Қош, ұлт патриархы!

Өзі «Паспортта менің жасым бір жасқа кішірейтілген... Шын жасым 95-те емес, 96-дамын!» деп еді, Смағұл екеуміз мерейтойының тұсында үйіне кіріп, иығына шапан жап­қа­ны­мызда. Әбең сол күні екі інісін жі­бермей, шеңгелдеп отырып, ұзақ әңгіме айтқаны есімде... Беларанның етегіндегі сұрқай дала мен Аралдың құмы сусыған жағалауынан басталған бозбала күннің хикаялары екінші дүниежүзілік соғыстың оғы мен оты­на жалғасқаны, әкесі Кәрім ақ­сақал хақындағы қызғылықты әңгі­мелері, өмір­лік жары Ажекеңмен қа­лай танысқаны жайлы айтылып еді... Сонда... Бұрын да сан ес­тіген әңгімеміз... Көңілі бір құлағанда, тың­даған-тыңда­мағаныңа қарамай, көзін тарс жұмып алып, Арал мен алты құрлық арасына жол салған сол күнгі төрт сағатқа созылған ұлт абызының сағым мен сағы­нышқа, ой мен сезімге толы әңгімесі бүгін есіме түсіп, жадымда жаңғырып отыр...

Мына жарық жалғанды 99-ға қараған шағында ұрпағы мен ұлтына аманаттап, артына өлмес мұра қал­дырып бара жатқан қарт қаламгер ұлы дә­уірдің ұлы өкілі ретінде кешегі Мұхаң, Сәбең, Ғабеңдер бас­таған алыптар көшінің ақырын өзінің жасымен де, ісімен де түйіндегенін сезіндік.

Иә...

Тоқсан сегіз не? Тоқсан то­­ғыз не? Жүз не? Айырма жоқ. Өрті мен дерті, қайғысы мен серті қалың өткен ғасыр мен жаңа жиырма бірінші ғасырдың тауқыметі мен қуа­нышын бір адам толық көрсе, осы Әбең көрді. Отын кешті. Ба­ғына кенелді. Сорына батты. Ойы таза, сүйегі асыл екен! Оты­на жанбады. Бағына масайрап, шалқымады. Со­рына күйзелмеді. Сан мәрте еңкейген туын қайта көтеріп, сілкініп, есін жиып, өмір атты ала­манның қиқуына аралас­ты. Сөзімен де, ісімен де, мі­не­зімен де ұлтының ұлы ке­ңіс­тігінде болып жатқан өзге­рістерге үн қосып отырды. Қазақ есімді кейуана жұрт­тың жоғын іздеді, бүтінін түген­деді. Суреткерлік болмысына шаң қондырмады.

Осыдан бір жетідей бұрын хабар­ласқанымда келіні Ай­герім: «Ата ұйық­тап жатыр... Анда-санда ақ қа­ғазын іздей­ді. Қалам сұрайды...» деп еді. Жүзге келгенше ға­лам­ның жүзін қаламның жүзі­мен өл­шеуден, екшеуден жаңыл­маған неткен қажыр-қайраты мықты жан еді?! Әттең, мына әлемді сансыратқан пандемия болмағанда үстіне қоңыр күртесін желбегей жамылып, жүрісі мен сөзі ширақ Әбең Алматы мен Астана арасын қойып, үйренген әдетімен Мәс­кеу мен Парижді аралап жүруі мүмкін еді?!.

Әбең жаратылысынан тө­зімді, күрескер кісі болатын. Табандылығын сөзбен жет­кізу мүмкін емес. Сол жолы әңгі­менің арасында айтылған уақыт хақындағы бір сөзі есім­де қалып қойыпты. Ара-тұра шабыттанғанда орысша сөйлеп, көсіле шабатын әдетіне басып: «Время – жестокий враг. Беспощадный. Шіркін, Тахауи, Зейноллалар қандай сұлу, көркем жігіттер еді?!» деп күрсінді, күрсініп отырып: «Сайтан емеспін. Мен де ке­темін солардың артынан... Я чувствую в себе древнего, предревнейшего человека», деп әнтек жымиғаны есімде. «Ақыры дүниенің ырың-жырың...» де­мейтін бе қазақтың қара шалдары. Ырың-жырыңның үлкені қатарың кетіп, мына аспан асты, жер үстінде жалғыз қалуың екен... Жалғыздықтан қиын нәр­се жоқ. Өтіп бара жатқан дәуір­ді ойлайсың. Өз дәуіріңді... Уақыт дейтін қатал, қатыгез «дұш­панның» алдында қанша беріспеуге тырысқаныңмен, түбі жеңілесің. Уход неизбежен! Уходит надо красиво! Түбі жеңілерің анық. Бірақ әдемі жеңілу керек!» деп еді.

Адамзат тарихына өзінің аласапыран мінезімен, қайта­ланбас қалыбымен енген жиырмасыншы ғасырдың жиырма үшінші жылы, жиырма үшінші қазанының қара суығында шыр етіп дүниеге келген қазақтың қара баласы ұлт данасы дейтін биікті бағындырып, қос ғасырдың ауыр жүгін ой-санасымен, жү­ре­гімен арқалап өтіп барады. Не көрсе де елімен бірге жү­ріп көр­ген, ана ғасырдың да, мына ғасыр­дың да күнгейі мен көлеңкесін туған халқының ортасында жүріп бөліс­кен, қайсар мінезді, қайта тумас, қай­ран Әбең сабырынан жаңылмай, ұстанымынан адаспай, ұлт руханияты мен әлем әдебиетіндегі өз орнын аласартпай, жұмбағы мен сыры мол шын дүниесіне аттанып барады.

Ол дүниенің аты – Бақи...

Бақи дейтін белгісіз дүниенің қандай екенін, жұмырбасты пендеге не ұсынып, не берерін ешкім білмейді. Білетін Ұлы Жаратушы ғана! Біз жұмырбасты пенденің пешенесіне махаббат, сезім, сенім бұйыртқан жал­ған дүниенің сыры мен сымбатын ғана көріп-білеміз.

Екі дүниенің бірі жарық жал­ғанды өзінің өзгермес табанды мі­не­зімен, суреткерлік шыншыл бол­­мысымен кешіп, көшіп өткен Әбең­нің «Кур­ляндиясын», «Қан мен терін» жатпай-тұрмай оқып, әр кейіп­­керінің бойынан өмірдің өрісі мен керісін, оңы мен терісін та­ныған өткен ғасырдың алпысыншы жылдары қаз-қал­пында жадымда... Еламан, Тәңірб­ерген, Ақбала, Сүйеу қарт, Құдай­менді, Судыр Ахмет, Рай, Қара қатын секілді қазақтың ұлттық про­засына жаңа тыныс ала келген соны бейнелер мен сайын сахараның өзгеше келбетін, өрісі бөлек өмір тір­шілігін әлемдік әдебиет айдынына алып шыққан қырықтың қырқасына жаңа көтерілген Нұрпейісов болатын. Жазушы есімінің сол тұстағы Шыңғыс Айтматов, Расул Ғамзатов, Мұс­­­тай Кәрім, Давид Кугуль­динов­тер қатарында аталып, жаңа тұр­патты ұлт әдебиетінің биігі мен кеңістігін айғақтар шығармалар жазғаны, ол шы­ғармалардың әлем тілдеріне аударылып, ұлт көркемсөзінің абырой-беделін көтергені есі­мізде...

Ғасыр ауысты.

Тәуелсіз еліміздің тағдырлы жылдарын өткердік.

Құндылықтар өзгерді.

Бірақ...

Қазақ оқырманының ғана емес, әлем оқырманының жанына шуақ пен нұр сепкен әде­биет әлеміндегі Нұр­пейісов дәуірі үзілген емес. Елуін­ші, ал­пысыншы жылдардың соқ­­пақ-сүрлеуі жаңа ғасырдың рухани даңғылына айналды. Жазу­шының жанын тербеген ел, жер хақындағы тамырын тереңнен тартар ойы мен мұраты «Соңғы парызда» өз жалғасын тапты.

Мәңгілік жалғасын тапты!

Иманыңыз саламат болып, рухы­ңыз пейіш төрінде шал­қысын!

Халқыңызбен бірге жасайтын кеңістікке бастаған көшіңіз көлікті болсын, жүз жасаған абыз ақсақал!

Жаныңыз жәннат төрінен мекенін тапсын!

Бақұл болыңыз, ұлттың көр­кемсөзі мен көркем ойының көшбастары!

Қош, ұлт патриархы!

 

Нұрлан ОРАЗАЛИН,

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты