Есейген ұлды да, қызды да бір қыңыр қылығынан шап беріп, шешелері шерлі сөзінің сөгін сорғалатып болып, мен де кіжіне кейіс кетіп барып тоқтап, екеуіне екеуіміз кезекпе-кезек сөз мәйегі мақал-мәтелді тоғытуға көштік.
− Әдепсіз қыздан мылжың жігіт артық, − деп әйелім қызына төнді.
− Қашқанда да, қуғанда да алда бол, − ұлға көз тастап едім, мәтеліме риза болып жымиды.
− Қыз баққаннан қысырақ баққан оңай!
− Арам болмай − адам болмайсың, − деп едім, ұлымның құлағы елең ете қалды.
− Сұлу қыз қасы-көзін сүрмелейді,
Ерінбей етек-жеңін бүрмелейді, − деп шешесі тақпақтатып та жіберді.
− Жақсы атаның аруағы − жаман балаға 40 жыл азық.
− Қойшының қызы қой келгенде шашын тарайды.
− Жасырып жаман іс істегеннен гөрі − әйгілеп қайыр сұраған жақсы.
− Әке-шешесіне сеніп өскен − әке-шеше бола алмайды.
− Батыр болатын бала ерге үйір, қызтеке бала зерге үйір.
− Баланы жұмсасаң артынан өзің барасың.
− Бейбас балаға күле қарасаң, бас киміңді ала қашады.
− Қыз бой жетсе − бұрынғыдай күнің жоқ, телефон мен есікте тыным жоқ.
− Тоны тура келсе, әкесін ұлы жақтырмас.
− Соры қалың әкенің − кер бағып ұлы өседі, сөз бағып қызы өседі.
− Алдымен күйлен, содан кейін үйлен, − деп болашақты борп еткізіп едім:
− Ана даңқымен қыз өтер, мата даңқымен бөз өтер, − деп шешесі сөзімді іліп әкете қойды.
− Баланың балақайы да бар, қалақайы да бар, − деп төмен қарап едім:
− О, Құдайым, бала бер,
Бала берсең сана бер!
Сана бермеген балаңды,
Қайтіп өзің ала бер! − деп әйелім көкке қарап қалыпты.
− Бір бала атаға жете туады,
Бір бала атадан өте туады,
Бір бала кейін қарай кете туады, − деп тақпақтап менде еңсе көтердім.
− Байға шықпаған қыз − шешесін қартайтады.
− Бұрын балаң сені асырайтын, қазір сен балаңның баласын қоса асырайсың.
− Тауықты тойындыра алмайсың, қызды киіндіре алмайсың, − деп ер жеткен қызынан есе қайтарып жатыр.
− Жұрттың Ыбырайы Ыбырай, біздің Ыбырай сұмырай, − деп мен де дөңк еткіздім.
− Қызға қараған күн − айсыз қараңғы түн.
Делбезем қоза бастады ма, тақпақтан тайынар емеспін:
− Күңнің қызы еркелесе,
Аспандағы жұлдызды
әпер дер.
Құлдың ұлы еркелесе,
Ханның қызын әпер дер.
− Ананың көңілі қызында, қызының көңілі қызылда, − деп шешесі маған қарап таусылғанынан белгі берді. Мен де:
− Балаң жақсы болса,
Жердің үсті жақсы,
Балаң жаман болса,
Жердің асты жақсы! − деп желпініп тоқтадым.
Содан көп өтпей, құдай атып, әйел екеуіміз әй-шәйлесіп, барып-келіп жанжалдасып бөлек жатып, ертесінде үн-түнсіз мысық-тышқан болып отыр едік, есейген екі бала екеумізге қарсы келіп отырып, тәубелі мақал-мәтелді кезектесе төпелесін келіп...
− Жаман байдан жайдақтығым артық.
− Жаман жардан − құр құшақтасаңда жастық артық.
− Бүркіт қартайса тышқаншыл болады.
− Әйел 40-қа келгенше өңін бермесе − қасиет, ер адам 40-қа келгенше есі кірмесе − қасірет.
− Ердің атын қатын, я бәйгеден келген аты шығарады.
− Өз зайыбыңа дұшпан көзбен қара.
− Сұлу әйелдің күйеуі өмір бойы қарауыл болып өтеді.
− Әйелдің дауысы қатты шыққан үйдің босағасынан жақсылық күтпе.
− Ертерек өлгің келсе, ақымақ әйелге үйлен.
− Алпыс нарың болғанша, ақылды жарың болсын.
− Бұлттан шыққан күн ащы, жаман қатынның тілі ащы.
− Еркек дауысты әйелдің ісі болмас, қатын дауысты еркектің күші болмас.
− Әйел боянса бұзылады, көп қиқаңдаса ұрынады.
− Әйел − әпкіш, бір басында су тұрса, бір басында шу тұрады.
− Еркек жолдас, әйелден әзірейіл де қорқады, сен адамсың ғой, шыда!
− Әйел − әмиян, еркек − ақша.
− Арақ − күйеуі, шылым − әйелі. Бұлардан көксоққан, жынсоққан деген ұл, көкжөтел деген қыз туады.
− Атың жаман болса сатып құтыласың, итің жаман болса атып құтыласың, қатының жаман болса қайтып құтыласың.
− Қазымыр қатынның байы ерте қартаяды.
− Әйелдер бүткіл жұмысты атқарады, қалғандары еркектерден артылмайды.
− Ерлі-зайыптылар ұрысқанда − махаббат шіркін құйрығын қысады, − деп ұл ыржалаңдап орнынан тұрып кетіп еді:
− Соқыр еркек пен мақау әйелдің үйінде ұрыс болмайды, − деп қыз да оның соңынан ілесе жөнелді.
...Сөз сүйектен өтеді, атадан қалған мақал-мәтелге дерің барма! «Алма алма ағашынан алысқа түспейді» деген өтірік, мәнісі мәңгірткен мақал-мәтелден кемпір екеуміз іштей «ал керек болса» деп тәубемізге келдік.
Берік САДЫР
Нұр-Сұлтан
