Қанатты әткеншек

Кеңес оқушысы дегенде көз алды­ңыз­ға не келеді?! Қара костюм шал­­бар мен ақ жейде киген, қызыл галс­тук таққан шашы қою бұзық ба­ланы елес­тететініңіз анық қой. Ал біз­дің ойы­мызға балалар киносының ше­де­врі саналған режиссер Константин Бромбергтің «Электрониканың шытырман оқиғалары» фильмі оралады. Кейіннен «Терминатордың балалық шағы» деген лақап атпен белгілі болды. 1979 жылы Одесса киностудиясы түсірген комедиялық мюзикл өзінің әйгілі саундтрегі арқылы көрерменді бірден баурап алды. Кинокартинадағы «Қанатты әткеншек» әнін Елена Шуен­ко­ва мен Мемлекеттік академиялық Үл­кен театрдың балалар хоры орындайды. Бізге таныс әрі ыстық нұсқасы сол.

Иә, саундтрек кез келген фильмнің айнасы. Оны режиссер жақсы бағамдаған. Әйтсе де атақты сазгер Евгений Крыла­тов­­тан ән жазуды өтінгенде, музыкант бірден бас тартады. Оның себебі, «Электронды» деген сөздің тым тұрпайы естілуі еді. Нотаға салуға келмейді. Мұны түйсінген фильм авторы композиторға еркіндік береді. Тек ретро әнші Алла Пугачеваның орындауындағы «Балалық шақ қайда асығады» әнімен рухтас болуын қалайды. Осылайша, екеуі ақын Юрий Энтинге өтініш жасайды.

Десе де, қаламгер ән мәтінінің бола­ша­ғына сенбеді. Өйткені ол ескі үрдіс бойынша өлең жазуды ұнатпайтын. Оның үс­тіне бала кезінде тілалғыш болған адам­ға мұндай мәтін жазу оңайға соқпады. Бұл сәтті композитор Крылатов былайша еске алады.

«Ол әннің сөзін жаза бастағанда, қайыр­ма­сына бір буын жетпейтінін түсі­ндім. Хорға арналған музыка бол­ған­дықтан, әртүрлі ырғақтардың желі­сі­не бойлауға мәжбүр боласың. Бәріміз киностудияға бар­ғанда ғана ақын поэти­ка­лық кейіпкерін ойлап тапты. Оған хор­да­ғы балалардың қылығы әсер еткен болуы керек», дейді сазгер.

Әйтсе де, қаламгер кейін поэтикалық бей­нені өзінің балалық шағынан ұрла­ға­нын жасырмады. Саябақта жасы­рын­бақ ойнап жүрген кездерін еске түсір­ге­нін айтады. Бірақ қызықтың көкесі ол емес. Ең қызығы, кинокартинадағы егіз ағайынды Торсуевтерді әйел дуб­ляж­­дағаны. Актерлердің күлкісінен бас­қасының бәрі кадр сыртындағы адам­дар­дың еңбегі. Шыны сол, «Қанатты әткеншек» әнін ита­лиялық танымал әнші Робертино Лорет­тидің даусына салып, 17 жастағы Елена Шуенкова шырқады. Бірақ хормен жұ­мыс істеу оңайға соқпаған. Хордағы оқушылардың немқұрайлығына қарап, әннің хитке айналарына киностудиядағы мамандардың ешбірі сенбеген екен. Кинодағы басқа әндерден айырмашылығын да бай­қа­ма­ған. Режиссер киностудияның есігін тарс жауып кетіп қалады. Тіпті сазгерге ән үшін ренішін де білдіреді.

Білесіз бе, фильм түсірудің қиындығы неде? Жауапкершілігі тым көп. Музыка дұрыс таңдалмаса, сюжет шынайы шық­­па­уы мүмкін. Әп-әдемі кинокартинаны бүлдіріп алуыңыз да ғажап емес. Әр туындының тасасында кеңестік идео­логия жатқанымен, шығармаңыз мәңгілік болуы үшін барлық айла-тәсілді пайдалануыңыз шарт. Сондықтан да әннің атқаратын рөлі өте жоғары. Жалпы, Кеңес Одағында шыққан фильмдердің негізгі тірегі көңілде жатталып қалатын әндері. Музыка арқылы оқиғаны әдемі шиеленістіреді.

Енді қараңызшы, 1980 жылы «Элек­тро­никаның шытырман оқиға­ла­ры­ның» телевизиялық премьерасынан кейін киностудияға көрермендерден толассыз хат келді. Оған жауап беру мүмкін емес еді. Хаттың басым бөлігі басты ке­йіп­кер­лер ағайынды Торсуевтерге ар­налған. Содан кейін тыңдармандар композиторға алғысын жаудырған. Айта кету керек, не­гізінде фильмнің саундтрегі керемет әндерге толы. Әр кейіпкердің өзіндік үні мен мотивін тапқан. Тек әткеншек арқылы сол дәуірдің дауысын жеткізген Крылатовтың туындысына жетпейді.

Шыны керек, Кеңес өкіметі тарапынан 1988 жылға дейін фильмді насихаттаудан бас тартты. Себебі кино ішінде «Сен адамсың» атты композиция би­лікті шо­шыт­қан. Ән мәтіні халық ара­сында ком­мунистік партияға қарсы нара­зы­лық тудыруы мүмкін деген пікір қа­лып­тас­тырды. Жалпы, Крылатовтың қай әнін алып қарасаңыз да философиялық түйткіл тұрады. Алып державаға деген на­ра­зылық жатыр. Бұл сол уақытта өзі қа­тарлы өнер майталмандарының бәрінде болған жағдай.

Кеңес Одағының ыдырауына санау­лы жылдар қалғанда кинокартина ел ішін­де кеңінен таралды. Бұл комсомол мен пионер болған түлектерді қанат­тан­дыруға бағытталған бетбұрыс болуы да мүмкін. Дегенмен де, «Қанатты әт­кен­шек» әні композитордың есімін ел ішінде асқақтатты. Көп ұзамай режиссер Крылатовқа телефон соғып, кешірім сұ­рай­ды. Бромберг елдегі барлық мейрамха­на­ларда айтылатын динамикалық әнді ар­ман­дағанын мо­йындайды.

Иә, қызығы да сол, композитор мей­рам­­ханада отырғанда үнемі «Қанат­ты әткеншек» әніне тапсырыс беріп, Бром­берг­ке қоңырау шалады екен. Телефон тұт­қасын көтерген режиссер туындыны со­ңы­на дейін тыңдап, көңілі босаған. Бұл үрдіс қос таланттың бірі дүниеден озғанға дейін жалғасқан.

Бала күнімізде музыка пәнінің мұ­ға­лімі «Қанатты әткеншек» әнін қайта-қайта айт­қызатын. Сөйтсек өзінің бал­дәу­рен күн­де­рін сағынады екен ғой. Ал қазір, қайта оралмас балғын шақтың бет-бейнесі сол әнді тыңдаған сайын кино­лентадай біздің де көз алдымызға келе­ді. Сол алаңсыз арман қуған мезеттер қанатты әткеншек секілді аспанда қа­лықтап жүргендей...