Басқа басқа, дәл осы Глубокое кентінде «Дәстүрлі садақ ату» үйірмесі жұмыс істеп тұр деп кім ойлапты?! Ажар Рахметқызына хабарласқанымызда «Мен туралы емес, шәкірттерімнің жетістіктерін көрсетейік» деген. Нағыз ұстазға тән сөз еді. Айтса, айтқандай-ақ екен. Қарағандыда өткен республикалық жарыста бес бірдей оқушысы жеңіс тұғырынан көрініпті. Атқан оғы мүлт кетпейтін Алиса Мирзанова Гран-приді иеленсе, Біржан Айтқалиев жамбы атудан 2-орынды алған. Сонымен қатар Ульяна Шалухина, Елизавета Давыдова да жамбы нысанасына тигізуден жүлделі орындарды қанжығасына байлапты. Ал Расул Бақытханов пұт нысанасы бойынша 3-орынды еншілеген. Жарыс жас ерекшеліктеріне қарай ұйымдастырылғандықтан, қойылған талаптар да әртүрлі еді.
– Бұған дейін үйірмеге керек-жарақты қолдан жасап отырдық. Арнайы залымыз да болмаған. Сөйтіп жүріп, Нұр-Сұлтан қаласында өткен жарысқа бардық. Сонда балалар, ата-аналар республикалық деңгейді көріп, үйірмеге жауапкершілікпен қарай бастады. Мүмкіндіктеріне қарай балаларына өздері садақ сатып алып берді. Қолдады, қолпаштады. Сөйтіп, Қарағандыдағы жарысқа дайындалып барған едік. Сенім ақталды. Бес бірдей оқушым жүлделі оралды, – дейді жаттықтырушы Ажар Төлеуханова.
Қалай дегенмен, аядай ғана ауылдан алты Алаштың басы қосылған астанаға барып, жүлделерді түгендеп қайту – оңайлықпен келген олжа емес. Оңай емес деп отырғаным, адырнаны өзім де тартып көрдім. Тартуын тартқаныңмен, нысанаға көздеп тұру үшін шыдамның шыдамы керек. Тарттың ба, жебені жібере сал. Мылтық атқандай, жайбарақат көздеп тұруға білектің күші болмаса, бекер. Оның үстіне, дәстүрлі садақ тартудың өзіндік ерекшелігі бар. Ерекшелігі де ептілікке баулиды. Яғни аттың үстінде шауып келе жатып садақ тартқан жағдайда, жебе түсіп қалмайтындай әдісті пайдаланады. Одан бөлек, нысананың түр-түрі бар. Мысалы, жамбы ату сайысында ұшқан жебе жамбыны тесіп өтуге тиіс. Жанап өтсе немесе тиіп, қайта құлап қалса, ұпайға есептелмейді.
Ал Ажар Рахметқызы дәстүрлі садақ атумен төрт жылдан бері айналысып келеді. Әуелгі мамандығы – суретші, дизайнер.
– 2018 жылы Нұр-Сұлтан қаласындағы Экспо ғимаратындағы этноауылда ұлттық киім сатумен айналысатын апайыма көмектесіп жүргем. Сол жерде садақ атуға арналған орын бар-тұғын. Қызықтым. Тартып көрдім. Ұнады. Жебені салғаным, адырнаны тартқаным, жебенің қадалғаны... Бәрі-бәрі әдемі көрініс. Сөйтіп жүріп, Түрік мәдени орталығының ұйымдастыруымен өтіп жатқан үш айлық курсқа жазылдым. Әбден меңгерген соң өзіме садақ алып, аулада дайындала бастадым. Бірақ тұрмыс құрып, Шығысқа келген соң сәл уақыт қол үзіп қалдым, – дейді Ажар Төлеуханова.
Сәл уақыт қол үзгенімен, шеберлігін жоғалтқан жоқ. Алғашында балалар шығармашылық үйінде бейнелеу өнерінен үйірме ашқанымен, бүйірі садақ атуға бұрып тұрған еді. Сөйтіп, балалар шығармашылығы үйінің директоры Жанна Исмағұлқызының қолдауымен «Дәстүрлі садақ ату» үйірмесін бастап кеткен. Әлбетте, бастамас бұрын жаттықтырушы ретінде де арнайы курстан өткен. Өзі «хоббиден «профиге» өттім» деп әзілдейді. Рас, садақ атудың шебері десе, шебері екен.
– Дәстүрлі садақ ату біздің елде енді-енді қолға алына бастады. Ал Түркияда бұл спорт әлдеқайда дамыған екен. Осылай жер-жерлерде үйірмелер ашылса, ата дәстүріміздің жаңғырып, жастарымыздың тура жолдан таймауына септеседі, – деп өз ойымен бөлісті жаттықтырушы Ажар Рахметқызы.
Үйірмеде оқушылар садақ атып қана қоймайды, айтқандай қазақтың салт-дәстүрімен, садақтың түрлерімен танысады. Айта кетерлігі, жаттықтырушы садақ тартудың техникасын үйреткенімен, көздеуді, нысанаға дөп тигізуді үйрете алмайды. Ол әр баланың қарым-қабілетіне байланысты. Десек те мергендер мектебінде екі жылдай ғана жаттығып, жарыстарда қара үзіп жүрген жеткіншектердің болашақтары зор.
Тарихшы, этнограф, фольклоршы Шоқан Уәлихановтың қару-жарақтарды зерттеген еңбектерінде кездесетін садаққа қатысты бірқатар терминдер:
Саржа – сүйекпен әшекейленген садақ
Массаты – сауыт бұзатын, төрт қырлы жебемен ататын ауыр садақ
Кіріс – садақтың керме бауы, қайысы
Адырна – садақтың кермесі
Тоз – садаққа оралған орама қайыс
Қандауыз – жебе атауы
Кез – жебенің құйрығындағы ойық
Сарнама – ысқырып ұшатын жебе
Ұлын – ұшы жоқ жебе.
Шығыс Қазақстан облысы,
Глубокое ауданы
