Әкелердің үміті біз едік қой!

немесе Қайрат Келімбетовке хат

Құрметті Қайрат! Осы бір хатты жазарымды да, жазбасымды да білмей ұзақ ойландым. Әуелде жазайын деп қолыма қалам да алған едім. Кейін бұл ойымнан айнып та қалғаным болды. Өйткені, лауазымды азаматқа жазған бұл хатым қалай қабылданар екен деп бір бастаған хатымды аяқтамай тастап та кетіп, сонан соң екі-үш мәрте қайра жалғастыруға отырғаным да болды. Енді не де болса, осы хатымды аяқтауға бекіндім. Сіздің «Егемен Қазақстан» газетіндегі (21 желтоқсан, 2013 жыл) «Художественная литература» баспасының директоры Георгий Пряхинмен «Әкем дұрыс айтқан екен...» атты сұхбатыңыздағы «Біз кейде пікір таластырған мәселелердің бәрінде әкем дұрыс айтқан екен... Одан кешірім сұраймын...» деп айтқаныңыз, бәлкім, жалғыз менің ғана емес, менен басқа тағы да біраз жандардың әкеге деген жүрек сезімдерін дір еткізген шығар деп ойлаймын. Мен сіздің әкеңіз Немат Ке­лім­бетовтің есімін ертерек естіген едім. Өйткені, біз­дің ұрпақ кітапты байлық деп білген, тек қана кітап оқып, сол кітапты оқу үшін кітап­хана­ларды, кітап жинау үшін кітап дүкендерін ғана жаға­лап өстік қой. Құдайға шү­кір, бүгінгінің заманы мен ада­мының өлшемімен салыстырар болсақ, дүние-мүлкімізбен бү­гінгі осы заманға тақырлау келсек те, өзіміздің жан дүние­міздің байлығына масаттанып, соған тойып, сонымен ешбір алаңсыз рахат күй кешіп жатырмыз. Әне бір жылдары әкеңіздің «Ұлыма хат» деген үлкен бір жүректің сезімімен жазылған жан сырын «Егемен Қазақстан» газетінен оқып, тебіреністі сәтті бастан кешірген едім. Әуелде бұл баяғы белгілі педагог Василий Сухомлинскийдің «Письма к сыну», одан кейін халқымыздың Әзағасы атанған Әзілхан Нұршайықовтың «Ұлы­ма хат» үлгісінде жазылған дүние шығар, көз жүгіртіп қана қоя салармын деп едім, мына хат дүниеден озып кеткен тап менің өз әкемнің маған арнап жазып кеткен хатындай сезіліп жүре бергені болды. Бас алмай оқыдым да, менің де әкемнің өсиеті мен өз ұрпақтарына деген махаббаты мен тілеуқор ниеті мен жүрегі де осындай болар деп жаныма түйген едім. Құдай біледі, сіздің әкеңіз­дің сол хатын жалғыз мен ғана емес шығармын, көкірегі ояу талайлардың өз әкесінің хатындай иеленіп алғандары да бар болар. Осы бір ойым­ды сіздің «Қарттықтың артық­шылығы жастық шақта болмайтын даналық пен өмірлік тәжірибе. Осы даналық дәріс­терін әкем маған ғана емес, жалпы, жас буынға жеткізгісі келді» деп айтып отырған тамаша ойыңызбен орайластыра кеткенді жөн санадым. Сіздің әкеңіздің сол «Ұлыма хаты» өмір көрген, тек сол өмірді көріп қана қоймай, сол өмірдің мәні мен мағынасын тереңінен түсіне білген, өмірдің не екендігін бар жан дүниесімен тани білген адамның айтары еді де, мына өмірдің бар байлығы да, тамыры да өз кіндігімен жалғасар ұрпағы екендігін, былайша айтқанда, өмір дегеніңіз, өз соңымызда қалар ұрпақ екендігін тамаша түйген де болатын. «Әкем дұрыс айтқан екен...», – деген бірауыз сөзіңізбен жан дүниемнің өзіме ғана бей­мәлім түпкірінде жатқан мұңым­ды қозғадыңыз да, сол мұң ке­ліп менің де өз әкеме деген сағынышымның шоғын қай­ра бір үрлеп, ой-санамның әлем-тапы­рығын шығарғаны бар. Әри­не, сіз де, біз де өз әкеміз­ден кешірім сұрайтындай жай бір балалығымыз болмаса, сонша­лықты бір басбұзарлық пен бейбастақтық жасай да қой­ған жоқ шығармыз. Алайда, бәл­кім сол балалығымыз үшін де кешірім сұрағанымыз да абзал болар! Дегенмен, сіздің «әкемнен кешірім сұраймын» деген сөзіңіздің түп-төркінінде әкеге деген перзенттік ізгі құрмет, әкеге деген перзенттік мәңгілік сағыныш, әкеге деген өз ұрпағының мәңгілік тағзымы жатқандығын аңдадым. Шіркін, әр бала, әр перзент атаулы өз әкесінің алдындағы мейлі ол ерте бола ма, мейлі ол кеш бола ма, кінәсі болды ма, болған жоқ па, әйтеуір, осылайша өз кешірімін бір сұрап тұрса ғой! Сіз мені осы бір ойларға алып келдіңіз. Сонан кейін қайран да қайран өз әкемнен мен де кешірім сұрадым! Қайран біздің әкелер! Не көрмеді? Қандай азапты тартпады дейсіз? Бейнетпен өткен әке өміріне енді келіп зер салғандаймыз. Ауыр жұмыс, ауыр тұрмыс. Менің әкем өзінің екі бірдей туған ағасымен, екі бірдей туған інілерімен соғысқа аттанып, тек қана қара шаңыраққа бір өзінің ғана аман оралғандығын ойласам, осы күндері көкірегімді мұң  басады. Қайран әкем үшін қанды майдан даласындағы қырғыннан оралмаған өзiнiң төрт бiрдей туған бауыры – екі ағасы мен екі інісінің қайғысы мен қасiретiн көтеру, әрине, оңай болмағаны анық. Ол да ешнәрсе емес қой, оның үстіне кешегі байдың, қажының баласы деген қара таңбалап тастаған кеңестік қоғамның сенімсіздігі мен аңдуы азаптың азабы болған еді. Жеңiс күнi жұрт той тойлап жатқанда әкем ешқайда шықпай жатып қалатын. Аяғын басып жүре алғанымен әкемнің жүрегі сал болып, сағынышпен сарғайып жатып алатын. Әкем егілетін және де ауыр-ауыр күр­сінетін еді. Әкемiзбен бiрге бiз де егiлетiнбiз, бiз де күрсінетінбіз. – Барып дұға қылайын десем, қа­бірі жоқ, оқиын десем, хаты жоқ бауырларымның, – деп егiлетiн қайран әкем. Кей-кейде «Олар тiрi, келiп қалады. Мен өліп қалып, олар үйге келіп қалса, сендер танымай қалып жүрер ме екенсіңдер?!» – деп әкем ауыр күрсініп, бізге осыны айтатын да, екі ағасы мен екі інісінің түр-түсін, біздің қайсымыздың солардың қайсысына ұқсай­тын­дығымызды көзi жұмылғанша санамызға сіңірумен болды. Өз бауырларын тiрiлер қатарында санап, жыл сайын төртеуiне тиесiлi пiтiр садақасын да өзi берiп жүретiн. Енді ойлап отырсам, әкем өз бауырларын майдан даласында қаза тапты деп ойламаған да болар, бауырлары өзі жоқта келіп қалса, біз танымай қала ма деп алаңдаған екен-ау! Әкемнің осы бір жан күй­зелісі жаныма бататын. Майдан даласынан оралмай жүрген, әкемді зарықтырып қойған ағаларым жайлы нақтылы бiр деректер бар болар деген оймен сол кездегі Кеңестер Одағының Қорғаныс министрлiгiнiң Орта­лық архивiне сұрау салып хат жазуыма да тура келдi. Олардан әкемнің бауырларының қай жылы, қай күні хабарсыз кет­кен­діктері жайлы айтылған жау­ап хат келді. Әкемнің екі ағасы да, екі інісі де майдан да­ла­сынан хабарсыз кеткен екен. Міне, бір үйдің төрт бірдей азаматының, әкемнің төрт бір­дей бауырының, менің аға­ларымның тағдырлары осылай болған екен. Алайда, Қорғаныс министрлiгiнен алынған осы бiр жан сыздатар қаралы хабарды әкеме айта алмадым. Бұл жайында әкем мүлдем бiлмей өттi дүниеден. Әкемнiң «олар тiрi, келедi әлi, мен жоқта келiп қалса, танымай да қаласыңдар-ау» деп отырар соңғы бiр тәттi үмiтiн үзгiм келмедi. Өмiрдiң түрлi-түрлi қасiретiнен онсыз да мұқалып жүрген, әрi өзiнiң төрт бiрдей туған бауырларын зарыға тосқан әке жаны күйзелмесе екен дедiм.. Соғыстан қайтпай жүрген ағала­рымның туған елдегi, туған топырақтағы iздерi өшпесiн деген ниетпен әке қабірінің басына орнатқан құлпытасқа да төрт ағаларымның аттарын, Қорғаныс