Қоғам • 21 Қаңтар, 2021

Мал дәрігерінің қадіріне қашан жетеміз?

2180 рет
көрсетілді
11 мин
оқу үшін

Білеміз, жылы үйде ет жеп, қымыз ішіп, тіс шұқып жатқанды кім ұнатпасын?! Ауылдан айран-сүті, ет-майы келіп жатса, қалалықтардың қағанағы қарық. Дастарқанымыздан үзілмейтін сол ауылшаруашылық өнімдерінің сапасын айтамыз, тікелей ветеринарларға байланысты екенін кей-кейде естен шығарып аламыз-ау. Олай дейтініміз, Шығыс Қазақстанның бірқатар аудандарында мал дәрігерлері жалақыларын жарытып ала алмай жүр. «Бір ойды бір ой қозғайды» демекші, жалақыдан да басқа мәселелері шаш етектен.

Мал дәрігерінің қадіріне қашан жетеміз?

Ауылдағы ветеринарлардың телефонында тыныштық жоқ. Бірі «сиырымның іші кепті» деп шақырса, енді бірі «анықтама жазып бер» деп мазалайды. Сенбі-жексенбі, күн-түнге қарамайды. Көктем шықса, тізеден қи кешіп, елдің қорасынан шықпайтын да сол баяғы қарапайым мал дәрігерлері. Уақтылы екпесін егеді, қанын алады. Қан демекші, алған қанды зертханаға дейін жеткізетін термосөмкелер де тапшы. Күннің ыстығында 100-200 шақырымдық жердегі зертханаға жеткенше, қан ұйиды, құрамы өзгереді. Содан соң малдың ауруы анықтала ма?

Ветеринарлардың жұмысына сай арнайы киім, құрал-жабдықтары да жоқ. Жоқ болған соң бір инемен ондаған басты егіп шығуға мәжбүр. Өз қалталарынан тиын шығарып сатып алайық десе, бір иненің құны 50 теңгенің маңайында. Мыңдаған басқа қаржы шақ келмейді. Онсыз да жалақыларынан жырымдап, ескі көліктерін лекерлейді, май-сұйын құяды. Енді келіп, сол айлықтарын ала алмай отырған жоқ па?! Қарашада елу пайызы төленген, сонымен болды. Желтоқсанның мереке-мейрамдарында сыйақы алғанды қойып, айлықтарына зар болып жүр. Асырап отырған бала-шағасы, төлеп отырған несиелері бар. Соның өзінде улап-шулап басшылардың табалдырығын тоздырып жүрген бірі жоқ еді. Айтса да «ауылдағының ауызы сасық» деген бар емес пе, кім құлақ ассын?! Ішінара өз іштерінде күңкілдеп-күңкілдеп қоятын. Амалы таусылса керек, жуырда Катонқарағай ауданының мал дәрігерлері мәселелерін айтып хабарласты.

 

Қыл үстінде тұр

– Ақша негізі бір жылға бөлінуі керек еді. Бірақ қараша­дан бері айлық ала алмай отырмыз. Жоғары біліммен жалақы 90 мың теңгедей болуы керек. Меніңше, жұмыс өтілін де дұ­рыс есептемейді, әр айда әртүрлі жалақы аламыз. Емделу үшін жәрдемақы төленбейді, кәсіп­одаққа деп ақша ұсталады, бірақ оның қайда кетіп жатқаны бел­гісіз. Айта берсек, мәселе көп. Мал қарауға киетін арнайы киім мүлдем жоқ. Қауіпті вакци­налармен жұмыс істейміз. Көлік­тер тозған, сынса өзіміз жөн­дете­міз. Бекітілген мал мен ел­дің қолынд­ағы малы жоспармен сәй­кес келмейді. Жоспар­да тым көп бе­кі­тілген. Малға сыр­­ға тағып, тізімге кіргізіңдер дей­ді. Ал сырға жоқ, келген сыр­­­ға­­лар қол­данылған. Бәрі базада шы­­ғып тұр. Жылқыға табло ба­с­а­йық десек, оған не бензин, не қыз­дыратын құрал жоқ. Мүл­де жағдай жасалмаған, – дейді Катон­қарағай ауданы Өрел ауылдық округінің ветеринары Айбын Тұмарбаев.

Белқарағай ауылдық ок­ругі­нің мал дәрігері Сайран Оқасовтың айтқан мәселесі де сол – жалақы мардымсыз, құрал-жабдықтар тозған. Сөйте тұра жоғарыдан қойылған талаптарды орындау – міндет.

