Азаттықтың алтын қазығы
Елбасының даралығы мен даналығының арқасында бой көтерген бүгінгі ел астанасына әлем сүйсінеді. Есілдің жағасында еңсе тіктеген елордаға қарап халқымыздың ғасырлар бойғы арман-мұраты орындалғанын аңғара аламыз. «Бағаналы орда, басты орда – күн дидарлы астананың» өзіндік даму жолы, бағыты мен бағдары айқындалды. Жылдар жылжыған сайын көрікті қаланың ажары адамзатты арбап, сәулетті архитектурасы көпшіліктің көз жауын алып келеді. Сазгерлер сол жұмбақ сұлулықты халық сүйіп тыңдайтын әуезді әнге айналдырса, аузы дуалы ақындар жыр-жауһарын жарқыратып, арайлы қалаға аяулы алқа тақты.
Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев осынау шырайлы шаһар туралы «Тәуелсіздік – қасиетті ұғым. Ел қатарлы одақтан бөлініп шыққаннан, тәуелсіздік алғаннан, Біріккен Ұлттар Ұйымына қабылданғаннан, Туды, Гимнді, Гербті бекіткеннен ел бірден шын мәніндегі тәуелсіз мемлекет бола қалмайды. Шынтуайтында, жаңағы жайлардың бәрі кез келген мемлекеттің міндетті атрибуттары. Тәуелсіздіктің басты белгісі – өзіңнің тағдырыңды өзің шешуге қабілеттілігіңнің келуі. Тәуелсіз саясат жүргізе алуың. Соған шамаңның жетуі, мүмкіндігіңнің келуі. Еуразияның қақ ортасында біз орнатқан Астана – Қазақстан халқының дербес таңдауы. Астана – елдің болашаққа салған көпірі. Жаңа қоғамның символы. Біз іс жүзінде жаңа мемлекет орнатуды астанамызды жаңадан салудан бастадық десек те артықтығы жоқ», деген болатын.
Расымен де, жас мемлекеттің тарихи кезеңдегі жарқын жолы ел астанасын жаңадан тұрғызудан бастау алған болатын. Тәуелсіздіктің елең-алаңында елді бірлік пен ынтымаққа, келісім мен татулыққа шақырған елорда әрбір отандасымыздың ортақ шаңырағына айналды. Елбасының осынау есіл еңбегі елеусіз қалған жоқ. Егемен елдің ұрпағы Тұңғыш Президентіміздің атқарған ауқымды жұмысын, қыруар еңбегін әрқашан ардақ тұтады.
Бұл ретте Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылы 20 наурызда Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде «Жаңа елордамыздың бой көтеруіне Тұңғыш Президентіміздің сіңірген еңбегі ерекше. Астананың құрылысы Елбасының тарихи ерлігі саналады. Бас қаламыз Тәуелсіз еліміздің шынайы бет-бейнесіне, халқымыздың мақтанышына айналды. Елорда жаңа мемлекеттің идеологиясы ретінде киелі ұғымға ие болды. Астанамыз, шын мәнінде, өткеннің құндылықтарын дәріптей отырып, күллі әлемге Қазақстанның жаңа бейнесін паш етті. Елордамыз саммиттер және басқа да маңызды халықаралық кездесулер өтетін ірі орталық ретінде қалыптасты», дей келе Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тарихи еңбегіне лайықты құрмет көрсету қажет екенін алға тарта отырып, «Біздің елордамыз оның есімін иеленіп, Нұр-Сұлтан аталуы тиіс», деген болатын.
Содан бері екі жылдан астам уақыт өтті. Елордамыз сәт санап гүлденіп, түрленіп келеді. Айрықша архитектурасы мен келісті келбеті Нұр-Сұлтан қаласын әлемге әйгіледі. Алайда елорданы тек асқан сұлу ажары ғана емес, осы шаһарда қолға алынып жатқан бірегей бастамалар да ерекшелеп тұрғаны анық. Әсіресе мәдениет, өнер, театр саласында ауыз толтырып айтуға болатын жемісті жетістіктер бар. Мәселен, биылғы 28 қазан мен 1 қараша аралығында елорда аумағында ТЕАТР ALL Nur-Sultan theatre week атты театр фестивалі өткен болатын. Аталған театр апталығында Нұр-Сұлтан қаласының және шетелдің 11 ұжымы өнер көрсетіп, бес күнде бас қаланың тұрғындары бас-аяғы 20-дан астам қойылымды тамашалады.
