Генералдың есімі ІІМ Ішкі әскері, бүгіндері Ұлттық ұлан басшылығының үнемі аузында жүреді. Барлық командирлер өздерін оның шәкірті санайды. Жеке құрамда генералдың сөздері мысалға, басқару әдісі мен айтқан ой-пікірлері қанатты сөздерге айналған. Ал тәжірибелі офицерлер генерал-лейтенант Болат Жанасаевтың тұсында қызмет атқарғанын мақтан тұтады.
Мұның сыры неде десеңіз, айтып өтерлік жайттар көп. Генерал Б.Жанасаев феноменін түсіну үшін оның ғұмырына там-тұмдап үңілгеніміз жөн.
Болат Бақытжанұлы Ақтөбе облысының Темір қаласында дүниеге келген. Адам есімі мен туған ортасы азаматтың тағдырына, жалпы, тұлға болып қалыптасуына тікелей ықпал етеді емес пе? Есімі Болат, туған қаласы Темір қаласы болғандықтан ба, кейіпкеріміздің пешенесіне тегеурінді мамандықты, яғни әскери саланы таңдауы жазылған еді. Оның әскери адам болу туралы шешімін ең алдымен, ата-анасы мен мұғалімдері мақұлдады.
– Әкем Бақытжан Бейсенбіұлы мен анам Үрзия Сәрсенбайқызы балаларға барлық жақсылықты үйретті, өмірге қажетті жоғары адамгершілік қасиеттерді сіңірді. Соның арқасында біз жақсы атқа лайықты азамат болып өстік, – деп генерал өмірлік таңдауы туралы естелігімен бөлісті.
Мектепті аяқтаған соң Болат Бақытжанұлы Кеңес Одағының маршалы Конев атындағы Алматы жалпыәскери командалық училищесіне оқуға түседі. «Офицерлер шеберханасы» атанған әскери оқу орнында ол болаттай шыңдалып, алмас қылыштай қалыптасады. Саптық және дене дайындығы, қару қолдану тәсілдері, әскери киім кию үлгілері мен өмір сүрлеуінен өткен ұлағатты ұстаздарының берген білімі курсанттық өмірдің ажырамас бөлігіндей болды. «Жігіт жанған от болсын» дейді халық даналығы. Болашақ генерал курсанттық кезінен бастап үмітті ақтайтынын көрсетті. Оның спорттық, мәдени жан-жақты дамуы әскери саладағы болашақ жеңістерінің іргетасы еді. Қоғамдық жұмыстарға белсене араласты. Тіпті үшінші курс курсанты Болат Жанасаевтың қазақ халқының ұлы перзенті Дінмұхаммед Қонаев аталған әскери оқу орнына келген кезде қазақ басшысымен тілдесу мүмкіндігіне ие болған. Жалындаған өрен кеңестік генералитет пен ел ағаларының арасында еш қысылмастан өз ойын еркін білдіріп, Дінмұхаммед Қонаевпен сұхбаттасыпты. Жас курсанттың өзін-өзі ұстауына, айтқан сөздеріне Димекең тәнті болғанын көзкөргендер жыр қылып айтып отырады.
Білім жинауға берілген курсанттық кезең аяқталып, жас лейтенант өз өмірінің жаңа сатысына ауысты. Кеңес өкіметі салтанат құрған кезде Отан ұғымының аясы да, алып жатқан аумағы да кең болғаны түсінікті. Жас лейтенантқа бірден туған жерінен алшақтағы Еуропаның төрі саналатын Германияға жолдама берілді. Бұйрықтың аты бұйрық! Туған шаңырағынан алшақтық жас офицерді жасқандырған жоқ. Керісінше, оның бойындағы жаңашылдыққа деген қызығушылығын арттыра түсті. Алғашқы қызмет жолын Германиядағы Кеңес әскерлері тобында взвод, рота командирі, батальон командирінің орынбасарынан бастап, кейін Сібір әскери округында батальон командирінің орынбасары, батальон командирі болып жалғастырды. Киев әскери округында өзін жақсы қырынан көрсеткен сардарды жолдамамен Мәскеу қаласындағы М.В.Фрунзе атындағы әскери академиясына жіберді.
Көп ұзамай оның мансабында күтпеген өзгеріс болды. Әскерлерде ұлтаралық жанжалдар шиеленіскен Одақтың әртүрлі өңірлерінде қоғамдық тәртіпті және қоғамдық қауіпсіздікті қолдау жөніндегі қызметтік-жауынгерлік міндеттердің кеңеюіне байланысты осы өңірлерде жедел мақсаттағы бригадалар құру туралы шешім қабылданды. КСРО ІІМ Ішкі әскерлер Қолбасшысының бұйрығымен ол жедел мақсаттағы 100-ші дивизияның 47-ші жедел полкін құруға жауапты болып тағайындалады (Ростов облысы Новочеркасск қаласы).
