Fastly-дағы ақауларға байланысты қолданушылар жиі пайдаланатын интернеттегі парақшалар бұғатталып қалған. Көп ұзамай компания бірқатар қиындыққа кезіккенін мойындады. Біраз уақыт өткен соң зардап шеккен сайттар біртіндеп қалпына келе бастады.
Мәселенің мәнісі мынада: компания интернетте контент жеткізу жұмысымен (CDN) айналысады. Қарапайым тілмен айтқанда, ғаламтордағы ақпаратты жедел таратуға көмектеседі. Шартараптың түкпір-түкпірінде аталған компанияның серверлері бар. Интернетке жүктелген сайттардың бәрінің көшірмесі сонда орналасқан.
Мәселен, Қазақстанда отырып АҚШ-тағы сайтты ашсақ, баяу көрсетілетін еді. Ал Fastly мәліметтің тез жүктелуіне жәрдемдеседі. Сондықтан қазіргідей интернет ғасырында бұл – таптырмас құрал.
Оның үстіне, компания бірнеше ірі CDN провайдерлерінің бірі саналады. Сондай-ақ Cloudflare және Amazon-ның CloudFront жобасы бар. Бірақ Fastly-дің қаншалықты қажет екенін мынадан-ақ аңғара беріңіз. Amazon жеке сайтын өздері жасаған CloudFront-ке жүктеудің орнына Fastly арқылы жұмыс істеткенді жөн көреді.
«Осындай оқиғалар интернеттің әлсіздігін, оның бөлшектелген технологияға тәуелділігін көрсетеді. Бұған қоса, ғаламтордың әлеуеті мен қаншалықты тез қалпына келетінін де айғақтайды. Оның үстіне, сайттардың жаппай ашылмай қалуы бүкіл әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдарында ең көп талқылануы – оның қаншалықты сирек кездесетінінің де дәлелі», дейді CCS Insight-тың бас талдаушысы Бен Вуд.
Зардап шеккен сайттардың саны жетіп артылады. Мәселен, Ақ үйдің ресми сайтынан бөлек, Ұлыбританиядағы gov.uk доменін пайдаланатын барлық мемлекеттік веб-сайт өшіп қалды. Соның салдарынан салық қызметтері, қазынашылық департаментінің кірістері мен кедендік органдарына жылдық декларацияларды тапсыратын онлайн-жүйе біраз уақыт тоқтап қалды.
Сонымен қатар Тұманды Альбион тұрғындары коронавирусқа тест тапсыру үшін онлайн тіркелуден өте алмай қалған. Бұл аз десеңіз, Англияға шетелден келетін жолаушылар толтыруы тиіс жүйе де істен шыққан екен.
Twitter-дегі ресми gov.uk аккаунты мәселеге байланысты түсініктеме беріп, «Бұл – басқа да үкіметтік емес сайттарға қатысты жағдай. Біз шұғыл түрде тексеріс жүргізіп жатырмыз», деп хабарлады.
Ашылмай қалған сайттардың қатарында Amazon, eBay және Boots та бар. Amazon мен Boots компанияларының Ұлыбританиядағы жылдық табысы 25 млрд фунт стерлингті құрайды. Ендеше, олар бір сағат ішінде орташа есеппен шамамен 3 млн фунт стерлинг пайда көреді. Яғни интернеттегі қиындық салдарынан компаниялар осыншама қаржыдан қағылды.
Сондай-ақ Amazon-ның бұлтты есептеу құралы Amazon Web Services те, жұмыс істемей қалды. PayPal төлем провайдері де біраз уақыт бұғатталып тұрды. Бұл да компания үшін үлкен шығын. Мәселен, төлем провайдері 2020 жылы 936 млрд доллар транзакция жасаған. Шамамен сағатына 106 млн доллар қаражат PayPal-дан өтеді.
Бұдан бөлек, бірқатар әлемдік бұқаралық ақпарат құралы да қиындыққа тап келді. Financial Times, CNN, Al Jazeera, BBC, The Guardian, Bloomberg, Independent және Evening Standard секілді медиа құрылымдарының сайттары біраз уақыт жабық тұрды.
Google-дің AdSense платформасының мәліметтеріне сәйкес, бұқаралық ақпарат құралдары бұғатталу кезінде шамамен 300 мың доллар ақшадан айырылды. Connective3 маркетинг агенттігінің есептеуінше, әсіресе жарнамаға тәуелді медиа сайттар көп кірістен қағылған.
Ең танымал қызметтердің бірі – Spotify музыкалық платформасы да ашылмай қалды. Компания былтыр Ұлыбританияда 836 млн доллар пайда тапқан. Ендеше, кірісі сағатына 100 мың фунт стерлингті құрайтын Spotify қомақты қаражаттан айырылды деген сөз.
Бұдан бөлек, Reddit сайты, Pinterest-тің сурет бөлісу сайты бұзылды. Компьютерлік ойынға тікелей эфир жасауға мүмкіндік беретін Twitch, сұранысқа ие бейнеплатформалар –Hulu мен HBO Max та зардап шеккендер қатарында.
Зардап шеккен көптеген веб-сайттар цифрлы жарнамадан табыс табады. Kantar медиа өлшеу фирмасының мәліметтеріне сай, бұғатталған кезеңде дүниежүзіндегі компаниялар сағатына 29 млн доллардан астам цифрлы жарнамадан түсетін кірістен қағылған.
Ақпарат агенттіктері сайттары ашылмай қалған соң мәлімет таратудың ерекше тәсіліне жүгінді. Танымал Verge сайты Google Docs қызметін қолданып, жаңалық таратқан. Ал Guardian-ның Ұлыбританиядағы технологиялық редакторы туындаған мәселелер туралы туиттерде ақпарат бөлісіп отырды.
Интернет-трафиктің басым көпшілігі үш CDN арқылы өтеді. Олар: Fastly, Cloudflare және Amazon-ның CloudFront қызметі. Киберқауіпсіздікпен айналысатын F5 Labs компаниясының өкілі Дэвид Уорбуртонның айтуынша, мұндай орталықтану жаңа мәселе туындатуы мүмкін.
Жалпы, осыншалықты көптеген сайтқа әсер еткен оқиғаға кімнің немесе ненің кінәлі екені нақты белгісіз. Әзірге түрлі болжам айтылып жатыр. Fastly компаниясы өкілінің айтуынша, жер-жаһанды дүр сілкінткен бұғатталу болмашы қателіктен туындаған.
«Біз мәселенің неден шыққанын анықтап, оны қалпына келтірдік. Енді біздің қызметіміз қайта іске қосылып жатыр», деді компания өкілі.
Сондай-ақ бұл хакерлердің шабуылы болуы мүмкін деген де әңгіме бар. Таяуда АҚШ-тағы мұнай құбырымен айналысатын компанияға кибер шабуыл жасалып, мұхиттың арғы бетін әбігерге түсіргені ұмытыла қойған жоқ.
Естеріңізде болса, кибер шабуыл салдарынан елдегі ең үлкен мұнай құбырының бірі – Colonial Pipeline істен шыққан. Аталған компания шығыс жағалаудың 45 пайызын жанармаймен қамтамасыз етеді.
Colonial Pipeline-нің жалпы ұзындығы 9 мың шақырымға жуық, АҚШ-тың 14 штатын басып өтеді. Құбыр, негізінен, көлік жанармайы, дизель жеткізумен айналысады. Елдегі 7 әуежайға күніне 400 млн литр жанармай жеткізеді. Осындай алпауыт корпорацияның жұмысына кедергі келтірген – қарапайым компьютерлік вирус. Осы оқиғаны алға тартқан кей сарапшылар бұл хакерлердің жымысқы әрекеті болуы мүмкін екендігін де жоққа шығармайды.
Қалай дегенмен, бұл оқиға Батыстағы интернет пен технологиялық компанияларға қатысты түсінікті түбегейлі өзгертетіні анық. Былтыр Еуропалық комиссия цифрлы экономикаға қатысты жаңа ережелерді таныстырған болатын. Соған сәйкес, алпауыт технологиялық компаниялардың ықпалын азайтуға арналған Цифрлы қызмет актісі (DSA) және Цифрлы нарық актісі (DMA) қабылданды. Осылайша, Apple, Amazon, Facebook, Google секілді корпорациялардың бизнеске ықпалы төмендетілмек.
Аталған құжаттар цифрлы технологиядағы монополияны жоюға бағытталған. Ал алпауыт компаниялар Еуропалық одақ қойған талаптарды амалсыз орындайды. Өйткені қарт құрлық заңнамаларының жаһандық ықпалы бар. Бұл – «Брюссель әсері» деп аталатын феномен.
ЕО – әлемдегі ең үлкен тұтынушы нарығының бірі. Сондықтан көптеген трансұлттық корпорация осы нарыққа кіру үшін одақтың бизнеске қойған ережелерін қабылдауға мәжбүр. Сонымен қатар шартараптың басқа түкпірлерінде түрлі заңнамаларға жүгіне бермес үшін Еуропалық одақтың ережесін жаппай қабылдайды.
Оған қоса, бір жыл бұрын АҚШ-та Өкілдер палатасының сот комитеті цифрлы нарықтағы бәсекелестік туралы есеп жариялап, осы салаға өзгеріс қажет екенін атап көрсеткен-ді. Сөйтіп, АҚШ-тағы монополияға қарсы заң туралы пікірталас қайта жанданды.
Қысқасы, бүкіл әлемнің интернетін бір сәтке өшіріп тастаған ақау келешекте де қайталануы мүмкін. Сондықтан Еуропалық одақ мұндай әрекеттің қайталануына жол бере алмайды. Әсіресе, CDN секілді жүйеге жауапты компаниялар санаулы ғана болса, қарт құрлық қысымды күшейтетіні айтпаса да түсінікті.
