Толағайлар Ташкентте тоқайласады

Тәуелсіздік алғалы бері Қазақ­станның ауыр атлеттері әлем чем­пионаттарына үзбей қатысып келеді. Бірден айта кетейік, бұл ретте жарқын жеңіске қол жеткізіп, шаттанған кезіміз де, сәтсіздіктің шырмауынан шыға алмай, салымыз суға кеткен сәттер де аз болған жоқ. Бүгінгі деңгейге жету үшін отандық зілтеміршілерімізге талай кедергілерден өтіп, көп ізденіп, көп еңбектенуге тура келді.

Тұңғыш рет қазақстандықтар дербес команда ретінде 1993 жылы Мельбурнде өткен дүниежүзілік додада өнер көрсетті. Жасыл құрлықта жерлестерімізге жалғыз ғана жүлде бұйырды. Оның иегері – 91 кило салмақта күш сынасқан Анатолий Храпатый. Өз заманында теңдессіз өнерімен төрткүл дүниені тамсандырып, Сеул Олим­пиадасының жеңімпазы, әлемнің бес дүркін чемпионы атанған даңқты отандасымыз ол кезде 30 жасты алқымдаған еді. Жалындап тұрған жастар ардагердің алтын ме­даль алуына еш мүмкіндік бер­меді. Нәти­жесінде, 395 (180+215) килолық көрсеткішпен Хра­па­тый қола медальды қанағат тұтты. Ол болгариялық Иван Чакы­ров және грузиялық Кахи Кахиашвилиден қалып қойды.

1994 жылы Ыстанбұлдан еңсеміз түсіп оралсақ, 1995 жылы Гуанч­жоуда қос қола жүл­деге иелік еттік. Қытайда 91 кило салмақта өнер көрсеткен Андрей Ма­каров ресейлік Игорь Алек­сеев пен армениялық Александр Кара­петяннан қалып қойды. 99 кило салмақта сынға түскен Анатолий Храпатыйдың Грузиядан Грекияға қоныс аударған Кахи Кахиашвили мен Ресейдің саңлағы Сергей Сырцовқа әлі жетпеді. Содан кейін тағы біраз жыл бойы еңсе тіктей алмадық. Даңқты Храпатый мен алымды Макаров үлкен спорттан қол үзгеннен кейін кең байтақ елімізден олардың жеңісті жолын жалғастыруға күш-жігері жететін жалынды жастар біраз уақытқа дейін табылмады. Соның салдарынан 1997 жылы Чиангмай, 1998 жылы Лахти, 1999 жылы Афина, 2001 жылы Анталья, 2002 жылы Варшава және 2003 жылы Ванкуверден қоржынымыз бос қайтты.

Дәл сол тұста республика Ауыр атлетика федерациясының тіз­гінін Қайрат Тұрлыханов ұста­ды. Жоғарыдағы жағдай жаңа­дан келген басшыны қанағат­тандырмағаны анық. Содан Қай­рат Болатұлына «Осы саланы қалай дамытсам екен?» деп біраз бас қатыруға тура келді. Көп мә­селенің қаражатқа тіреліп тұр­ғанына көз жеткізгеннен кейін сол олқылықтың орнын толтыруға бекінді. Ең бірінші кезекте қаржы көзін іздестіріп, бапкерлер мен спорт­шылардың жағдайын жасады. Ел-елде, жер-жерде ауыр атлетика үйірмелері есіктерін айқара ашты. Әр жарысты өзі қадағалап, барлық істің басы-қасында жүрді. Талантты жастардың есімдерін қойын дәптеріне түртіп қойды. Келешекте олардың өсіп-өнуіне жәрдемдесті. Түркиядан даңқы шартарапқа тараған бапкер Энвер Түркілериді шақыртты. Иә, ерен еңбек еш кеткен жоқ, бірте-бірте спорттың бұл түрінде сілкініс бай­қалды. Еңсесін тіктеген отан­дық ауыр атлетикамыз уақыт оза күллі әлемді мойындатты. Қазақстан құрамасы көшбасшы командалардың бірі әрі бірегейіне айналды. 2005-2014 жылдар аралы­ғында өткен байрақты бәсеке­лердің барлығында жеңіс тұ­ғырына көтерілген жерлестеріміз даңқымызды арттырып, абыройымызды асқақтатты. Сол кезең­де дүбірлі додалардың жалпы­ко­мандалық есебінде үшінші орын­нан төмендеген кезіміз сирек. Төрткүл дүние жұртшылығы тау кө­терген толағайларымыздың та­бы­сына таңдана әрі тамсана, қы­зы­ға әрі қызғана қарады. Міне, осын­дай іргелі істің басында Қай­рат Тұрлыхановтай өр тұлға тұрды.