Ерекше жандардың басын қосқан ерекше ұжым
Бұл – елорданың мәдени өміріндегі жалғыз жаңалық емес. Биылғы қазан айының бел ортасында Нұр-Сұлтан қаласында Qanattylar инклюзивті театры қанат қақты. «Біз ерекше қажеттілігі бар қала тұрғындарына толық қолдау көрсетуге тырысамыз. «Жастар» театрында Qanattylar инклюзивті театры ашылды. Инклюзивті театрдың артықшылығы – ерекше қажеттілігі бар адамдарды әлеуметтендіру, әлеуетін ашу, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік беру. Олар өткізілген сабақ есебінен де өзіндік оңалту алады. Осылайша, сахнада көру, есту, сөйлеу проблемалары бар адамдар, сондай-ақ арбамен жүретін адамдар өнер көрсетеді. Театр базасындағы ерекше адамдар сахналық өнермен, хореографиямен айналысады, мәдени іс-шараларға белсенді қатысады. Осындай инклюзивті театр ашу ұсынысымен маған Арнұр Ысқақов жүгінді, ол мүмкіндігі шектеулі адамдардың проблемалары туралы жақсы біледі. Бұл идеяны қолдап, жүзеге асыра бастадық. Біз үшін ерекше қажеттілігі бар қала тұрғындарын оңалту және әлеуметтендіруге жағдай жасау өте маңызды. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша оңалту орталықтарының желісі едәуір кеңейтілді, жаңа үйлердің бірінші қабаттарында әлеуметтік нысандар (оңалту орталықтары) ашылуда. Осы жылдың жазында көру қабілеті бұзылған балаларға арналған балабақша ашылды (Сарыарқа ауданы, Кенесары көшесі 9/1). Сондай-ақ паралимпиадалық жаттығу орталығымен бірлесіп, ерекше қажеттілігі бар адамдарға арналған спорт кешенін саламыз», дейді Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгінов.
Шаһар басшысы айтып отырғандай, Qanattylar инклюзивті театры ең алдымен ерекше қажеттілігі бар адамдарды әлеуметтендіру мақсатында қолға алынған бастама. Әрине елорда аумағында мүмкіндігі шектеулі жандардың мүмкіндігін шектемейтін бастамалар баршылық. Мәселен, биыл қараша айының соңында Нұр-Сұлтан қаласындағы паралимпиадалық жаттығу орталығында ерекше қажеттілігі бар жандар арасында «Ғажайып жұлдыздар» шығармашылық байқауы ұйымдастырылды. Шығармашылық сайыс ән, би (жеке, топтық), өлең, музыкалық аспаптарда ойнау, миниатюра, stand-up, қолөнер сынды барлығы 7 бағыт бойынша өткен еді. Байқауға еліміздің түкпір-түкпірінен ерекше физикалық қажеттіліктері бар 200-ден астам адам қатысты. Мұндағы мақсат – паралимпиадалық құндылықтарды қастерлеп, инклюзивті қоғамдастық құру және мүгедектігі бар жандар арасында таланттарды анықтау болды.
