Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Адамдардың аңқаулығы, сенгіштігі, қаржылық сауатының төмендігі алаяқтар үшін таптырмас «қасиетке» айналып отыр. Олар телефон нөмірлерін ауыстыру, вишинг, фишинг және тағы да сол сияқты сервистерді белсенді пайдаланып, қулықтарын іске асыруға тырысады. Осы орайда Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бірқатар алаяқтық түрлерін мәлімдейді және одан қорғанудың әдіс-тәсілдерін ұсынады.
«Қауіпсіз» шот
Алаяқтар зейнеткерлерге телефон соғып, өздерін банк қызметкері деп таныстырып, оның карточкасынан бейтаныс біреулердің ақшаны шешіп алуға әрекет жасағаны жөнінде айтады. Ол үшін клиент өз қаражатын дереу қауіпсіз шотқа ауыстыруы қажет деп, ізінше: клиенттің интернет немесе мобильді банкингті қолдана алу-алмауын нақтылайды; Өзінің зейнетақы ақшасын немесе шәкіртақысын қашықтан қалайша аудару болатыны жөнінде нұсқау береді; Телефонына қосымшаны жүктеуді ұсынады немесе ақшаны дереу банкомат арқылы аударуға кеңес береді.
Кеңес
Телефон алаяқтары қарт адамдардың сеніміне кіру үшін барлық айла-шарғыларды қолданады. Мұндай жағдайда ең бірінші – әңгімені тоқтатып, сізге қызмет көрсететін банкке телефон соғу қажет. Банктің байланыс нөмірі карточканың артқы бетінде жазылып тұрады.
Ешқашан қоңырау шалушының қандай да бір нұсқауын орындамаңыз. Яғни ақша аудармаңыз, күмәнді қосымша орнатпаңыз, SMS арқылы келген сілтемеге кірмеңіз, дербес деректеріңізді, карточканың деректерін (CVC/CVV-код, растау кодтары және пин-код) ешкімге хабарламаңыз. Есіңізде болсын, банк қызметкерлері, колл-орталық операторлары мұндай ақпаратты ешқашан телефон арқылы сұрамайды.
Жалған кредит ресімдеу
Сізге банктің атынан хабарласып тұрмыз деп қоңырау шалып, N сомаға кредит ресімдеуге өтінім берген-бермегеніңізді нақтылайды. Егер сіз шын мәнінде өтінім бермеген болсаңыз, онда алаяқтардың сіздің атыңыздан кредит алмақ ойлары бар.
Олар мынадай схемамен жұмыс істейді: сізге шұғыл шаралар қабылдау және олардың нұсқауын орындау қажеттігін айтады. Бұл үшін ұялы телефоныңызға орнататын және деректеріңіз қорғалатын қосымшаға сілтеме жібереді. Бағдарламаны жүктегеннен кейін телефоныңызға SMS немесе электронды пошта арқылы хабарлама келеді, содан кейін банктің жалған қызметкері кодты атауды сұрайды және өкінішке қарай, кредитті беріп үлгергенін, бірақ алаяқтар ақшаға қол жеткізе алмағанын хабарлайды. Содан кейін алаяқ өзі айтқан басқа шотқа осы ақшаны аудару арқылы ақшаның өзіңізде қалатындығына сендіреді.
Кеңес
Кредит «ресімделді» деген банктің филиалына қоңырау шалыңыз немесе барыңыз және жағдайды шешу үшін мүмкіндігінше жедел түрде ресми өтініш жазыңыз. Өтініштің кіріс нөмірі бар көшірмесін міндетті түрде алыңыз. Сізге қоңырау шалған нөмірді банктің қауіпсіздік қызметіне хабарлауды, сондай-ақ құқық қорғау органдарына өтініш жазуды да ұмытпаңыз.
«Фейк» аударма
Банк картаңызға белгілі бір ақша сомасының аударылғаны туралы SMS келді. Ізінше олар сізге белгісіз нөмірден қоңырау шалып, ақшаның қате аударылғанын айтып, сізден кері аударуды сұрайды. Алаяқтар өзіне жанашырлық тудыру үшін, әлгі қаражат соңғы ақшасы екенін, жұмыстан шығып қалғанын, емделуге бара жатқанын айтып, жібітуге тырысып бағады. Тіпті кейбірі «мырзалық» танытып, қаражаттың аз бөлігін өзіңізге қалдыруды да ұсынады.
Кеңес
Алаяқтар сауда алаңында қандай да бір тауарды сатып, соның ақысын алу үшін сіздің шотыңызды көрсетуі мүмкін. Егер сіз оларға сеніп, аударым жасасаңыз, онда сіз ақшасыз ғана қалмайсыз, сонымен қатар өзіңізге қосымша қиындықтар туғызасыз. Өйткені әлеуетті сатып алушы тауарды алмай, құқық қорғау органдарына жүгінуі мүмкін. Сіз ақша алушы ретінде алғашқы күдіктіге айналасыз. Сондықтан шотыңызға белгілі бір соманы аударса, онда ешқандай жағдайда оны қайта аудармаңыз және шешіп алмаңыз. Өз банкіңізге хабарласыңыз, онда сізге осы қате аударыммен не істеуге болатынын түсіндіреді.
Құқық қорғау органдарынан түсетін «қоңыраулар»
Алаяқтар өздерін құқық қорғау қызметкерлері ретінде таныстырып, танысыңыз, досыңыз немесе туысыңыздың келеңсіз жағдайға тап болғанын хабарлауы мүмкін. Мысалы, адамды қағып кеткені, ауруханада жатқаны немесе терактіге қатысқаны дегендей. Кез келген жағдайда қылмыс қорқынышты, ал салдары қайтымсыз көрінуі керек. Мәселені қандай да бір сома шеше алады. Бір жағынан, айтқандары айтарлықтай әсер қалдырды, екінші жағынан – сұрап отырған сома тез төлей алмайтындай көп те емес. Негізінен, мұндай алдаудың құрбандары – жақын адамыңызға көмектесу үшін соңғы ақшасын беруге дайын қарт адамдар.
Кеңес
Ең дұрысы, мұндай сәтте «Күдікті қай полиция бөлімшесінде?», «Ол қандай баппен айыпталып отыр?», «Әрекет қашан болған?», Адвокаттың көмегі ұсынылды ма, адвокаттың аты-жөні кім?» деген сияқты сұрақтар қою қажет. Сонымен қатар ІІМ жедел желісіне және аудандық полиция бөлімшесіне қоңырау шалу керек. Ешбір жағдайда үрейге бой алдырмаңыз, бейтаныс адамдарға ақша беріп, шотына ақша аудармаңыз.
Банк қызметкерлері, колл-орталық операторлары ешқашан телефон арқылы жеке деректерді сұрамайды. Бұл конфиденциалды мәліметтер тек алаяқтарға қажет.