– Осыдан біраз жыл бұрын «ветеринария қыл үстінде тұр» деп проблема көтерілген. Өкі­нішке қарай, әлі сол қалпы, қыл үстінде тұрмыз. Пандемия кезін­де бәрі онлайн жұмыс істеп жүр­генде, мал дәрігерлері де дәрі­гер­лермен, полицейлермен қатар жұмыс істеді. Сөйте тұра, жазда да төрт ай жалақысыз отырдық. Компьютерде малды иден­ти­фи­ка­циялау бағдарламасы да дұ­рыс болмай тұр. Жетілмеген, ой­лас­тырылмаған. Басқармадағы ма­ман­дардан сұрасақ, олар да біл­­мейді, – дейді мәселенің мән-жа­йын түсіндірген Сайран Оқасов.

Қатардағы мал дәрігерлері айтқан олқылықтарды алға тартып, Катонқарағай аудандық ветеринария бөлімінің басшысы Рақымғали Байгереевке де хабарластық. Басшылық қызметте отырғанымен, мәселенің барын мойындап, өзі де бүкпесіз бірқатар проблеманың ұшын шығарды.

– Бұл проблема Катонқара­ғай­да ғана емес, бүкіл облыста бар. Біз жыл көлемінде атқа­рыл­ған жұмыс бойынша 15,5 млн теңге табыс таптық. Оның 8 млн 700 мың теңгесі жалақыға жұмсалатын. Биыл ветеринария басқармасы осы қаражатты бермей қойды. Сессияда «ақшаның бәрі коронавирусқа кетті» деп бүкіл облыстың ветеринар­лық пункттері қаржысыз қалды. Қате­леспесем, Абай, Ұлан, Тар­баға­­тай аудандарының мал дәрігер­­лері жалақыларын алды. Төрт-бес аудан үнемделген қаржы есеб­і­­нен төлеген екен. Бізге желтоқ­сан­да айлық төлейсіңдер деп 10 млн теңге береміз деген. Бірақ облыстық мәслихаттың сессиясы өтіп, ветеринария басқармасына бір тиын бермей қойыпты. Қара­шада 50 мың теңгеден төледік. Жел­тоқсанда бізде қара­жат бол­май қалғандықтан төлен­беді. Облысқа есеп тапсы­руға барғанда «қараша мен желтоқ­санның ақшасы беріле ме?» деп едік, «Жоқ, болды. 2021 жыл­­­дың қаражаты есебінен өз­дерің төлеңдер, адамдарды қыс­қар­тыңдар» деп отыр. Амал жоқ, жұ­мыскерлерді ақысыз дема­лыс­қа жіберуге тура келеді. Ақшаның бәрі бізге басқармадан түседі, ал біз өзіміздің жұмыстың бәрін атқардық, жоспарды орындадық. Соңында бәріміз ақшасыз қал­дық. Несиемізді қарыз алып жап­тық, – дейді Рақымғали Байгереев.

Сонымен қатар бөлім басшысының айтуынша, ветеринария қыз­метінің мәселесін күн тәртібінен түсір­мей, зерттей түсу керек. Көтері­ліп отырған мәселе – бір шеті ғана. Керек десеңіз, ауылдағы қаң­ғыбас иттерге дейін мал дәрі­герлері жауап береді. Ауылды қойып, қаланың өзінде иесіз иттер өріп жүр. Ветеринарларға беріл­ген пневматикалық қару­дың жақсылары он метрден тигі­зеді, қолдағылары 5 метрге ғана жетеді. Ит дегенің оңай­шы­лық­пен қару кезенген адамды жақындата қоймайды. Оның үстіне берілетін оқ-дәрі де санаулы.

 

Ауру шықса ғана керек пе?

Рас, ветеринария саласына қатысты мәселе бір ауданмен ғана шектелмейді. Жалақыға жал­тақтап отырған облыстың басқа да аудандары бар. Жарайды, жалақы ерте ме, кеш пе төленетін шығар. Ал жалған жоспар, сапасыз сырға, жеткіліксіз табло, салдырлаған көлік, жоқ киім... Бұл мәселелер шешімін таба ма? Қос-қостан көлік мінген көп басшылар мал дәрігерлерін жаяу салпақтатпай, көз қырларын салмас па екен?

Үржар ауданы Үржар ауыл­дық округінің мал дәрігері Манар­бек Қабиннің датына да құлақ түрдік. Оның сөзінше, ветеринария саласына қайта-қайта реформа жасалғанымен, тиімді жүйе қалыптаспаған.

– Ветеринариядағы береке­сіз­дік 1990 жылдары басталды. Қолы­мызға лицензия беріп қоя берген, содан бері ештеңе дұрыс бол­мады. Одан коммуналдық мем­лекеттік кәсіпорын ашып, жер­гілікті бюджетке қарат­ты. Жер­гілікті жер жалақы төле­гісі келсе төледі, төлемесе ол да жоқ, жүрдік. Желтоқсан, қаң­тар, ақ­пан айларында айлық тө­ле­­мейді. Ондайда лицензия­мен жүр­гендердің барар жер, басар тауы қалмайды. Елдің малын емдеп, берген тиын-тебенін қанағат тұтады. Кейін ветеринария бөлімін бір ашып, бір жап­ты. Қысқасы, біздікі көзге көрін­бейтін, қадірсіз мамандық. Ауру шықса ғана керекпіз, дейді Манарбек Қабин.

Құдай өзі сақтасын, 2018 жыл­дың қыркүйегінде Катон­қарағайдан сібір жарасы шығып, бір адам қайтыс болған. Сол кезде мал дәрігерлерінің «ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс» болды емес пе?! Күні кеше Бесқарағай ауданында құс тұмауы шыққан­да тұрғындардың күні тағы сол мал дәрігеріне қарап қалды. Ресей, Моңғолия, Қытайдан көктем мен күзде тұяқты аң­дар­дың көшетінін ескерсек, жағ­дайдың қайталанбасына кім кепіл? Ондайда жалақысыз, жағдайсыз жүрген мамандар жалт беруі де мүмкін. Оның үсті­не облыстағы 110 ветеринар зей­нет жасына таяған. Мына жағ­дайды көріп жүрген жас­тар мал дәрігері мамандығын таң­дай қоюы екіталай. Алайда кадр­дың қат болып қалмауы үшін жоба әзірленіп жатқан кө­рі­­неді. Бұл туралы Шығыс Қазақ­стан облыстық ветеринария бас­қар­­масының басшысы Рамиль Сағындықов айтып қалды.

– Алдымен жалақыны жүйеге келтіріп, дұрыстап алайық. Одан кейін техникалық-материалдық жағын қарастырамыз. Содан кейін барып кадр мәселесіне назар аударамыз. Ал жалақы ала алмай отырған аудандардың есеп­теулері дұрыс болмай, жел­то­қ­с­анда ақшалары жетпей қал­ған. Осы қаңтарда есепшот­тары ашылып, барлығы жалақы­ларын, сыйақыларын алады. Сыйақы барлық ауданға жет­пейді. Қаржыны дұрыс ба­ғыт­таған Абай, Бесқарағай, Боро­дулиха сынды аудандар сый­ақы­ларын төлеп қойды, дейді Р.Сағындықов.

 

Түйін

Қалай түсінсек? Катонқара­ғай аудандық ветеринария бөлі­мінің басшысы Р.Байгереев­ке басшылық «2021 жылдың қара­жаты есебінен өздерің төлеңдер, адамдарды қысқартыңдар» деген соң амал жоқ, жұмыскерлерді ақысыз демалысқа жібермек. Ал басқарма басшысы Рамиль Сағын­дықов қаңтарда жалақы, сый­ақы толықтай төленетінін айтты. Не де болса, мал дәрігерлері ор­та­ға салған орынды мәселелер Үкімет назарынан тыс қалмаса екен дейміз. Егер, Президенттің «Ха­лық үніне құлақ асатын мем­лекет» тұжырымдамасына бей-жай қарамайтын болса, жалақы­сын жарытып ала алмай жүр­ген мал дәрігерлерінің көтер­ген мә­селелері жауапсыз қала қоймас.

 

 

Керек дерек

 - Ғаламтордағы деректерге сенсек, АҚШ пен Германияда мал дәрігерінің жалақысы 70-80 мың доллардың көлемінде екен.

- Сәуірдің соңғы сенбісі – Халықаралық мал дәрігерлері күні.

- Ветеринарияның тарихи отаны – Франция. XVIII ғасырда Лионда алғаш рет мал дәрігерлерін оқытатын мектеп ашылған. Көптеген үй жануарлары эпидемиясын тоқтату үшін Людовик патша мал дәрігерлерін дайындайтын мектеп ашуға мұрындық болған.

 

Шығыс Қазақстан облысы