Сонымен, жыл басынан бері Сауд Арабия бірқатар елдер үшін мұнайдың сату бағаларын көтерді. Бұл теңгенің тұрақтылығына дем берді. Осыған қарамастан, біз ағымдағы тоқсанда нарық қатысушылары арасында қандай көңіл-күй басым болатындығын түсіну үшін теңгенің айырбас бағамы факторларының, оның ішінде мұнай бағасының қысқа мерзімді перспективаларын мұқият қарастырғымыз келеді.
Сонымен, сыртқы факторлардан бастайық.
Мұнай нарығы
Жоғарыда айтылғандай, мұнай сегменті әзірге тыныш, кейбір қалтарыстары адамды үміттендіріп қояды. АҚШ Энергетика министрлігінің мұнай нарығында қатты өзгерістер болмайды деген болжамы мұнай атмосферасын өзгертіп жіберді.
Өткен жылдың тәжірибесінен байқағанымыздай, мұнай нарығындағы тепе-теңдікті екі аптада ғана бұзуға болады, ал COVID-19 мутациясы алпауыт елдердің экономикасын жүрісінен жаңылдырып жіберді.
Осыған байланысты COVID-19-нің одан әрі мутациясы мұнай нарығы және көмірсутектер бағалары үшін әлемдік тәуекел болып қалады, сондықтан мұнай валюталарының бағамы, оның ішінде теңгенің жағдайы бұл құбылыстардан шеткері қала алмайды. Сондықтан қазіргі уақытта мұнай бағасына қатысты үміттенуге де, үміт үзуге де болмайды.
Ішкі факторлар
Біріншіден, Қазақстандағы экономикалық белсенділік қалыпқа келе бастады,
Қаржы министрлігінің биылғы жоспарына сәйкес республикалық бюджеттің кірістерінің 630 млрд теңгеге төмендеуі (NF трансферттерінің қысқаруы есебінен), ал шығыстардың тек 194 млрд теңгеге төмендеуі, соның салдарынан бюджет тапшылығы ЖІӨ-ге қатысты болады.
Басқаша айтқанда, бюджет параметрлері «шектеулі», сондықтан биылғы жылы Қазақстанда экономикалық қызметті әдейі қатаң түрде шектеу қиынырақ болады. Бұл теңгенің айырбас бағамы үшін (жалпы түрде) кемшіліктен гөрі артықшылық болып табылады.
Екіншіден, біздің бағалауларымыз бойынша, әр жылдың бірінші тоқсанында барлық басқа нәрсе тең, төлем балансының ағымдағы шоты, егер ол теріс болса да, маусымдық түзетілген деңгейден жоғары жабуға ұмтылады.
Басқаша айтқанда, бірінші тоқсанда маусымдық фактор ағымдағы шотқа оң әсер етті, сондықтан бұл теңгенің айырбас бағамын қосымша қолдау болып табылады.
Үшіншіден, ақпанның ортасында ірі экспорттаушылардың салық төлеудің кезекті тоқсандық кезеңі басталады, бұл дәстүрлі түрде ішкі валюта нарығында АҚШ долларына деген ұсынысты көтеріп жібереді. Бұл жолғы бағам маусым факторлардың қас-қабағына тәуелді.
Сонымен қатар, салықтар төленетін былтырғы төртінші тоқсанда баға экспортерлері үшін де, металдар мен астық өндірушілер үшін де баға конъюнктурасы тұрғысынан өте жақсы болып шықты. Бұл «салық» валютасының ұсынысы өте жақсы болады дегенді білдіреді.
Төртіншіден, елдегі девальвациялық күтулер айтарлықтай төмендеді.
Мұны жанама түрде банктердегі депозиттердің долларлану деңгейімен бағалауға болады, ол өткен жылы наурызда 47% -дан ең жоғары деңгейден долларлық депозиттерді алып тастаусыз 39% -ға дейін төмендеді.
Яғни, теңгелік депозиттердің банктердегі үлесі долларлық депозиттердің «аударылуына» байланысты емес, теңге қаражатының жаңа түсуіне байланысты өсуде.
Елдегі әлсіз девальвациялық күтулердің тағы бір көрсеткіші - АҚШ долларына бөлшек саудадағы сұраныс.
Мәселен, өткен жылдың 11 айында айырбастау пункттері арқылы АҚШ долларының таза сатылымының жалпы көлемі 3,5 миллиард АҚШ долларын құрады, бұл 1,2 миллиард АҚШ долларына немесе 2019 жылмен салыстырғанда 27 пайызға аз болып шықты.
Осылайша, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, қазіргі кезде теңгенің айырбастау бағамының ішкі факторлары пандемия мен геосаясат түріндегі сыртқы жағдайларға қарағанда анағұрлым тұрақты және күшті екендігі белгілі болады.
Басқа сөзбен айтқанда, теңгенің қысқа мерзімді кезеңдегі бағамының одан әрі динамикасы көбінесе әлемдегі кононавирустық бұғаттаулардың мұнай нарығына әсеріне қатысты жағдайдың қалай дами беретіндігімен, сондай-ақ Батыс елдерінің Ресейде болып жатқан оқиғаларға қаншалықты реакция жасайтындығымен анықталады.
Бірақ қалай болғанда да, біз Ұлттық Банктің ең өткір сыртқы күйзелістер кезінде теңгенің айырбастау бағамына кері әсерін жұмсартуға мүмкіндік беретін алтын-валюта резервтері түріндегі Қазақстанның «буферінің» көлемі қазіргі уақытта 35 миллиард долларға немесе 20-дан астамға тең екенін еске түсіреміз.
