Елді жаңғырту жолы талқыланды

Маңызды жиынды ұйымдас­тырушы-модератор Серікқазы Кәкібаланың пайымдауынша, бұл реткі басқосуға негіз болған – Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында айтылған саяси-әлеуметтік бағыт­тарды, келелі реформалар мен ұсыныстарды саяси сарапшылар және азаматтық қоғам өкілдерімен бірге ойталқысынан өткізу.

«Бұл жолғы Жолдау форматы мен маз­мұны жағынан бұрынғылардан ерек­ше болды. Себебі Жолдауда мемле­кеті­міздің сындарлы кезеңнен өтуі мен дамуы­на қатысты нақты міндеттер мен мақ­саттар белгіленді. Ең алдымен сая­си құжатта Президентіміз өзінің мем­ле­кеттік саяси жүйені кешенді жаң­ғырту бағдарламасын ұсынып, елдегі әлеу­меттік-экономикалық дағдарысқа қарсы жедел жүзеге асырылатын шаралар кешенін жүзеге асыру жайлы айтты. Соның ішінде, ұлттық валютаның тұрақ­тылығын қамтамасыз ету, мемлекеттік аппарат қыз­метіндегі бюрократияны жоюға баса мән берілетіндігі жайлы сөз болды», деді Серікқазы Көкенайұлы.

Жиын барысы әрі қарай пікір алмасу форматына ауысты. Алғашқы болып сөз алған Парламент Мәжілісінің депутаты Қазыбек Иса бұл жолғы Жолдау саяси мәселелерге толы болғаны туралы атап өтіп, оның басты маңызына тоқталды: «Жолдаудың ерекшелігі – саяси ұйымдар, жеке тұлғалар болсын, барлығының ұсыныстары толық қамтылған кемел құжат ретінде маңызды. Ең бастысы, бұған дейін мәлім болғандай, халықтың сөзін тыңдап қана қоймай, оны іске асырудың тетіктері қалана бастады. Саяси құжаттың негізгі ұсыныстары – Парламенттің рөлін күшейту арқылы президенттік модельді өзгерту жайы қарастырылуда. Ол үшін мажоритарлы, пропорционалды сайлау жүйесіне көшіп жатырмыз. Менің ойымша, халық пен билікті жақындастыратын қадам. Одан кейін әртүрлі деңгейлі әкімдерді сайлау мәселесі айқындалып жатыр», деді.

Келесі кезекте сөз алған Парла­мент Мәжілісінің депутаты Аман­жол Әлтаев: «Қазіргі таңда Президентіміз тара­пынан ұсынылып отырған саяси һәм экономикалық реформалар алда болатын зор өзгерістердің ныша­ны екені белгілі. Ендігі мақсат – осы өзгерістерді нәтижелі, тиянақты іске асыру. Яғни жемісін көру. Бұл тұста саяси реформаның өзегі – супер­пре­зи­денттіктен президенттік-парла­мент­тік басқару формасына көшу болмақ. Осының алғашқы қадамы ретінде Мемлекет басқарған адам ешқандай саяси партияның мүшесі болмауы керек делінді. Бұл үрдіс алдағы уақытта саяси партиялардың тең дәрежеде бәсекелестік танытуына жол ашары анық», деді.

Мәжіліс депутаттарынан кейін сөз алған Қазақ технология және бизнес уни­верситетінің оқыту­шысы, эконо­­мика ғылымдарының докторы Сапар­бай Жубаев: «Жол­дауда халыққа қаңтар оқиғасы не себептен болғанын ашық айту және келешекте бұндай қасірет болмауы үшін не істеу керек екені айтылды. Ең негізгі себеп – қарапайым халықтың соңғы жылдары әлеуметтік жағдайының нашарлауы, жастар арасындағы жұмыс­сыздық, тұрғын үй алуға қолжетімділіктің азаюы.

Наразылықты тудырған екінші үлкен себеп – еліміздің ұлттық байлығының әді­летсіз бөлінуі. 162 адамның Қазақ­стан бай­­лығының 55 пайызына ие болуы. Бұл жағдай – өткен ғасырдың 90-шы жыл­дарындағы әділетсіз жеке­шелендірудің салдары. Арнау­лы қаулылармен жер және жерасты байлығ­ымыз билік және билікке жақын топтардың иелігіне берілген.

Бүгінде осы билік пен олигарх­тар иеленген байлықтарын місе тұтп­ай, бюджет қаржыларын сыбайлас жем­қорлық жолымен иеленуді тоқ­та­тпауында. Мәселен, ауыл шаруа­­шы­лығын қаржылық қолдау – субси­диялаудағы қоррупцияның өршуі. Бұл әділетсіздіктерді, яғни жемқорлықты тоқтатуға негізінен үш жағдай әсер етеді:

- биліктегілер мен олигарх­тардың меншікке әділетсіз иелік етуін өзгерту;

- ашық және әділетті сайлау жүйесін енгізу;

- халықтың коррупцияға деген көз­қарасын өзгерту, әдет-ғұр­пымыздағы сыбайлас жемқор­лыққа төзімділігімізді азайту», деді.

Саясаттану ғылымдарының кандидаты Мейрам Иманбаев өз сөзінде: «Жалпы, дамудың кепілі – мем­лекеттің конструкциясын дұрыс қалыптастырудан басталады. Соның бірі Батыс елдері­нің қоғамдық қатынастары мен бас­қару құрылымдарында кірікті­рілген демократиялық үрдістен үйренері­міз көп. Ақылды адам басқаның қатесінен сабақ алады дегендей, бүгінгідей алмағайып кезеңде басқарудың саяси жүйесі дұрыс құрылса, қалғаны, яғни экономика, руханият, білім са­ласы өздерінің дұрыс бағы­тын айқындап, әдеттегідей дами береді. Осы орайда, АҚШ сая­сат­танушысы Роберт Даль негіз­дегендей, демократиялық сайлаудың негіздері (сайлау әділдігі, сайлау еркіндігі, баршаға ортақ сайлау құқығы, тұлғаның өзін-өзі ұсына алуы, баламалы ақпарат, т.б.) қоғам өміріне толық сіңірілсе, бүгінгі жиынға тақырып болған қазақстандық жаңару және жаңғыру жолы жетілер еді», деді. Өз кезегінде қоғам белсенділері Серік Белгібаев, Мариямгүл Құсайынова қатарлы жас буын өкілдері де өз ойларын ортаға салды.