Алайда аталған театрдың жөні, мәні мен мағынасы тым бөлек. Ерекше жандар театр арқылы өзінің әлеуетін ашып, шынайы шығармашылықпен айналысуға таптырмас мүмкіндік алып отыр. Осы арқылы оңалту амалдары да қоса жүріп жататыны анық. Себебі өнер – адамның қиялына қанат қақтырып, асқақ арманға, биіктерді бағындыруға, өмір сүруге жетелейді. Жасыратын несі бар, кей жандар арбаға таңылдым, есту, көру қабілетімнен айырылдым деп салы суға кетіп, жарқын болашақтан біржолата күдер үзіп жатады. Мұндайда мамандардың психологиялық қолдауы, дем беруі аса маңызды мәселе. Одан да маңыздысы – ондай адамдарды ортақ идея аясына топтастырып, белгілі бір бағыт нұсқау, шабытына шабыт қосу. Міне, елорда төрінде іргесі қаланған жас театрдың көздегені де осы. Ерекше қажеттілігі бар жандардың жанына жылу сыйлап, көңіліне дем беру, маңызды іске жұмылдырып, өмірдің нұрлы, шуақты сәттерімен ұштастыру.
Ел аумағында бұрын-соңды болмаған театр
Ең бастысы, мұндай театр ел аумағында бұрын-соңды болған емес. Әрине қоғамдық бірлестіктер мен алуан түрлі үйірмелер мұндай қадамды жасады. Алайда толыққанды театр құрып, штат ашып, қызметкер қабылдап, жалақы төлеп жатыр деп айта алмаймыз. Елордада қанат қаққан Qanattylar инклюзивті театрының ең басты ерекшелі де – осы. Бір қарағанда, ерекше жандардың басын қосып, көзіқарақты көрерменнің көз жасын тамызатын қойылым қоюдың еш қиындығы жоқ болып көрінуі мүмкін. Алайда бәрі біз айтқанымыздай оңай шаруа емес. Театр – жоқ жерден пайда болып, қолдап-қоштаусыз құрыла салмайды. Көреген басшылық, түсінушілік, бұл аз десеңіз қарапайым адамгершілік қажет бұл істе. Мұндай қасиет Нұр-Сұлтан қаласы әкімінің бойынан табылып, алдына алып арман, маңызды мақсат арқалап келген азаматтың ұсынысын жерде қалдырған жоқ. Қолдады. Қоштады. Есесіне, елорда төрінде ел таңырқап қарайтын тамаша театр пайда болды.
«Театр құру туралы алғашқы қадам сонау 2018 жылы пайда болған еді. Сол жылы Мәдениет министрлігінің қолдауымен фестиваль ұйымдастырдық. Аталған фестивальға ТМД аумағынан төрт театр арнайы ат басын бұрып, іргелі іс-шарамызға қатысты. Сол кезде ел аумағында бірде-бір инклюзивті театр таппадық. Осы фестивальде Qanattylar театры алғаш «Қызыл алма» спектаклімен өнер көрсетті. Алайда сол кезде театр Qanattylar емес, «Активлайф» деп аталған еді. Бірақ 2019-2020 жылдардағы пандемияның салдарынан қызметіміз тоқтап қалғанын жасырмаймын. Сөйтіп биыл жыл басында Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгіновтің қабылдауында болып, өз ұсынысымды жасадым. Қуантарлығы сол, шаһар басшысы бастамамызға бірден қолдау білдіріп, арманымызды іске асырды», дейді Qanattylar инклюзивті театрының жетекшісі Арнұр Ысқақов.
Бүгінде Qanattylar театры қаз басып аяғына тұрып, буыны енді қатып келе жатқан өнер ордасы. Соған қарамастан, қоғамды елең еткізетін ерекше тақырыптарға, жүрекке қозғау салатын соны соқпақтарға ұмтылып үлгерді. Мұндайда көптің арасынан дөп түсіп, таланттарды танып, үлкен сахнаға жетелеп шығару да оңай емес. Театр жетекшісінің айтуынша, бүгінде өнер ұжымының құрамында 20 адам бар. Олардың арасында сурдоаудармашы мен хореографтан бөлек, естуі мен сөйлеуінде кемістігі бар 10, арбаға таңылған 6, көру қабілетінде ақауы бар 3 адам бар. Сондай-ақ өнер ордасы «Жастар» театрының шаңырағынан өз орнын тауып, қажетті техникамен, жүріп-тұруға қажет жеке көлікпен қамтылған. Бұл жақсылық енді еңсе тіктеп келе жатқан жаңа театр үшін ауқымды қолдау болғаны анық.
Өмірден алынған өзгеше қойылым
Театр құрылған соң, көрерменді қызықтыратыны оның тың репертуары екені белгілі. Qanattylar инклюзивті театры мұндай жаңашылдықтан да кенде емес. Биыл жас театр мамыр айында жаңа қойылым қою мәселесін қолға алды. Ең алдымен ұжым «Жастар» театрының режиссері, Қазақ мəдениетінің қайраткері Нұрфат Вахитовпен ақылдасып, бірнеше драматургпен кеңеседі. Жаңа қойылымның бағыты, жанры, айтылатын ойы туралы ой бөліседі. Ақылдаса келе қойылымда өрбитін оқиға шынайы өмірден алынуы керек деген тоқтамға келеді. Осылайша, жарты жыл әзірліктен соң Qanattylar театры шымылдығын ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Гүлнар Салықбайдың «Қанаттылар» музыкалық-поэтикалық қойылымымен түрді.
Қазанда көрерменге жол тартқан өзіндік өзгешелікке, қайталанбас сәттерге толы «Қанаттылар» қойылымы бұдан соң сахналанбайды деген сөз емес. Өнер десе ішкен асын жерге қоятын, ерекше жандардың ерекше қасиетін тамашалағысы келген Нұр-Сұлтан қаласының тұрғындыры мен меймандары аталған қойылымды биылғы 5 желтоқсан күні «Жастар» театрының қабырғасында тамашалай алады. Мұндай жаңашылдықты «көрген де арманда, көрмеген де арманда». Қазанда жол түсіп, бара алмадық, қапы қалдық деген жандар үшін бұл да қайталанбас мүмкіндік екені анық. Өмірдің қиын сәттерін бастан кешіп жатқанына қарамастан, жігер жанып, қайсарлық танытып, барлық қасаң қағидаларды бұза-жарып сахнаның сәніне айналған ерекше жандардың шеберлігі ешкімді бей-жай қалдырмайды деп сенеміз.
Шеберлікке баулитын ұстахана қажет
Бүгінде театр ұжымында 20 адам бар. Алайда сол 20 адамның барлығы театрдың, актерлік шеберліктің қыр-сырын толық меңгеріп кетті деп айта алмаймыз. Себебі елімізде ерекше жандарға арналған қандай да бір білім ордасы, актерлікке баулитын жеке кафедра жоқ. Сол себепті де театр басшылығы бұрын-соңды сахна көрген, өнерге жаны жақын, құштар адамдарды іріктеп, арнайы шақыртты. Осылайша, «көш жүре түзеледі» демекші, Qanattylar театрының мүшелері алдымен бойдағы айрықша қабілеттерінің, содан соң мамандардың көмегімен сахна мәдениетін, театр өнерін игеріп жүр.
Театр жетекшісі Арнұр Ысқақов алдағы уақытта Қазақ ұлттық өнер университетінің қабырғасында ерекше жандарды актерлік шеберлікке баулу жөнінде ұсыныс барын айтады. Бұл ұсыныс тиісті министрлік тарапынан қолдау тауып жатса қаншама актердің бағы ашылар еді. Алайда Qanattylar театры бұл ұсыныс қашан бекиді деп кідіріп жатқан жоқ. Ұжым бар ынта-жігерін салып, түрлі қойылым әзірлеп, дайындық жұмыстарын жалғастырып, өз шеберліктерін өздері шыңдап келеді. Тіпті театр алғаш шымылдығын түрген сәттен бері өзге де ерекше жандардың арасынан ұжым мүшесі болуға ұсыныс жасағандар бар. Театрдың штат саны кеңейетін болса, жаңа актерлер де сахнадан табылатыны анық.
Алға қойған мақсат көп
«Армансыз адам – қанатсыз құспен тең». Qanattylar инклюзивті театры күні кеше шымылдық түріп, қанаты енді-енді қатайып жатқанына қарамастан ұжымның алға қойған мақсаты, тау қопарар талабы бар. Мұндай мақсат театр ұжымының жігерін жанып, бойға толассыз қуат бітіреді. Мәселен, биыл 14 желтоқсанда театр ұжымы естуі мен сөйлеуінде кемістігі бар балаларға арнап ертегі қоюды жоспарлап отыр.
Несін жасырайық, ХХІ ғасырдағы қазақ театрларында балаларға арнап ертегі қою, бала қиялын дамыту мәселесі кенжелеп барады. Естуі мен сөйлеуінде кемістігі бар балаларға арналған қойылымдар былай тұрсын, басы аман, бауыры бүтін, он екі мүшесі сау балаларға да ертегі қойыла бермейді. Осындай олқылықтың орнын Qanattylar инклюзивті театры толтырып отыр. Сондықтан театр ұжымының мұндай қадамын театр сүйетін көзіқарақты көрермен ғана емес, ұл өсіріп, қыз тәрбиелеп отырған қарапайым ата-аналар да жоғары бағалайтыны анық.
Театрдың бұдан да үлкен арманы мен болашаққа негіздеген жоспары бар. Ол – ел аралап, гастрольдік сапарға шығып, отандастарымызды ерекше театрдың өнерімен таныстыру. Әрине сахнада салтанат құрған әрбір өнер иесінің арманы бір театр, бір қаланың аумағында шектеліп қалмай, бойдағы талантын қалың бұқараға жеткізу емес пе? Сондықтан театр ұжымының бұл арманын өнерге жаны жақын әрбір азамат түсінуі тиіс. Бұған дейін айтқанымыздай, ел аумағында мұндай театр жоқ. Болған да емес. Ендеше, елордада бастау алған мұндай бастама гастрольдік сапарлар арқылы көпке үлгі болып, отандық өнердің көкжиегін кеңейтетіні, Қазақстанның түкпір-түкпіріндегі ерекше жандарға сенімді серпін беретіні анық.
Нұр-Сұлтан қаласы осылайша сәт санап еліміздегі өнер мен мәдениеттің тұма бастауына, алтын қазығына айналып келеді. Елорданың мәдени, рухани тұрғыда дами түсуі еліміздің абыройын аспандатып, беделін биіктететіні белгілі. Ел игілігіне арналған барлық байыпты бастамалар бүгінде ел жүрегі – елордадан бастау алады. Ендеше, Qanattylar инклюзивті театрының өнер айдынында өз орнын табуы да ел тұрғындарына шалқар шабыт сыйлап, өзге өңірлерге үлкен үлгі болады деген сенім бар.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Кез келген елдің тарихында ұлттың ұжымдық рухы тыныштық кезеңінен пассионарлық кезеңіне көшетін кездері болады. Сол кезде адамдардың жиынтық энергиясы, олардың интеллектуалдық және шығармашылық күш-қуаты таңғаларлық нәтижелерге қол жеткізуге, бір ұрпақтың кезінде басқа елдерде жүздеген жылдар кететін жолды еңсеруге мүмкіндік береді. Біздің тарихымызда мұндай кезең біздің елорданың – Астананың пайда болуымен басталды», дейді.
Расымен де, елорда бой көтергелі бері бас шаһардың шығармашылық күш-қуаты таңғаларлық нәтижелерге қол жеткізіп келеді. Оған сан қырлы өнер тұлғаларының, таңғажайып театр ұжымдарының осы қаладан шығуы дәлел бола алады. Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгінов бір сөзінде «Елорда – таланттар бағын ашатын, жаңа өмір бастап, арманын жүзеге асыратын орын», деген еді. Қала басшысы айтып отырғандай, елорда – таланттардың бағын ашып, армандарын жүзеге асырды. Мұны біз Qanattylar инклюзивті театрының бүгінгі аяқ алысына қарап айтып отырмыз. Алдағы уақытта аталған театр елорда тұрғындары мен қонақтарын тың туындыларымен таңғалдыра береді деп сенеміз.
