Азаматтардың құқықтарын қорғау мәселелері туралы арнайы баяндама көрсеткіштері бойынша траффикингке қатысты қылмыстық істердің 70 пайызы ғана сотқа жетеді екен. Бұл деректер Интерфакс орталығында өткен баспасөз мәслихаты барысында құлдықтың заманауи түрі болып табылатын жаһандық траффикинг индустриясымен күрес мәселелерін талқылау барысында мәлім болды.
Social Development Center қоғамдық қоры Қазақстандағы АҚШ Дипломатиялық миссиясының қолдауымен Қазақстандағы адам саудасы мәселесі туралы жұртшылықты хабардар ету мақсатында Azattanu.kz сайтын іске қосып отыр. Social Development Center ҚҚ атқарушы директоры Біржан Қазтұрғанов Аzattanu.kz ақпараттық ресурсының жұмысымен таныстыра келіп, порталда адам саудасының түрлері мен құлдыққа түсу қаупіне қатысты пайдалы материалдар жарияланатындығын жеткізді. Қазақ, орыс, қырғыз және өзбек тілдерінде жұмыс істейтін сайттан қауіпсіз көші-қон, шетелде жұмыс істеу және адам құқықтары жөніндегі халықаралық ұйымдардың жадынамаларын да табуға болады. Жеке блок Қазақстандағы және әлемдегі адам саудасы мәселелері тақырыбындағы жаңалықтарға арналған. Ресурс үнемі өзекті ақпаратпен жаңартылып отырады. Аzattanu.kz-ның маңызды бөлімі зардап шеккендер мен олардың жақындары үшін көмек ресурстары көрсетілген парақшамен толыққан. Бұл бөлімде еліміздің әртүрлі өңірлерінде адам саудасының құрбаны болғандарға кәсіби көмек көрсететін үкіметтік емес ұйымдар мен дағдарыс орталықтарының байланыс қызметі, мекенжайлары, сондай-ақ адам саудасына қарсы іс-қимыл жөніндегі жедел желінің нөмірі – 116-16 көрсетілген. Сонымен қатар 8-747-111-2360 телефоны арқылы кезекші адвокатпен хабарласуға болады. Azattanu.kz жобасының Instagram әлеуметтік желісінде және Telegram мессенджерінде каналдары бар.
АҚШ бас консулдығының Алматы қаласындағы өкілі Ананд Кришна сонымен бірге Қазақстанда соңғы жылдарда адам саудасымен күресте көптеген шараның жүзеге асқанын жеткізді. Республика үкіметі мен азаматтық қоғам ұйымдарының өкілдері траффикингпен күресте айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізген. Дегенмен де, қауіп сейілген жоқ. Сондықтан да аса ауыр қылмыспен күресте Америка тарапы Қазақстанның әрі қарайғы қадамдарына қолдау білдіре отырып, тәуекел топтарды қорғау мен заңнамаларды жетілдіруге атсалысатын болады.
2019 жылы Қазақстан АҚШ мемлекеттік департаментінің Адам саудасы туралы жыл сайынғы баяндамасында осы мәселелерді шешу үшін заңнамалық өзгерістер енгізу қажеттілігіне байланысты екінші деңгейдегі Бақылау тізіміне енді. Баяндама авторлары Қазақстанның ұстанымдарын жетілдіру үшін оннан астам ұсыныс жасаған. Ал 2020 жылы Бас прокуратураның мәліметтеріне сәйкес, тіркелген қылмыстар саны алдындағы жылмен салыстырғанда 6 есеге артқан. Қылмысқа кінәлілер – орта немесе орта арнаулы білімі бар жұмыссыздар. Ал сол жылы Бахрейнде қазақстандық 20-дан астам азаматшаның сексуалдық құлдықтан босатылуы атышулы оқиғалардың біріне айналғаны белгілі.
«Родник» әлеуметтік-психологиялық оңалту және бейімдеу орталығы» ҚҚ директоры Нина Балабаева ресми органдардың мәліметтері негізінде 2005-2022 жылдар аралығында траффикинг құрбаны 600-ге жуықтап, олардың 300-ден астамын әйел, 200-ден астамын ер адам құрағанын жеткізді. Ал осы жылдың екі айында 4 адам траффикинг құрбанына айналған. Осы орайда Н.Балабаева траффикинг құрбандарын қалай анықтауға болатынына назар аударды. Бүгінде Қазақстан Орталық Азия мен ТМД мемлекеттері үшін межелі ел болып табылады. Осы елдерден келетін мигранттардың басым көпшілігі әртүрлі себеппен заңды түрде келгенімен, кейіннен қиын жағдайға тап болып, құлдыққа түсіп жататын жағдайлар көп кездеседі. Құқы шектеліп, соққыға жығылып, алдауға түскен жандардың бостандыққа шығуы қиын. Олар тіптен құқық қорғау органдарына да хабарласуға жүрексінеді. Сондықтан ғаламтор арқылы кілт сөздерді теру арқылы немесе республика өңірлерінде орналасқан қамқорлық орталықтарына көмекке жүгіне алады. «Әзірге мұндай көмек тек азаматтығы бар қазақстандықтарға ғана көрсетіліп келеді. Алдағы уақытта шетелдіктерге де көмек беру мәселесі Әлеуметтік кодексте қарастырылатын болса, халықаралық құжаттарда көрсетілген алдын алу, көмек көрсету, әріптестік іс-қимылдар арқылы траффикингпен күрес нәтижесін беретіні сөзсіз», дейді Н.Балабаева. Көп жағдайда табыс табу үшін басқа елдерден келген мигранттардың траффикинг құрсауына түсу қаупі жоғары. Жақында Шымкент қаласында бала кезінде құлдыққа сатылып кеткен қыздың тағдыры осыған дәлел. Он жасынан он жыл құлдықта қорлық көрген қызбен бірге дағдарыс орталығында тағы да екі әйелдің бар екені мәлім болды. Орталық мамандары қазіргі кезде құрбандарға психологиялық көмек көрсетуде.
БҰҰ мәліметтері бойынша, әлемдегі траффикинг құрбандарының 70 пайыздан астамын әйелдер мен қыздар, ал үштен бірін балалар құрайды. Адамды пайдалану мақсатында сатып алу, сату, зорлық-зомбылық жасау, алдау, қорқыту және басқа да мәжбүрлеумен байланысты траффикинг әлемде қару-жарақ пен есірткіні сатудан кейінгі үшінші орында тұр. 2020 жылы 108 613 адам саудасының жеке жағдайлары тіркелсе, 164 елде 175 ұлт өкілдері траффикинг құрбандарына айналған. Адам саудасынан зардап шеккендердің 50 пайызын 26 жасқа дейінгілер, ал төрттен бір бөлігін балалар мен 15-17 жас аралығындағылар құрайды.
Мамандардың айтуынша, Қазақстанда траффикингтің жыныстық және еңбек құлдығына пайдалану түрі жиі кездеседі. Ал республикада құлдыққа түсуге бейімділік индексі 43 пайызды құрайды. Яғни республиканың әрбір екінші тұрғыны осы қылмыстың құрбаны болуы ықтимал. Халықтың құқықтық сауатсыздығы құл саудасының криминогендік факторына жатады. Сондықтан да елді осы қылмыстың кең таралғаны туралы хабардар етіп отыру маңызды. Қоғам мұндай оқиғаларды сенсация түрінде ғана қабылдағандықтан оған қатысты ақпараттарға назар аудара бермейді.
Walk Free халықаралық ҮЕҰ деректері бойынша 2018 жылы Қазақстанда 75 мың адам, ал дүниежүзі бойынша 40,3 млн адам құлдықта болған. Ал адам саудасына қатысты рейтингте Қазақстан 167 елдің ішінде 83-орынды иеленген. Миграция жөніндегі халықаралық ұйым деректеріне сүйенсек, 2020 жылы пандемия кезінде Орталық Азияда 3 мыңнан астам мигрантқа көмек көрсетілген.
