Қай сала болсын дұрыс бағытта дамуы үшін оның бар жұмысын үйлестіретін заңнамалар сапалы болуы керек. Міне, осыны ескерген Мемлекет басшысы өз Жолдауында бюджет ережесін енгізу, мемлекеттік қарызды, бюджет саясатын және Ұлттық қорды басқарудың ережелер жинағын шығару, мемлекет қаржысын басқару тұжырымдамасын әзірлеу, өнеркәсіп саясаты туралы заң қабылдау сияқты бұрын ескерілмей келген маңызды заңнамалық құжаттарды қабылдауға тапсырма берді.
Бізде кенжелеп қалып келе жатқан отандық өнеркәсіп, оның ішінде өңдеу өнеркәсібі неге дамымайды деген көбіміздің көкейімізде жүрген сұрақтың жауабын да, шешімін де осы Жолдаудан таптық деуге болады. Шикізат өндіруші ел бола отырып, сол шикізатқа отандық өндірушілердің қолы жетпейді. Өйткені бағасы аспандаған, қымбат. Жолдауда қолдан күрделендірілген осы мәселені әзірленіп жатқан Өнеркәсіп саясаты туралы заңмен реттеу жолдарын көрсеткен екен.
Сонымен қатар инфляцияның алдында қауқарсыздық танытып отырған Үкімет пен Ұлттық банктің кемшіліктерін айта отырып, қиындықтан құтылудың жолдарына тоқталған. Инфляцияны ауыздықтаудың бір жолы екінші деңгейдегі банктерді де ауыл шаруашылығын қаржыландыруға қосу болса, енді бірі – саланың монополиялануына жол бермеу, енді бірі – азық-түлік бағасын реттеу. Үкіметке бір айлық мерзімде осы мәселелерді түзететін шешім қабылдауға тапсырма берілді.
Мұның бәрі іске асар болса халықтың әл-ауқатын жақсартуға үлкен септігі тиер еді. «Мал шаруашылығында түйткілді мәселелер бар» деген Мемлекет басшысы: «Қазір мал жаятын жерге шаруалардың қолы жетпей жүр. Өйткені мұндай алқаптарды кейбір белгілі адамдар иеленіп алған. Тіпті оны адам аяғы баспайтындай етіп қоршап тастаған. Әкімдер түрлі себептерді сылтауратып, ықпалды адамдардың ығына жығылып, бұл мәселені шеше алмай отыр», деп тап басып, таратып айтты. Ащы шындық! Жер иеленуші латифундистер «шөп қорыған иттей» ол жерге ешкімді жолатпайды, өзі де игермейді. Ештеңе екпесе де жайылымдық жерлерді жыртып тастап, мал жаюға жол бермей отырғандар туралы ақпараттар аз емес.
Осыған ұқсас бір мысал келтірейін. Жақында дүниеден озған әдебиетіміздің көрнекті ақсақалын көзі тірісінде «өмірден өткенімде мені осы жерге қойыңдар» деп, өз өсиетімен көздеп, нұсқаған тұстағы жол бойында жатқан төбешікке жерлемек болғанда сол өзі туып-өскен ауылының әкімі «ол жер біреудің жеке меншігі, рұқсатсыз қойғыза алмаймын, сүйегін әкелмеңдер» деп, қорғаштап, телефонмен шыр-пыр болғанына куә болдым. Ондай жандайшап әкімдер өлгенді жақындатпағанда тіріні жолата ма!?
Жолдау иесі «Үкімет осы жағдайды өзгертуі керек» деді, сондықтан да шаруа қожалықтарының малын жайылымдық жерлермен қамтамасыз ету үшін «Жеке қосалқы шаруашылықтар туралы» Заң қабылдауға тапсырма берді. Жолдауда, жоғарыда атап өткеніміздей, білім саласына айрықша көңіл бөлініпті. «Орта білім беру жүйесіндегі өткір проблеманың бірі – мектептердегі орын тапшылығы. 225 мың оқушыға орын жетіспейді. Шұғыл шара қабылдамасақ, 2025 жылға қарай орын тапшылығы 1 миллионға жетеді», делінген.