КСРО ІІМ ІӘ Қолбасшысы, генерал-полковник Шаталиннің подполковник Болат Жанасаевтың кандидатурасын таңдауы кездейсоқ болған жоқ. Сол жылдары ұлтаралық қақтығыстар болып, одақтың әр түкпірінде қақтығыс ошақтары пайда болып жатты. Дәл осы қиын-қыстау уақытта КСРО Ішкі әскерінің Орта Азия мен Қазақстан бойынша жаттығу полкінің командирі лауазымына Болат Бақытжанұлын мол тәжірибесіне сеніп тағайындайды. Іргесі шайқалған империяның жан-жағын алауыздық оты шарпыған кездері Ішкі әскердің жауынгерлері барынша арағайындық танытып, бейбітшілік миссиясымен қарсыласқан тараптарды ажыратты. Ферғана, Баку, Таулы Қарабахтағы және тағы басқа оқиғалар кезінде құқықтық тәртіп әскерлерінің арқасында қаншама бейбіт тұрғынның өмірі сақталды. Қаншама азамат отбасыларына аман оралып, шаңырақтары шайқалмай аман қалды. Осы аумақта бейбіт өмір қалыптастыруға КСРО, Германия армиясындағы далалық оқу-жаттығуларда тәжірибесін шындаған Болат Бақытжанұлы бір адамдай атсалысты. Сардардың осындай атан түйені қайыстырар ерлігін біріміз білсек, енді біріміз білмейміз. Десе де, сол кездегі ерен ерлікті ақ бас тарих әлі де айшықтап береді. Уақыт өте әр жердегі көтерілістердің себебімен алып мемлекет КСРО-ның шаңырағы ыдырады. Осылайша, біздің елде де тәуелсіздік таңы арайлап атты. Әрине, егемендік алып, қуаныш сезімі көкірегімізді кернегенмен, еліміздің қоғамдық өмірінде қордаланған көп мәселелер шешімін күтіп тұрған болатын. Соның ішінде ең маңыздысы – еліміздің Қарулы Күштерін қалыптастыру тұрған еді.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылы Болат Бақытжанұлының өмірінде де тағы бір жаңа кезең басталды. Ел сенім артып Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданынан Жоғарғы Кеңестің 12-шақырылымының депутаты атанды. Жауапкершілігі мол депутат бола жүріп, егеменді ел әскерінің іргетасын қалауға бар ынтасымен кірісті. Себебі әскери өмірдің қиын да қызықты сүрлеуінен өткен тісқаққан офицер әскерге қатысты мәселелерге атүсті қарамай, оңтайлы шешілуін тікелей қадағалап отырды. «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері туралы», «ҚР ІІМ Ішкі әскерлері туралы», «ҚР ҰҚК Шекара қызметі туралы», «Әскери қызмет және әскери қызметшінің мәртебесі туралы» заңдарды және тағы да басқа заң жобаларын жасап, қабылдануына үлес қосты. Әскерге қатысты кез келген мәселенің басы-қасында жүрді. Қоғамдық мәселелерге белсене араласып, шешімі шиырланған проблеманы үлкен мінберден жетесіне жеткізе өткір айта білді.
Әскеріміздің құжаттамалық негізі қаланғанымен әлі де іске асыру жағы ақсап тұрған болатын. Жалпы, халықтық жағдаймен бірге әскерилердің де жағдайы көңіл көншітпейтін еді. Сөзден іске кірісу – уақыт талабы. Қай салада болсын іскерлігімен дараланған Болат Бақытжанұлына 1994 жылы Президент Нұрсұлтан Назарбаев Ішкі әскердің тізгінін сеніп тапсырды.