Нақты деректерге жүгінсек, 2005 жылы Дохада Илья Ильиннің бақ жұлдызы жарқырай жанды. 85 кило салмақта сайысқа түскен ол қарсылас шақ келтірмей, бас жүлдені қанжығасына байлады. Сол кездері көпті көрген кәнігі көкжалдарды жер сипатқан 17 жасар жігіттің теңдессіз өнеріне төрткүл дүние жанкүйерлері тамсанды. Сыр бойы сайыпқыранының осы көрсеткішінің арқасында Қазақстан құрамасы өз тарихында тұңғыш рет жалпыкомандалық есепте бесінші орынды иеленді. 2006 жылы Санто-Домингода дәл сол Ильин тағы да алтын алды. Бұл жолы ол 94 кило салмақ дәре­жесінде дара шықты. Соның нәтижесінде жалпы есепте біздің команда Польша, Беларусь, Иран, Оңтүстік Корея, Түркия, Франция құрамаларымен бірге 3-9-орындарды өзара бөлісті.

2007 жылы Чиангмайдағы әлем чемпионатына қосалқы құрамдағы спортшыларды апардық. Өйт­кені федерация басшылары мен ұлттық құрама бапкерлері өз­ара кеңесе келе, еліміздің ең үз­дік зілтеміршілері Бейжің Олим­пиадасына еш алаңсыз даяр­ланғаны жөн деген шешімге келді. Есесіне 2009 жылы Оңтүстік Ко­реяның Коян қаласында жалауы желбіреген жарыста жерлестеріміз бес жүлде алып, айды аспанға бір-ақ шығарды. Атап айтсақ, Зүлфия Чиншанло (53 кило), Майя Манеза (63 кило), Светлана Подобедова

(75 кило) және Владимир Седов (94 кило) алтын тұғырдан қол бұлғаса, Владимир Кузнецов

(85 кило) қолаға қол созды. Коман­далық сайыста тек Қытайдан ғана қалып қойған Қазақстан құрамасы екінші орынды олжалады. Бір өкініштісі, арада біраз уақыт өткен соң ВАДА (Дүниежүзілік допингке қар­сы агенттік) Седовтың рұқ­сат етілмеген дәрі-дәрмектерді пай­даланғанын анықтап, оны алтын медальдан айырды.

 2010 жылы Түркияның Ан­талья аймағында Қазақ елінің әнұраны екі мәрте шырқалды. Ана­долы елінде Майя Манеза

(63 кило) мен Светлана Подобедова (75 кило) бас жүлдені олжалады. 2011 жылы Парижде 2 алтын және 2 күміс медальды еншіледік. Чиншанло (53 кило) мен Ильин (94 кило) алдына жан салмаса, Манеза (63 кило) мен Подобедова (75 кило) күміс медальды мойын­дарына ілді. Бұл жарыстардың командалық сайысында біздің өрендер үшінші орынға жайғасты.

2013 жылғы әлем чемпионатына Қазақстан аралас құраммен барды. Соған қарамастан қос жүлдеге қолымыз жетті. 94 кило салмақта күш сынасқан Алмас Өтешов күміс медальды иеленгенде күллі Алаш жұрты бөріктерін аспанға атып қуанды. Себебі бұрын-соң­ды бірде-бір қандасымыз осындай деңгейге жеткен жоқ еді. Польшаның Вроцлав қаласында қазақтың ұлы жеңіс тұғырына көтерілді. Дәл осы салмақта өнер көрсеткен Владимир Седов қола медальды қоржынға салған еді. Алайда допинг дауынан кейін оның есімі жүлдегерлер тізімінен сызылып тасталды.