Президентіміз елдегі ахуалды анық көріп, дұрыс мән беріп отыр. Бұған бір мысал – туып-өскен Зайсандағы өзім оқыған, Марат Қабанбаев, Асқар Егеубаев, Рүстем Есдәулет сияқты ұлт әдебиеті мен ғылымына, өнеріне сүбелі үлес қосқан саңлақтар білім алған Үлкен Қаратал орта мектебінің мүшкіл жағдайы. Түп тағаны бірнеше жерден жарылған шағын ағаш мектеп заты ағаш болғандықтан да құлауға «ұялып» тұр. Отыз жыл бұрын болған зілзалада қирап қалған ауылға қысылтаяңда уақытша салынған мектепте бүгінгі оқушылар таршылық көріп отыр. Ал шекаралық аймақтағы бұл мектептің оқушылар саны атамекеніне оралған қандастардың балаларының арқасында жылдан жылға артып келеді. Бұл мәселеге жақында мен облыс басшысы Д.Ахметовтің назарын аудардым. Ол кісі жаңа мектеп салуға ауданға нұсқау берді. Енді ауылдастарыммен бірге нәтижесін күтіп жүрген жайымыз бар. Бұл мәселеде Президенттің өз Жолдауында «Мен 2025 жылға дейін кемінде 800 мектеп салу туралы тапсырма берген болатынмын. Бүгін оның санын бір мыңға жеткізуді міндеттеймін» деген сөзі ел үмітін сенімге жетелегенін баса айтқым келеді. Сол мың мектептің бірі ретінде мен оқыған мектеп те қайтадан салынып қалар деген үмітім бар.
Сонымен қатар Жолдауда еліміздегі зиялы қауымға ерекше тоқталып, оларға ұрпақты ұлттық дәстүрде тәрбиелеуде үлкен салмақ артқан. «Халқымыз үшін зиялы қауымның орны қашанда ерекше. Ұлт тағдыры сынға түскен сәтте көзі ашық азаматтар әрдайым көш бастаған. Адасқанға жөн сілтеп, жастарға бағыт-бағдар берген. Ел ағалары бір ауыз сөзбен тентегін тыйып, тектісін төрге оздырған. Біз қанымызға сіңген осы қасиеттен айырылмауымыз керек», дей отырып, ұлт зиялыларын бүгінгі ғаламтор дәуіріндегі еліктегіш жас буынның бойына ізгілік, отаншылдық, білімге ұмтылыс, еңбекқорлық, жауапкершілік, өзара ынтымақ-бірлік сияқты қасиеттерді сіңіруге атсалысуға шақырып, мұның ел болашағы үшін маңызы зор екенін басып айтты. Ұлт зиялыларына бұлай ерекше көңіл бөлуі, сенім артуы Жолдаудың мәнін арттыра түсті деп есептеймін.
«Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі болып қала береді. Бұл салада айтарлықтай нәтиже бар. Қазақ тілі, шын мәнінде, білім мен ғылымның, мәдениет пен іс жүргізудің тіліне айналуда. Жалпы, мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп келеді. ...Ата заң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл – қазақ тілі», – дей келіп, Мемлекет басшысы: «Болашағын Отанымызбен байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге ден қоюға тиіс. Бұл отаншылдықтың басты белгісі деуге болады. Жастарымыз өзге тілдерді, соның ішінде ресми тіл мәртебесіне ие орыс тілін жетік меңгерсе, бұдан еш ұтылмайды. Сондықтан бұл мәселеге парасаттылықпен қарауымыз қажет. Қоғамдағы бірлік пен келісімді көздің қарашығындай сақтауымыз керек» деп, жылдар бойы қалыптасқан ынтымақты бұлжытпауға шақырды. Бұл жерде орыс тілінің тарихи миссиясын құрметтеуге үндеуі екі ел арасындағы қалыптасқан достық, көршілік, ынтымақтың бұлжымауын көздеген мәмілегерлік қадам деп бағалауға болады.