министрлiгiнiң архи­вiнен алдырған анықтама бойын­ша туған және соғыста хабарсыз кеткен жылдарын тасқа қашап, жазғызып қойдым. Міне, бұл менің әкемнің қасіреті мен жан күйзелісі болатын. Өз тіршілігінде ет жүрегімен кө­теріп өткен әкемнің осы бір ауыр қасіретін енді туған жерімдегі әке қабірінің басындағы сол бір құлпытастың қара тасы қас­қайып көтеріп тұр. Менің де әкем осылайша бұл дүниеден өз үмітін үзбей өт­кен жандардың бірі еді. Үміт­тер үзілмесе екен! Адам бала­сының үміті дегеніңіз кейде азырақ қаталдау болса да, кей­де күрсінісі көп болса да, мына ғажап та тамаша өмірдің нәзік бір көңіл қылы ғой. Сол бір нәзік көңіл қылына адам тағдыры ілініп тұрғандығын сезіне білу керек те шығар. Соны сезіне алар болсақ, Адам баласы әуелі... иә, әуелі сол адам баласының өзін жылатпас та, құлатпас та еді. Жылап тұрған және де жылап жатқан адам баласының көз жасы дегеніңіз сол адам баласының үзіліп түсіп, үзіліп түсіп жатқан, тіпті мүлдем үзілгелі тұрған соңғы бір үміттері екендігін ойлаймын да, адамның көз жасынан қорқатыным және де бар. Адам баласының бір-біріне деген махаббаты мен сүйіспеншілік сезімдері неге семіп барады? Дүние неге қатыгезденіп барады? Адам баласының сол адам баласына деген, жалпы, мына тіршілікке деген өшпенділігі неге өршіп барады? Мені осы бір жайлар күйзелтеді, жанымды құлазытады. Егер де әр адам баласы ұрпағының жан дүниесі мен ой әлемі, санасы мен сезімі әке Немат пен бала Қайраттың жан дүниесіндей болып мәңгі байланысып жатса, онда мына дүние дәл бүгінгідей сезімсіз қалмас та еді. Өйткені, әке мен бала, жалпы, ата-ана мен ұрпақ арасындағы жүрек сезімінің жан мен рух байланысында махаббат пен мәңгілік өмір жатыр! Сіз өз әкеңіз Немат Келім­бетовтің соңында қалған бай мұрасын жинақтап, кітаптарын баспа жүзінен шығартып қана жатқан жоқсыз, сіз өз әкеңізбен осы бір рухани жан байланысыңыз арқылы өз әкеңізге мәңгілік өмір сыйлай білдіңіз. Және де мәңгілік өмір сыйлап жатырсыз! Сол әкеңіздің мәңгілік өмірі бүгін өз ұрпағы сізбен мәңгілікке ұласып, мәңгілікке жалғасып бара жатса Немат әкенің осы бір мәңгілік ғұмырын одан кейінгі ұрпақтары да мәңгілік етер деп ұғынамын. «Рухани күш-жігері арқылы қиыншылықтарға мойымай жеңе білген адамдар өмірі үлгі алуға тұрарлық», – дегенді айта отырып, сіз мені әкелеріміз бізді өз қасіреттерімен үнсіз ғана тәрбиелеп және де біздің бойымызға сол өз қасіреттерінің қос жанарларындағы өзінен басқаларға мәлімсіздеу мұң­дарымен-ақ адами қасиеттерді сіңірген шығар деген бір ойға алып келдіңіз. Біз де сол өз әкелеріміздің жанарларындағы өмір мұңын айтпай-ақ, қабақ­тарынан үнсіз аңдап, үнсіз тануға дағдыландық. Бәлкім, әкелер қабағындағы сол мұң атаулылар бізді айналадағы мұң мен мұңдылау жандарға сергек қарауға үйреткен де болар. Бәлкім, «рухани күш-жігері арқылы қиыншылықтарға мойы­­май» соны жеңе білген біздің әкелер өмірі ең әуелі өзі­міз­ге мәңгі үлгі болып қала да бе­рері бар. Бәлкім әкелер мәңгі­лігі дегеніңіз де осы болар?! Қайрат бауыр! «Әкем дұ­рыс айтқан екен...», – дейтін сіз айтқан осы бірауыз сөзді кейін... иә, кейін... соңымыздан айта жүрер саналы ұрпақ берсін барша адам баласына! Бізді әкелер кешірер деп ойлаймын! Мен осыған сенім­дімін! Өйткені, әкелердің үміті біз едік қой! Құрметпен, Жабал ЕРҒАЛИЕВ, жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Парламент Сенатының депутаты. АСТАНА.