Кейінгі жылдары жұрт жадынан ығысыңқырап бара жатқан Жәудір апамыз жайында өз басым әкемнің әңгімелерінен ептеп білуші едім. Жәудір апаның көзін көрген кісі ғой. Күні кешеге дейін бүкіл Түркістан халқы Жәудір ана мешіт-медресесін, көлемі елу-алпыс гектар келетін Жәудір жүзімдік бауын тамсана әңгіме ететін. Жәудір ананың білімпаздығы, көріпкелдігі, ұстаздығы, емшілігі, екі рет қажылыққа жаяу барып келгендігі өз алдына бөлек әңгіме. Халық айтса, қалт айтпайды ғой. Бала кезімізден құлағымызға сіңісті болған таңғажайып бұл әңгімелердің, құбылыстың құнын бала кезімізде құнттай алмадық. Жәудір апамыз серік болған бірде бір жолсапарды жау алмаған, ит-құс шабуылдамаған екен.
Діни бағытты ұстанғандардың пайымы бойынша Жәудір апамыз Қожа Ахмет Ясауидің туған қызы, әкесінің ізін жалғастырушы тұлға ретінде хатталады. Қожа Ахмет Ясауи мен Жәудір ананың арасында аттай 600 жыл жатқандығын ешкім ескере бермейді... Нақтысын айтсақ, Жәудір апа Қожа Ахмет Ясауидің шөбересінің шөбересі болады. Дұрысы осы.
Көне Түркістан – кереметке толы қала. Бүгінгі күндері Түркістанда Әмір Темір көреген тұрғызған негізгі Қожа Ахмет Ясауи кесенесі /Әзірет Сұлтан/ тұр. Бұл кесенеден 150 метр оңтүстік шығысында қылует бар. Онан бөлек, түріктер тұрғызған, халыққа қызмет етіп тұрған тағы да бір үлкен, жаңадан салынған Қожа Ахмет Ясауи кесенесі көңіліңізге жылу ұялатады. Бұл екі кесененің арасы 400 метрдей ғана, иықтасып тұр десек те болады.
Ең кереметі, дәл осы түріктер салған жаңа Қожа Ахмет Ясауи кесенесімен қабырғаласып тұрған тағы да бір ағарған көздей, аумағы 1 га келетін «Жәудір» мешіт-медресесінің орны бар. Бірақ бұл алтынның сынығы ешқандай да қорым емес. Бұл да кезінде көргеннің көзайымы болған, үлкен де зор мешіт-медресе, зікіршілердің орталығы саналған, «ӘжіАхмет ғибадатханасы» аталған атақты орын еді. Ғибадатханада ӘжіАхмет атамыз қызмет жасаған, зікір уағыздарын, сыйынуларын жүргізген, кісі емдеген, шәкірт тәрбиелеген. ӘжіАхмет атамыздың өмірінің соңы қылуетпен тікелей байланысты екенін білеміз ғой. Десе де, атамыз қылуетке түскенімен бұл мешіт-медреседен түбегейлі қол үзбеген. Күнделікті зікірін қылуеттен орталыққа келіп, уақтылы жүргізіп отырған. Ол үшін қылуеттен ғибадатханаға баратын жерасты жолын пайдаланған. Бұл жерасты жолын біз бала кезімізде көрдік. Екі кісі еркін сыятындай, қызыл кірпіштен төбесі дөңгеленіп қаланған құрылыс еді. Жер асты жолының төбесінің әр жерінде таза ауа келетін тесіктері, қабырғаларында майшам іздері болатын. ӘжіАхмет атамыздың атындағы бұл ғибадатхана құрылысы, XIV ғасырдың соңында Әмір Темір салдырған негізгі кесенеден 150 жылдай бұрын салынған. Яғни
XII ғасырдың екінші жартысының өнімі. ӘжіАхмет атамыз қайтыс болған соң, сүйегі осы ғибадатханаға қойылған. ӘжіАхмет атамыз өте беделді кісі болғанын білеміз. Кейіннен Әмір Темір ӘжіАхмет атамызға арнайы кесене тұрғызды. Құрылыс біткен соң сүйегі осы кесенеге ауыстырылды, басына үлкен көктас қойылды. Біз ӘжіАхмет атамыздың басына қойылған, бұрыңғы кіші көктасын да көргенбіз. Әрі-бері өткен адамдар көздерін сүзіп жүретін. Өкінішке қарай, ол жерасты жолын тонап, кірпіштерін Түркістандағы май зауытына пайдаланғандар, кейіннен бұл көктасты да құртып кетсе керек, іздеп таба алмадық.
