Көпшіліктің дүниенің ғылымын игеру – уақыт талабы екенін және ғылым адамдардың игілігіне қызмет ететінін түсіне бастағаны қуантарлық жағдай. Ғалым-педагог әрі журналист болғандықтан бұл мәселеге бей-жай қарай алмадым.
БАҚ тізгінін ұстап отырған көптеген медиаменеджерлердің ғылым деген тақырыпты насихаттауға құлықсыз болып отырғаны бесенеден белгілі. Олар үшін рейтинг маңызды. Бір өкініштісі, бізде жеңіл-желпі дүниеге бейім көрермендердің қалауын өтеу ұстанымындағы журналист мамандардың қатарының көптігі. Бұл туралы ғылым саласына қалам тартып жүрген журналист Айдана Шотбайқызы айтып өтті.
Осы орайда студия қонақтарының медиа көпшіліктің көкейіне ой салатын, санасын сілкіндіретін бағыттағы материалдарды көптеп ұсынып, «жетектеуші» рөлін атқаруы қажет деген тұжырымдары құптарлық.
Ал салалық журналистиканы дамыту керек деген мәселеде медиасарапшы Асқат Еркімбайдың Data-journalism сияқты кез келген журналист меңгеруге тиісті әдет-дағдыларды ұмытпау керек деген ойымен келісемін. Шынында да, салалық журналистикаға бет бұрғанымыз дұрыс. Дегенмен журналистика факультеттерінің алғашқы 1 немесе 2 жылында барлық журналистер білуге тиіс базалық және кәсіби білім негіздерін, қағидаларын оқытуға басымдық берген жөн. Мұның бір ұшы бүгінде қоғамда көп талқыланып жүрген салалық журналистикаға тіреледі. Яғни біз ғылыми журналистиканы дамытуға бет бұруымыз керек.
Ғылыми журналистика дегеніміз ғалымдардың қоғаммен және ақпаратты тұтынушымен ғылыми тақырыптар жөнінде түсінікті тілде қарым-қатынас жасай білу тәсілі ғой. Елімізде бұл бағытта ақпараттар жүйелі түрде таратылады және көпшілікке қолжетімді деп айта алмаймыз.
Қоғамда ғылыми журналистикаға деген сұраныстың артуы да жайдан-жай болып отырған жоқ. Қазіргі COVID-19 сияқты әлемдегі дағдарыстық жағдайлар кезінде журналистиканың басқа салалары сияқты, ғылыми журналистика да қастандық теориялары мен қоғамның жалған ақпаратымен күресудің тәсілі бола алады. Бір сөзбен айтсақ, журналистер сапалы ғылыми мақалалар мен шынайы ғылыми тұжырымдамаларды «кәсіби» сүзгіден өткізіп, сала мамандарының көмегімен қауесеттердің таралуына жол бермеулері керек. Осы себепті де әлемнің барлық ЖОО-ында ғылыми коммуникация саласына оқыту танымал бағытқа айналуда.
Ал ғалымдар өздері ашқан ғылыми жаңалықтарының көпшілікке түсінікті тілде жеткізілуі үшін медиада жариялауға мүдделі болуы керек және осы себепті медиалық құралдарда жұмыс істеуге қажетті әдет-дағдыларды игеруі қажет деген мәселемен толық келісемін. Бұл – уақыт талабы. А.И.Герцен айтқандай, «Адам ұғымына жат ғылым болмайды, тек соны түсіндіруде қиындық болады». Бұл бағытта да ғалымдардың белсенділігі ғана қажет емес, журналистер де бастамашыл ұстанымды ұстанса дұрыс болар еді.
Қазіргі кезде ғалымдардың ашқан жаңалықтары көпшілікке жете бермеуінің бір себебі – «тілдік кедергі». Көптеген адамдар ғылыми терминологияға толы ұзақ мәтіндерді оқуға дағдыланбаған және уақыты да жоқ. Сонымен қатар арнайы ғылыми білімі жоқ журналистер де бұл мәселеге тереңдеп бара алмайды және оған машықтанбаған. Осы орайда елімізде жақсы бастамалардың барлығы көңіл қуантады.
Бұл жерде мәселенің бір ұшы жоғары оқу орындарына барып тіреледі. Өкінішке қарай, барлық факультетте дәріс кезінде ғылыми тақырыптарды аудиторияға қарапайым тілде түсіндіру әдіс-тәсілдері көп қолданылмайды. Көптеген оқытушылар студенттерге күрделі құбылыс туралы, теориялық тұжырымдар мен қағидаларды түсінікті тілде жеткізе алмайды.
Ғалымдар туралы сөз қозғағанда Асқат Еркімбай айтқан «ғалымдардың әрқашанда өз субъективті көзқарастағы тұжырымдары болады, олар өздерінің көз жеткізген «шындығын» алға шығаруды көздейді, сол себепті олардың да ғылыми жаңалықтарын сүзгіден өткізіп, қисынды тұжырымдарды сараптап отыру қажеттігін ұмытпауымыз керек» деген сөзінің жаны бар.
Қазақ ғылымын өркендетпей, оның өзегіне түскен құрттай батпандап кірген әдет бар. Бұл – ғалымдарымыздың бойындағы сыңарезу ымырасыздық ұстаным. Тек өз ғылыми тұжырымдарынан танбай, басқа пайымдауларды мойындамай, табандап жатып алу, ең қауіптісі – жаңа бастамалардың жолын бөгеу. Ал шынайы ғылымның бірінші қағидасы – өз тұжырымыңа үнемі күдікпен қарау.
Ғылыми журналистиканың шетелдерде дамуына көз жүгіртсек, АҚШ-та ұлттық ғылыми журналистер қауымдастығы 1934 жылы пайда болған және бұл бағытта жүйелі жұмыстар белсенді түрде жүргізіліп келеді. Ал ТМД елдерінде ғылыми журналистика енді ғана дамып келеді, өйткені танымал ғылыми мазмұнға деген сұраныс жақында пайда болды және біртіндеп артып келеді. Мәселен, Ресейдің М.В.Ломоносов атындағы ММУ-да, СпбМУ-да ғылыми журналистика және коммуникациялар бойынша бірнеше курстар мен оқыту бағдарламалары бар. Ал Қазақстанда ғылыми журналистер үшін толыққанды оқыту бағдарламалары әлі жоқ.
Елімізде көптеген БАҚ-тар мен медиапорталдар ғылым туралы жаза бастады. Осы себепті бүгінде бұл бағытта арнайы білімі бар кәсіби мамандар мен авторларға сұраныс жоғары.
Ресейдің Білім министрлігі отандық ғылымның дамуына мүдделі болғандықтан жыл сайын ғылыми журналистика бағытында арнайы байқаулар ұйымдастырып отырады. Біз де осындай тиімді дәстүрді үлгі тұтсақ ұтылмайтынымыз анық.
Қорыта айтқанда, елімізде ғылыми журналистиканы дамыту үшін арнайы кәсіби біліктілікті арттыру курстары ашылса және бұл бағыт ЖОО-лардың журналистика факультеттерінде арнайы сала ретінде оқытылса деген ұсынысымыз бар.
Орынтай ОШАНОВА,
Филология ғылымдарының кандидаты, доцент,
«Болашақ» стипендиясының түлегі
