгертуге, аккаунтының ақпараты мен паролін білуге мүмкіндік береді. Мичиган университетінің Censored Planet жобасы 2019 жылы қазақстандық қауіпсіздік сертификатының жілік-жілігін шағып, бүкіл мәліметті тексеріп шыққан еді. Олардың келтірген деректеріне сай, сертификат 37 сайттың мәліметін «қолды» етуге арналып жасалған көрінеді. Олардың қатарында Gmail, YouTube, Google Docs, Allo, Google Translate секілді Google компаниясының өнімдері, Facebook, Instagram, VKontakte, Mail.ru тәрізді әлеуметтік желілер бар. Яғни сертификат авторлары қолданушының бүкіл мәліметін біліп отыру мүмкіндігі мол.
Елордада кибержаттығуға арналған баспасөз жиынында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі Ақпараттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Руслан Әбдіқалықов аталған мәселеге тоқталған-ды. Оның айтуынша, қазақстандық сертификаттың шетелде мойындалмауының саяси астары бар. Дегенмен, жоғарыда айтып өткеніміздей, қазақстандық сертификат пен Google, Mozilla компанияларының сертификаттарының арасындағы ұқсастық атауында ғана, ал айырмашылық жер мен көктей. Біздің технология мәліметті дешифрлеуге, оқуға арналса, IT-компаниялардың сертификаты шифрлеуге, мәліметті барынша ешкімге көрсетпеу мақсатында жасалған. Бұл – біріншіден. Екіншіден, Google де, Facebook те, Apple де – өз елінің билігіне бағынбайтын дербес корпорациялар. Былтыр ресми Вашингтон аталған компанияларды тізгіндеу былай тұрсын, IT саласына қатысты регламенттерді енгізе алмай әбден қиналғаны есімізде. Оның үстіне, Google де, Facebook те, Apple де қолданушылардың жеке қауіпсіздігін сақтауға қатты мән береді. Үшіншіден, ешқандай елдің интернет жүйесі қауіпсіз емесін таяудағы SolarWinds компаниясына жасалған хакерлік шабуыл дәлелдеді. Естеріңізде болса, ресейлік хакерлер SolarWinds-дің бағдарламасына трояндық вирус енгізіп, АҚШ-тың бірқатар мемлекеттік мекемесінің деректерін қолды еткен-ді.
Айтпақшы, жоғарыда аталған брифингте қазақстандық сертификатта MITM (man-in-the-middle – ортадағы адам) технологиясы қолданылғаны айтылды. Аталған технология бойынша сертификат қолданушы трафигін оқиды. Яғни паролін, кірген сайттарын, әлеуметтік желідегі хаттарын, мессенджерлерді, банк аккаунттарын, интернет арқылы жіберген файлдарын көре алады.
Демек, алда-жалда хакерлер министрлік ұсынған сертификатты бұза қалса, бүкіл қазақстандықтың жаһандық желідегі мәліметі, жеке деректері мен парольдері зиянкестердің қолына түсетіні айтпаса да белгілі. Сондықтан бүкіл халықтың интернеттегі мәліметін оқитын технология қауіпсіздікті арттырмайды, керісінше қауіпті күшейтеді. Бұл техникалық жағы.
Ал моральдық тұрғыда келсек, интернеттегі деректерді шектеу, оларды түзету, өзгерту сөз бостандығына жасалған қастандық. Ата заңымызда цензураға тыйым салынған. Бірақ қауіпсіздік сертификаты цензураның нағыз өзі болып тұр. Әрине, министрліктегілер тек зиянды сайттарға ғана тыйым салынатынын айтатыны түсінікті. Бірақ біздің технология кей сайттардағы мәліметтерді оқуға арналғанын ескерсек, оған сену қиын.
Мемлекет басшысы «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын ұсынғаны есімізде. Халықтың мұң-мұқтажын тыңдап, талап-тілегін орындауға тиіс бұл бастаманы кей шенеуніктер кері түсінді ме белгісіз, әйтеуір қауіпсіздік сертификаты Ұлттық қауіпсіздік қызметін интернетті еститін, оқитын, тексеретін органға айналдыратын түрі бар.