ӘжіАхмет атамыздың денесі жаңа орынға ауыстырылған соң, ескі ғимарат, «ӘжіАхмет ғибадатханасы» қараусыз қалды. Зиярат етушілер де жаңа мешітке келетін болды. Тарих парақшалары ауысып, қазан бетіне дін-ислам қаймақтанды... Неше түрлі әңгімелер ұйымдастырылып, біреуді біреу танымастай дәрежеге жеткеніміз де өтірік емес. Мұсылмандыққа ниет ете бастағандарға араб ныспылары қосақталды, тіпті, ғұмыр-тариқаттары, рулары да өзгертілді. Жылдар өте келе бұған сеніп те кеттік. Сайрамда туған ӘжіАхмет атамыз араб екен... Бұған не дейсіз...
Арада екі жүз жылдай өткенде Әзім әулие пайда болды. Әзім әулиенің де кереметтері көп еді. Өзі білетін, атасы бір «ӘжіАхмет ғибадатханасының» мүшкіл халін көреді ғой. Содан бір күні түс көріп, көріпкелдік айтады: «ӘжіАхмет аталарыңның әулетінен бір мүгедек қыз бала туылады, Түркістандағы «ӘжіАхмет ғибадатханасын» сол ғана орнына келтіреді, қамқоршы болады» деген екен. Әулиенің айтқаны айдай келді. 1810 жылы жарық дүниеге әр беріп, Қағай батырдың немересі Ораз шаңырағына топ етіп Жәудір қыз өмірге келді. Жәудір қыз шындығында мүгедек болып туылды. Молақ болды. Құдайдың кереметімен он жасында қол-аяғының саусақтары бүр жарды, кейіннен кәдімгідей саусақтар өсіп сауығып кетті. Мұндай кереметті осы уақытқа дейін ешкім көрмеген де болар. Жәудір сұлу атанды. Өте көп оқыды, әулиелікке бет бұрды. Отыз жасқа келген шағында бойжеткенге аян келді. Осы аян арқылы Жәудір қыз өзінің туып-өскен жері Орқаш елдімекенінен (Қостанай обл. Қамысты ауд.) киелі Түркістанға жол тартты. Өзі келген күннен бастап атасы «ӘжіАхмет ғибадатханасын» қолға алды. Содан бері атасы «ӘжіАхмет ғибадатханасы» «Жәудір мешіт-медресесі» аталды. Мешіт-медресе жанындағы көшеге Жәудір есімі берілді. Жәудір апамыз бала оқытты, шәкірттер, қарилар, имамдар дайындады. Осы шәкірттердің бір-екеуін, қартайған шақтарында мен өзім де көрдім. Менің білуімше, Жәудір ананың қосалқы есімдері де болған. Оның бірі – Гауһар ана, екіншісі – Қаракөз! Гауһар ана бұлағының емдік қасиеті бар мөлдір суымен Жәудір апамыз науқастарға шипа дарытса, өзі баптап-күткен жүзім бауын – Қаракөз бауы атаған. Осы баудың түсімі арқылы өзінің шәкірттерін асыраған. Олай дейтінім біз білетін Көкентегі Ораз отбасында Жәудірден басқа қыз перзент болмаған. Гаухар ананы Қожа Ахмет Ясауидің туған қызы екен деп адасып жүргендер де бар.
Аяулы Жәудір апамыз елде қалған ағайындарының шақыруымен, өмірінің соңында, өзінің туған жеріне қайтып келген. Бұл жерде де кішігірім мешіт-медресе салған, балаларды оқытқан. 1918 жылы қайтыс болды. Өзінің аманаты бойынша Орқаш елді мекеніндегі Әзім әулиенің аяқ жағына қойылды. Биыл Жәудір апаның етжақындары жиылып, басына қара мәрмәрдан құлпытас қойды. Міне, қазақ перзенттері мен аманаттары!
Оралбек Бекболат
Кентау