Ал осы үзіндідегі «Болашағын Отанымызбен байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге ден қоюға тиіс» деген пікірдің астарындағы аса терең мағынаға бойлап қана қоймай, сол айтылып отырған «әрбір азаматтың» санасына құя білетін тиімді жаңа әдіс-амалдарын тауып қолдану керек және ол үшін «Тіл туралы» Заңның кейбір екіұшты тұстарын түзетіп, мемлекеттік тілдің мәртебесін нығайтатын баптар қосу керек деп есептеймін. «Жас әрі дарынды мүсіншілер, суретшілер, театр қызметкерлері, музыканттар, қаламгерлер жаңа жанр түрлерін игеріп, ұдайы ізденіс үстінде жүреді. Сөйте тұра, олар елеусіз қалып, меценаттардың көмегімен ғана күн көреді. Шын мәнінде, Қазақстан мәдениеті сол жас дарындардың арқасында жаһандық деңгейде танылып жүрген жоқ па?! Сондықтан Үкімет сарапшылармен бірлесіп, жыл соңына дейін жаңа мәдениетті және оның дарынды өкілдерін дәріптеуге бағытталған нақты шаралар жоспарын ұсынуға тиіс. Креативті индустрияны қолдау қорын құру мүмкіндігін қарастырған жөн», делінген Жолдауда. Өте маңызды мәселе көтерілген.
Бұл жерде Президент бұрын назардан тыс қалып келген мәселелердің бетін ашып қана қоймай, оны дереу іске асыру және қаржыландыруды көздейді. Дарынды жас таланттардың, оның ішінде талантты қаламгерлердің ара-тұра бұйырып қалатын кездейсоқ жүлдемен немесе түкке арзымайтын қаламақылық табыспен күнелтетіні өтірік емес. Ал шығармашылық жұмыс үзбей жан-жақты қолдауды қажет етеді. Сондықтан да Президент: «Креативті индустрияны қолдау қорын құру мүмкіндігін қарастырған жөн» дегенде «Мәдениет туралы» Заңымыздың бұрнағы жылы қабылданған қосымшасында енгізілген «Шығармашылық қор құру» туралы бабы неліктен орындалмай отырғаны туралы ойладым. Шындығында, көп айтылып, әжептәуір басталып келе жатқан осы маңызды мәселе әлден сиырқұйымшаққа айнала бастаған жоқ па?!
Былтырғы жылы Мемлекет басшысы мұғалімдер мен дәрігерлердің жалақысын өсіріп, жұрт алғысына бөленсе, бұл жолғы Жолдаудағы «Бес бастамасы» да бірқатар саладағы еңбеккерлердің жалақысын көтеруге қатысты болғаны республика халқына жағымды әсер етеді деп ойлаймын. Оның ішінде кітапханашылар мен мәдениет қызметкерлерінің жалақысын өсіру мәселесі көптен бері, тіпті жылдар бойы шешілмей келе жатқан көкейкесті мәселе болатын. Сонымен қатар зейнеткерлер үшін де тиімді жаңалық енгізілмек екен. Зейнетақы қорына жиналған қаржыға тұрғын үй сатып алуға мүмкіндік беру де бұрын-соңды болмаған қадам дер едім. Қысқасы, Жолдау – бүгінгі күнге, қазіргі заманға лайық нақты мәселелерді шешуге бағытталған, әрі осы кезеңдегі республика халқының әл-ауқатын көтеруге және мемлекеттің халықаралық қауымдастықтағы беделін нығайта түсуге қызмет ететін маңызды құжат екені сөзсіз. Сондықтан да Жолдауда көтерілген бүгініміз бен келешегіміз үшін тиімді шешімдерді қолдап қана қоймай, олардың ел игілігі үшін ойдағыдай іске асуына ат салысқанымыз жөн.
Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ,
Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы
