Кез келген қаржы пирамидасының басты ерекшелігі – өте жоғары кірістілік пен салынған ақшаны жылдам қайтарамыз деп уәде беруі. Қаржысы мол азаматты өз тарапына шығару үшін түрлі бонус пен жеңілдік ойлап табады, тіпті тікелей төлем де ұсынады. «Егер сіз тағы екі салымшы әкелсеңіз, кірістілік айына 20 емес, 30 пайыз болады», деп уәде береді. Бұл ретте олар салымшы кірістіліктің шынымен жоғары екендігіне және ең бастысы төленетініне сенуі үшін бастапқы жарна ретінде аз мөлшерде қаражат салуды ұсынады.
ыту агенттігі мамандарының айтуынша, пирамиданың өмірлік циклы бірнеше ай ғана екенін ескерген жөн. Осы уақыт ішінде әлеуметтік желі мен мессенджерлердегі белсенді және «міндеттеп танылатын» жарнаманың көмегімен ұйымдастырушылар сенімді салымшылардан мүмкіндігінше көп қаражат жинауға тырысады. Қиын сәт басталған кезде, яғни жаңа салымшылардың ағыны алдыңғыларды ұстау шығыстарын өтемеген кезде, қаржы пирамидасын ұйымдастырушылар табанын жалтыратады. Сондықтан неғұрлым ұзақ уақыт сарп етіп, көп ақша салсаңыз, қаражатты жоғалту қаупі де соғұрлым жоғары болады.
Олар көбіне өзін консалтингтік яки инвестициялық компания деп таныстырады. Қаншалықты мол қаржы құйсаңыз, соншалықты орасан табысқа кенелесіз деп арбайды.
«Заманауи қаржы нарығында бірде-бір құрал жоғары кірістілік, оның үстіне кепілдендірілген кірістілік көрсетпейді. Мұндағы ірі табыс жоғары құбылмалылық пен жоғары дәрежедегі тәуекелмен тікелей байланысты. Бұл жөнінде барлық ресми брокерлер бірден ескертеді. Айтпақшы, ресми брокердің агенттік берген лицензиясы болуға тиіс. Қаржы пирамидалары қаржы ұйымдарына жатпайды және қаржы реттеушісі тарапынан бақыланбайды. Демек реттелмейтін ұйымға ақша салу ақшаңыздан толық айырылу қаупін тудырады. Егер сіз ақшаңызды сеніп тапсырғыңыз келетін ұйым агенттіктің лицензиясына ие болса, онда сіз бізге шағыммен жүгіне аласыз, бірақ қаржылық пирамидалар жағдайында сіздің ақшаңыздың сақталуына ешкім кепілдік бере алмайды. Ұйымдардың лицензиясының бар-жоғын агенттіктің ресми сайтында тексеру қажет» делінеді агенттік хабарламасында.
Қаржы пирамидасының жайламайтын саласы жоқ. Олар сақтандыру секторы, жылжымайтын мүлік және Форекс-нарығы, қыл аяғы косметика мен сағат сату бойынша да жарнама жасайды, әйтеуір өз істерін бүркемелеудің алуан түрлі әдісін табады.
«Алаяқтар өз салымшыларының табыс тарихын көрсете отырып және қысқа уақыт ішінде өзіңізге қалаған нәрсеңізді ала аласыз деп уәде бере отырып, «алдап соғуды» өте жақсы көреді. Бірақ сіз алаяқтардың басты көздегені сіздің табысыңыз емес, өз мақсаттарына қол жеткізу екенін түсінуіңіз керек. Сондықтан кез келген салымнан бұрын барлық ақпаратты сыни тұрғыдан қарап, оларға мүмкіндігінше көп сұрақ қою өте маңызды» дейді сарапшылар.
Осы ретте агенттік алаяқтарға алданбас үшін жеті тексеру тәсілін ұсынады.
Біріншісі – компания беделі мен ақпаратты тексеру. Депозиттерді тартуға құқығы бар барлық қаржы ұйымдарында Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі берген қаржы реттеушісінің лицензиясы болуға тиіс. Егер қаржы пирамидасымен байланысып тұрғаныңыз туралы күдік пайда болса, дереу құқық қорғау органдарына және қаржы реттеушісіне жүгінуіңіз қажет.
Екіншісі – компания мәліметтерін сұрату. Әрине, олар торға келіп топ ете қалар «құрбандары» үшін түрлі схема мен есеп-қисап даярлап қояды. Сондықтан әуел баста компанияның қайда тіркелгенін, басшылық туралы мәлімет құпия ма, жоқ па, соны анықтау керек. Егер компания белгілі бір оффшорлық аймақта тіркелген болса, онда оған өз жинақтарыңызды орналастырмас бұрын ойлану керек. Компанияны оффшорлық аймақтарда тіркеу рәсімі барынша жеңілдетілген, ал шынайы иесінің атын немесе осы құрылымның басында кім тұрғанын білу – өте қиын.
Сондықтан міндетті түрде компанияның барлық жарғылық және құрылтай құжаттарын сұраңыз. Ең алдымен, компания лицензия алған ба, қандай нормативтік және рұқсат беру құжаттары негізінде өз қызметін жүзеге асыратынын біліңіз. Сондай-ақ оның неден және қанша тауып отырғанын түсіну үшін компанияның есебімен танысқан жақсы.
Үшіншісі – жоғары инвестициялық кірісті уәде ететін компаниядан қашу. Алаяқтар психологияны жақсы біледі және адамның жылдам әрі оңай байып кетсем дейтін қарапайым қалауын пайдаланады. Сондықтан пирамидалар жылдық 20, 50, 100 пайыз кірістілікті уәде етеді, өйткені бұл уәдені орындау ойларында жоқ. Компания қызметінің ерекшелігі түсініксіз болса, салым жасауды қоя тұрыңыз. Ақшаны қайтарудағы нақты механизмнің болмауы да ойландыруға тиіс.
Мысалы, сізге қаражат белгілі бір сомаға жеткеннен кейін ғана қайтарылады десе. Сіздің салған қаражатыңызды басқаруға және қажет болған жағдайда алуға мүмкіндігіңіз болуы керек. Мұндай мәліметтер әдетте шартта жазылады. Құжатқа қол қоймас бұрын онымен мұқият танысып, түсініксіз тармақтар болған жағдайда, мамандармен кеңескен жөн. Шақыру жарнамасы жоғары пайызбен салым жасауға себеп емес, уәделердің орындалуына күмәндануға себеп.
Төртіншісі – жаңа салымшы әкелгеніңіз үшін сыйақы береміз десе, бас тартыңыз. Бұл қаржы пирамидасына тартудың нақты белгісі.
Бесіншісі – компания қарыз шартын ұсынса күмәнданыңыз. Әдетте, мұндай қарыз шарты әртүрлі дәлсіздіктермен және ескертулермен жасалады, осылайша, келісімшарт жасасқан компания «сүттен ақ, судан таза» болып шығуы мүмкін. Сондықтан қаржылық қызметтерді тұтынушылар шарттың талаптарымен мұқият танысып, түсініксіз позициялар болған жағдайда, тәуекелге бармауы және оларға өз ақшаларын бермеуі қажет.
Алтыншысы – корпоративтік іс-шара, түрлі жүлде, сыйлық, жолдама, ұтыс ойындарына қатысуға шақырады. Ондайда сөзге келместен бас тартқан жөн. Бұл – пирамидаларға жаңа салымшыларды тартудың ең танымал әдісінің бірі. Осылайша, бір жағынан «табысты және пайдалы компания» бейнесі қалыптасады. Екінші жағынан, күмәнданған қатысушыларда «корпоративтік рух» нығаяды, бұл оларға заңды мәреге – күйреуге қарай бет алған пирамидадан кетуге мүмкіндік бермейді.
Жетінші тәсіл – компания ақшаны қалай қабылдайтынына назар аударыңыз. Көптеген күмәнді компаниялар қолма-қол ақша қабылдайды, не компанияның банктердегі арнайы есеп айырысу шоттарын және өз қызметінің сенімді бухгалтерлік есептілігін қолданбай, онлайн-төлемдер мен аударымдардың түрлі жүйелерін пайдаланады.
