– Маңдай тер, табан етпен бағып отырған жаман лағың өліп қалса да жанға батады. Біз болсақ, тебіндегі жылқыларды жаман ауызға жегізіп қойып отырмыз. Қолдан келер қайран жоқ. Атып салайық десек, заңнан аттай алмаймыз. Ал ит-құс көбейгеннің үстіне көбейіп барады. Қасекең бір күшіктегенде, жеті бөлтірікке дейін табады. Санын адам қолымен реттемесе, табиғи жолмен реттеле қояды дегенге сенбеймін, – дейді Жаңаүлгі ауылының тұрғыны Қуат Сахимов.
Ауылдықтардың айтып отырған уәждері орынды. Тұяқты аңдардың әлсізі жыртқыштарға жем болып, саны жағынан реттеліп отырса, қасқыр сынды жыртқыштарда жау жоқ. Өсіп-өне береді. Қабан да қаптап кеткен. Олар құстың жұмыртқалары мен еліктің лақтарын азық етіп жүр. Ол өз алдына үлкен мәселе.
Өңірде елу қасқыр жортып жүрсе, жылына қанша бөлтірікке азық керегін есептей беріңіз. Кем дегенде, біреуі екі тонна ет жесе, жүзі 200 тонна ет жей ме?! Ұлттық парк мамандары берген соңғы мәліметтерге сенсек, аумақта 100-ден астам қасқыр бар.
– Биыл қар ерте түсіп, қасқыр жеке меншік шаруа қожалықтарына зиян келтіріп жатыр. Әсіресе, Ақсу, Аққайнар, Катонқарағай ауылдарының маңында қасқырдың шабуылы жиілеп кетті. Бірақ ұлттық парк аумағында аң аулауға мүлдем рұқсат жоқ. Бұл жөнінде «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» заңының 48-бабында жазылған. Ескерте кетсек, Ұлттық парк аумағында аң ауланса, ол қылмыстық әрекет, – деген Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркі директорының орынбасары Арнас Ауғанбаев заңды белден басуға болмайтынын ескертті.
Рас, Парламенттегі пәрменділер ауылдағы ағайынның зар-мұңына сәл құлақ асып, заңның кейбір томпақ тұстарына өзгерту енгізулеріне болатын шығар. Өйтпесе, қыс түспей жатып жылда малшылардан маза қашады. Мазадан бұрын, қып-қызыл шығын, зая кеткен маңдай тер. Сайып келгенде, шекара шебінде малмен күн көріп отырған жұрттың жан айқайы бұл.
Егер заң жүзінде ұлттық парк аумағында белгілі мөлшерде қасқыр аулауға рұқсат етсе, әккі аңшылар аз емес. Баяғыда қақпанмен қасқыр аулайтын аңшы Александр Степанищевпен әңгімелескенім бар. Оның аңшылыққа дайындығы ауласындағы қара қазанның астына от жағудан басталатын-тұғын. Қанды қақпандарын су толы қазанға түсіріп, оның үстіне иісі аңқыған шыршаның құрғақ бұтақтарын салар еді. Он-он бес минут қайнаған соң шыршаның шайыры темірге әбден сіңеді. Әйтпесе, қулығына құрық бойламайтын сұр аң темірдің иісін шақырымдардан сезіп қояды екен. Ертесі елең-алаң шақта атпен қасқырдың ізіне түседі. Кейде ізін жаяу-жалпы аңдуға да тура келетін. Сөйтіп жүріп, сыңар соқпақтарға қақпан қойып, талай қасқырды қырып салғанын жақсы білеміз. Қасқырдың жыртқыштығы сол, азық іздеп, күніне 60-70 шақырымды артқа тастайды. Қар басып, тұяқты тағылар ауып кеткен соң ашыққан жаман ауыз ауылға түсіп, тебінді жағалайды. Қораға кіріп кеткен кездері де аз емес. Оны қойып, былтырлары адамға шапқаны да есте.
Белгілі лимитпен қасқыр соғуға рұқсат болса, аңшының пұлын тұрғындар өздері-ақ өтеуге әзір. Бұрындары малшылар аңшының аулаған төрт қасқырына бір құлынды сыйақы ретінде беріп отыратын. Әділетті әрі тиімді. Төрт қасқыр төрт құлынды тартып кетсе қайтер еді?! Қазіргі күнде тартып кеткені былай тұрсын, жайратып жатыр. Малшыларда бармақ тістеп қалудан басқа амал қалмаған. Қалмаған дейміз, «мал ашуы – жан ашуы» дегенді де естен шығарып алмауымыз керек...
Шығыс Қазақстан облысы,
Катонқарағай ауданы
