Ел басқару немесе «көп азығы»

Шынайы көшбасшы халықтың керегін тауып береді, көсемдікпен өнімді іске бағыт­тайды. «Елді сөкпей, кенді төкпей», тұп-тура си­туа­­цияның өзімен шұғылданады. Қаңқу сөзге берілмей, береке-бірлікті бекемдеуге қажыр-қайрат жұмсайды. АҚШ-тың үшінші президенті Томас Джефферсон «Тәуелсіз­дік Декларациясында»: «Адамдардың барлығы тең жаратылған», «абыройымызды ардақ­тап, таза сақтауға серт береміз» деп жазса, бірін­ші инауграция кезіндегі сөзінде (1801 жыл,
­4 наурыз): «Жүрегімізбен, ақылымызбен бірі­ге­йік!», «Әлеуметтік қатынастарды қал­пына кел­тірейік», «Еңбек адамының ең­бекпен тапқан бір үзім нанын қолынан тар­тып алмайтын дана да байсалды басқару туралы пайымдау керектің керегі» дейді. Мұнда мемлекеттің ұстанымы ақыл, жүрек, теңдік, еңбек, абы­рой, тазалық, даналық екені нақты көрсетілген.

Алматы трагедиясы біздің қоғамның, халқы­мыздың мүсәпір халін әлемге әшкере­леді, «жасауылың тырнадан болса, күнің қиқумен өтер» дегенді дәлелдеді, түпсіз өті­рік­тердің дендегенін, «жағымпаздықтың на­ғыз эпидемияға айналғанын» (Теодор Руз­вельт) көрсетті.

Халықтың қанын сүлікше сорған «аюдай ақырған шенеуніктер» (Жүсіпбек Айма­уытұлы) тәуелсіздікті «жүгенсіздік» деп ұқ­­­ты. Халықтың обал-сауабына қарамады. ­Пре­­­­зидент Қасым-Жомарт Тоқаевтың аузы­нан айдың-күннің аманында Қазақстанда ­
1 млн кедейдің бары айтылды.

Ендігі мақсат – Жаңа Қазақстанды құру, билік пен халық бірігіп, мемлекетшілдік ­тұр­­­ғысынан тонның ішкі бауындай жақын­­­да­сып, мүдделестік таныта жақсылыққа ­ұм­ты­луы керек.

АҚШ-тың 26-шы президенті Теодор Рузвельттің көрсетуінше, ел басшысы­ның ең басты міндеті – ұлты үшін көркем мі­нез-құлықтың иесі болу, адамдарды батыл да айқын істерімен, турашыл тұл­ға­лық қасиет­терімен, барша өзіндік өзгеше мінез-құлқымен, тағылым-өнегесімен жігер­лен­діру. Сондай-ақ ой-толғамдарын әрекетке көшіру, жөн сілтеу, жетекшілік ету, ақиқатқа жүгіну, қаны сорғалаған шын­дықтың көзіне тура қарап, харекет жасау, негізгі мақсаттан тай­қы­мау, адалдық таныту, стратегиялық, концептуалды ойлауға машықтану, қазымыр бо­лудан бас тартып, адамдарға қызмет жасау. Конституцияның ел мүддесіне орайлас болуы, жеке тұлға мен қоғамның, ұлттың құқығын толық жа­растыру, келістіріп ымыраластыру да аса маңызды. Егер де үркердей топ есеп­сіз байлық пен билікке ие болса, халық қо­ғам болудан ажырап-адасып, менмен бай­лардың құлына айналады. Лидер осындай әлеу­меттік топтардың тепе-теңдігін сақтауға жұмыс істеуі керек. Бұл орайда жеке адам­дардың бас­тамашылдығын, шығар­машы­лық еңбегін қолдау дұрыс.

Т.Рузвельттің мемлекет басқару өне­ріндегі айрықша бір лидерлік харекетін айтар болсақ, 1902 жылдың 2 қазанында шах­терлердің жаппай ереуіліне орай Ақүйде өткен мәжілісте ереуіл­шілерді тіл­де­мей, қоғам тілегін ескеріп, адам­дарды кінә­ла­майық деп, ситуацияны жеңіл­детуді ғана айтты. Содан соң толқу сап ты­йылды. Иә, Т.Рузвельттің сөзі әрекеттің, пара­саттың тілі еді. Ел басқару, көш бастау, тұл­ға атанудың шарттары осылай болса керек-ті.

Абай «Көптің қамы», «Көп азығы» дейтін ұлы ұғым-түсініктердің сырын, көптің таза тілегі не екенін былайша ұғындырады:

«Мазлұмға жаның ашып, ішің күйсін,

Харекет қыл, пайдасы көпке тисін.

Көптің қамын әуелден Тәңірі ойлаған

Мен сүйгенді сүйді деп Иең сүйсін!

Көптің бәрін көп деме, көп те бөлек,

Көп ит жеңіп, көк итті күнде жемек.

Ғадәлет пен мархамат – көп азығы

Қайда көрсең, болып бақ соған көмек.»

«Көп азығы» – әділет, рақым, мейірім. Әу бастан халықтың мүддесін «Тәңірі ойла­ған», сондықтан оған жәрдемдес, жақсылық жаса. Себебі халықтың даналық тәжірибесі – мұхит. Демек ел басқару өнерінде мемле­кетке, халыққа, болашаққа ұлағатты бас­ты тұлға ұлттың моральдық, этикалық, әлеу­меттік-саяси құндылықтарын болмысына сіңі­ріп, қайраткерлік, санаткерлік, тұлғалық асыл қасиеттерін елінің, жерінің өркендеуіне жұмсауға тиіс.