Мағжанның мұңды суреті

Бірер жыл бұрын жол түсіп, Қы­зыл­жарға (Петропавл қаласы­на) табанымыз тиді. Осы өңірде дәс­түрге айналған «Мағжан көк­темі» атты республикалық өнер фес­тивалі ұйымдастырылып тұру­шы еді. Ақындар, сазгерлер, көр­кемсөз шеберлері бас қосатын жыр ме­рекесіне барған сәтіміз ғой. Алғашында облыс орталығында ғана өтетін іс-шара ма деп топ­шы­лаған едік. Қателесіппіз. Ұйым­дастырушылар алқасы үлкен жұ­мыс атқарып, ақынның туған ауылы – Сарытомарға сапар жос­парлап қойыпты. Фестивальдің есте қалған ең шуақты сәті де осы сапар болды.

Алдымен «Туған жерім – Са­сық­көл» деп жырлаған ақынның кіндік қаны тамған осы Сасық­көл­ге аялдадық. Аттың тамағынан келетін шалғын шөп, топтасып өскен қайыңдар, жұпар ауа, айдын-көл... Бәрі-бәрі жарасып-ақ тұр. «Мұндай сұлу өлкеде өмірге келген соң ақын болудан өзге амалың қалмайды екен ғой. Мағжанды Мағ­жан еткен де, шабытына шабыт қосқан да осы сұлулық болар...» дедік іштей күбірлесіп. Тар­тымды табиғаттың ажарына ар­балып тұрғанымызда, біз мінген көліктің қозғалтқышы қайта «дүр» етті де, Сарытомарға жол тартып кете бардық. Жол тартып деп ай­туға болмайтын шығар, себебі Са­сықкөл мен Сарытомардың арасы – тиіп тұр. Сүт пісірім уақыт өтпей жатып діттеген жерімізге жеттік. Мұнда ақынға арналған алып музей бар екен.

Имене басып табалдырығын ат­тадық. Алдымыздан музей қыз­меткері шығып, жылы шыраймен қар­сы алды. Соңынан ертіп, әр бөл­меде тұрған заттардың тари­хымен таныстырып жатыр. Ке­нет, көзіміз ақынның суреті мен оған ір­гелес тұрған күн көсемінің порт­ретіне түсті. Мағжанның музе­йінде Мағжанның суреті тұруы – заңды. Ал Алашорда үкіметінің ата жауына айналған Лениннің бейнесі қайдан адасып жүр мұнда? Көңілдегі күдікті тағы сол музей қызметкері сейілтті.

Оқиға былай болыпты. ХХ ғасырдың алғашқы үш он жы­лын­дағы саяси қуғын-сүргін, ашар­шылық халқымызды барынан айырып қана қоймай, сүт бетіне қалқып шығар қаймағымызды – зиялы қауым өкілдерін де қына­дай қырған болатын. Сол қисапсыз қырғынның тырнағынан Мағжан да құтылып кете алған жоқ. Қор­лық көрді, азап шекті. Ақыр-аяғы атылып кете барды. Туған жерінің топырағы да бұйырмады. Жерленген жері де белгісіз. Ол ол ма, қанды қол қара ниеттілер ақынның жанын ғана алып қоймай, соңында қалған құнды мұрасы – шығармашылығын да біржолата жойып жібергісі келіп еді. Шығар­машылығы былай тұрсын, «көзден кетсе, көңілден де кетеді» деп, суреттеріне дейін тінтіп, тартып алып кеткенін қайтерсіз.

Алайда аяр заманның аяусыз­дығы шайырдың өзін де, сөзін де, тіпті жарқын бейнесін де халық жадынан өшіре алған жоқ. Туған-туыстарын қудалағанмен, олар да Алаш арысына деген адалдық­тан айныған емес. Мәселен, ақын­ның ағасы Әбемүсілім үйін тін­тушілер келген кезде інісінің бір суретін төрде ілулі тұрған Ле­ниннің порт­ретінің астына жа­сырып үлге­ріпті. Көптеген қол­жазба, су­рет қанішерлердің қан­жы­­ға­сында кеткенімен, бір суреті бәрі­бір сақталып қалды. Үй тү­гел тінтілгенімен, көсемнің «көр­кем бейнесін» ақтаруға қол­дары бар­маған. Бармайтынын Әбе­мү­сілім де білген секілді. Кейін, портреттің шаңын сүртіп жүруді де осы Әбемүсілім аманаттаған деседі.

Бір қызығы дәл сол рамаға кейін Әбемүсілімнің ұлы Ғабділкәрім мен зайыбы Гүлбарамның су­реті ілінеді. Суреттің шаңын тек Гүлбарам ғана сүртіп отыра­ды екен. Өзге жан баласын жақын­датпайды. Тіпті, Гүлбарам өмірден өтер тұсында да әлгі сурет туралы балаларына тіс жармапты. Жылдар өте келе, ұлы Марат ата-анасының суретін түрлі-түстіге ауыстырмақ болып жатып, рамадан бейтаныс адамның суретін тауып алады. Сол бейтаныс сурет – жылдар бойы Лениннің тасасында қалып келген Мағжанның маңғаз бейнесі болатын. Музейде Лениннің суреті не үшін тұр деген сауалдың жалғыз жауабы – осы.

Тағдырдың тәлкегіне қараса­ңызшы, «халық жауы» атанғалы бері Мағжанның бейнесі ғана емес, сөзі де, өзі де тоталитарлық жүйе­нің тасасында қалып келіп еді ғой. Одақтың шаңырағы опы­рылып ортасына түсті де, халқы­мыздың нағыз жанашырларымен, ұлт қайраткерлерімен, асау ақындарымен қайта қауыштық. Сол үшін де Тәуелсіздік таңының алдында мәңгі-бақи қарыздармыз. Сол таңның атарын бізден бір ғасыр бұрын білген бір адам бар. «Күншығыстан таң келедi – мен келем, Көк күңiренед: мен де көк­тей күңiренем. Жердiң жүзiн қа­раңғылық қаптаған, Жер жүзiне нұр беремiн, Күн берем!». Ол – осы өлең жолдарының авторы – Мағжан Жұмабаев. Өзі айтып кет­кендей, күншығыстан кел­­ген таңмен – Азаттықтың алтын та­ңымен бірге басы бұғауға көн­­беген асау ақынмен қайта та­быс­тық. Одан айрылып қалуға құ­қымыз жоқ. Себебі Мағжаннан айырыл­сақ – азаттықтан да айыры­ламыз, алмас қылыштың тот басқан жү­зіндей майырыламыз...