2014 жылғы әлем чемпионаты Алматыдағы Балуан Шо­лақ атындағы спорт сарайында өтті. Бұл жарыс лицен­зия­лық болғандықтан оған төрт­күл дү­ниенің теңдессіз зілтемірші­ле­рінің барлығы қатыс­ты. Алатау баурайында Зүлфия Чиншанло (53 кило), Жасұлан Қыдырбаев (94 кило), Илья Ильин (105 кило) теңдессіз деп танылса, Жа­зира Жаппарқұл (69 кило) кү­міс және Кирилл Павлов (77 кило) қоланы қоржынға салды. Қазақ­стан құ­рамасы жалпы есепте төртінші орынды иеленді.

2015 жылы да жерлестеріміздің жеңісті жолы жалғасты. Хьюс­тондағы әлем чемпионатында Ни­жат Рахимов (77 кило) пен Алек­­­сандр Зайчиков (105 кило) топ жарса, Жазира Жаппарқұл

(69 кило) кү­міс, Светлана Подо­бедова (75 кило) қола медальды еншіледі. Нә­ти­жесінде, Қытай мен Ресейді ғана алға жіберіп, үшін­ші орынға тұрақтадық.

Қысқа ғана мерзімде Қазақстан ауыр атлеттерінің осындай орасан зор биікке көтерілуі түрлі ха­лық­аралық ұйымдар мен өзге ал­пауыт мемлекеттердің қызға­нышын тудырды. Содан түрлі қитұрқы әркеттерге барған олар біздің спортшыларға жиі киліге бастады. Бұған дейін ара-тұра сес көрсетіп жүрген ВАДА қызмет­керлері соңғы жылдары зілте­міршілерімізді қатты қысты. Сал­дарынан отандастарымыздың біразы Олимпия ойындары мен әлем чемпионаттарында жеңіп алған жүлделерінен қа­ғылып, түрлі мерзімге үлкен спорттан шеттетілді. Бұл жайсыз жағдай біздің командамызды қатты әлсіретті. Допинг дауына байланыс­ты 2017 жылы АҚШ-тың Анахайм қаласында өткен дүниежүзілік додаға ұлттық құрамамыздың қа­тысуына рұқсат берілмеді. 2018 жылы Ашғабадта Арли Чонтей (55 кило) мен Надежда Лихачева (71 кило) жүлдегерлер қатарынан көрінді. Алғашқысы – күміс, екіншісі қо­лаға қол созды. 2019 жылы Пат­тайяда Игорь Сон (55 кило) үшінші сатыға табан тіреді. Иә, ауыр атлетика саласында жеңіс­пен өрілген бай дәстүрі бар Қа­зақ­стан секілді іргелі мемлекет үшін бұл табыстың аздық еткені сөзсіз.

Сонымен, кезекті әлем чемпио­натының да басталуына санау­лы ғана күндер қалды. Бұл жо­лы командамыздың сапында бұ­рын­­ғыдай жұлдыздардың қа­лың шо­ғыры жоқ. Мәселен, Токио Олим­пиадасында қола медальды мо­йын­дарында жарқы­ратқан Зүлфия Чиншанло мен Игорь Сон біраз уа­қыт ескі жара­қаттарын емдеп, жақ­сылап тұрып тынығуды дұрыс көрді. Кей мық­тыларымыздың жа­залану мер­зімдері әлі аяқталған жоқ. Кей­біреулері бабында емес.

Десек те Ташкентке тек турист ретінде бара жатпағанымыз анық. Аталған жарыста басты үміт 55 кило салмақта күш сынасатын Арли Чонтейге артылады. Ол – команда сапындағы ең тәржірибелі спортшы. 29 жастағы Арли осыдан үш жыл бұрын Ашғабадта өткен әлем чемпионатында күміс медальды иеленген. Одан бөлек, Азия чемпионы және Дүниежүзілік универсиаданың қола жүлдегері деген атақтары тағы бар.

Ал қалған зілтеміршілеріміз жастар буынының өкілдері. Алай­да Нұрғиса Әділетұлы (96 кило), Артем Антропов (96 кило), Ка­рина Құзғанбаева (81 кило) және Айзада Мүптілдәнің (+87 кило) ешқайсысын осал деп айта алмаймыз. Олардың барлығы да өз қатарының алды болып, талай байрақты бәсекеде ел намысын абыройлы қорғады. Одан кейін ересектер арасында күш сынасып, өздерінің мықтылығын мойындатты. Енді осы ұл-қыздарымыздың кемінде бір-екеуі әлемдік додада дараланса деп үміттеніп отырмыз. Толғайларымыздың Ташкенттің төрінде атой салған сәттерін көруді жазсын.