Міне, содан бергі өмірі құқықтық тәртіп әскерімен етене байланысты болды. Президент жаңа тағайындалған ведомства басшысының алдына нақты тапсырмалар қойды. Елдегі экономикалық қиындықтарға қарамастан жауынгерлердің рухын көтеру соның негізгісі еді. Мемлекеттің қорғаныс әлеуетінің жағдайы Ішкі әскермен тікелей байланысты болғандықтан, ең алдымен, жауынгерлік даярлыққа үлкен көңіл бөлінді. Әскери қызметшілердің жалақылары кешіктіріліп, осал материалдық-техникалық база, кадр тапшылығына қарамастан жауынгерлік даярлықты жоғары деңгейге көтеру талабы қойылды. Айтуға оңай көрінгенімен, мұны іс жүзінде жүзеге асыру оңайға соқпасы анық болатын. Ол кезде адамдардың үмітін ояту, болашаққа деген сенім ұялату қиынның-қиыны еді. Кейде жылы сөзімен, кейде қатаң тәртіппен қойылған тапсырманың үдесінен шығу керек болды. Сондай-ақ ол офицерлерден заман ағымынан қалмауды қатал талап ете білді. Әскердің бір орында тұрақтап қалуын қаламады. Офицерлердің білімін жетілдіруге, тәжірибе жинақтауына ерекше көңіл бөлді. Командир жылы кабинетте отырып, бұйрық беруші емес, жеке құрамның ыстық-суығына бірге тоңып, қиын жағдайдан қиыстыра жол тауып кетуі қажеттігін үнемі айтып жүрді. Өзі де осы ұстанымнан шықпады. Қазақстанның түкпір-түкпіріндегі барлық әскери бөлімдер мен жеке роталарды, әскери қалашықтарды өз көзімен көріп аралап шықты. Сондай сапарларында қарамағындағы әр командирдің уәжі мен ұсыныстарын мұқият тыңдай білді. Осындай сабырлылықтың арқасында Ішкі әскердің қалыптасып, аяғынан тік тұрып кетуіне ұшан-теңіз үлесін қосты. Оның барлығын айтып жеткізу мүмкін емес. Жауынгерлердің тамақтануы мен жаңа ғимараттарды салу секілді үлкенді-кішілі мәселелердің шешілуіне атсалысты. Қандай істі қолға алсын соңына дейін жеткізуге бар ынтасымен кірісті. «Мүмкін емес» деген сөз тіркесі генерал-лейтенант Б.Жанасаевтың сөздігінде болмайтын. Сондықтан болар, «Жанасаев келеді» дегенді естіген кез келген әскери бөлім алдына жарты жыл уақыт салып, Қолбасшыларының сапарын күтетін. «Көз қорқақ, қол батыр» демекші, кез келген істі нәтижемен аяқтауы қол астындағылардың да сенімін арттыра түсті. Жеке құрамның жүректеріне жалын отын тұтату қасиеті нағыз сардарға бұйырған.
Кез келген Қолбасшының мақсаты – әскердегі жеңімпаз рухты қалыптастыру. Өйткені рухы мығым әскердің алдында алынбайтын қамал болмайды. Ішкі әскердің қызметін күрделі кезде қолына алып, биік деңгейге көтеру тек іскер, еңбекқор, батыл, елжанды және темір мінезді тұлғалардың қолынан келері сөзсіз.
2000 жылы генерал-лейтенант Болат Жанасаев басқа да лауазымды қызметтерге ауысып, абыройлы қызметін жалғастырды. Десе де, бүгінгі Ұлттық ұланның тарихында өшпес із қалдырды. Бұл жылдар оның өміріндегі жеңісі мен жетістігінің бір парасындай.
Бұған дейін Президент оған мемлекеттік маңызы бар шұғыл міндет – Республикалық ұланды құруды жүктеді. 1992 жылғы наурыздағы Жарлықтан кейін Қазақстанның бірінші Қорғаныс министрі, армия генералы Сағадат Нұрмағамбетовпен бірге ішкі әскерлердің жедел бригадасы базасында Республикалық ұлан құруға кірісті.
Құрылғаннан кейін сегіз жыл өткен соң генерал Болат Жанасаев салтанатты рәсімдерді орындауға қатысуға, Мемлекет басшысының және өзге де күзетілетін адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, аса маңызды мемлекеттік объектілерді күзетуге арналған, Президентке тікелей бағынатын арнайы әскери құрылымды білдіретін Республикалық ұланның Қолбасшысы болды.
Кейіннен «Шығыс» өңірлік қолбасшылығы әскерлерінің қолбасшысы лауазымына тағайындалуына байланысты Төтенше жағдайлар вице-министрі болды. Біраз уақыттан соң оны Қорғаныс министрінің орынбасары лауазымында қажырлы жұмыс күтіп тұрды. Бұл министрлікте ол өзінің парламенттік заң шығару қызметінің нәтижелері Қазақстанның Қарулы Күштерін құру мен қалыптастыруда баға жетпес рөл атқарғанын іс жүзінде сезінді. Елбасы атындағы Ұлттық қорғаныс университетінің басшысы ретінде құрметті еңбек демалысына шықты. Бүгіндері дарабоз тұлға еліміздің маңдайалды компанияларының бірінде ел игілігі үшін еңбегін әрі қарай жалғастырып келеді.
Иә, өмір шыдамдыларды ұнатады. Батыстың пірәдар ғалымдары қанша жерден «армандай білу» туралы айтса да, жетістікке жетудің бір жолы – ұзақ уақыт бойы халыққа қалтқысыз қызмет ету екені өмір дәлелдеген аксиома. Сондықтан қазіргі өскелең ұрпақ өз арамызда жүрген осындай нар тұлғалы ерлерден үлгі алса болғаны. Генерал-лейтенант Болат Жанасаевтың ғибратты ғұмыры осыны дәлелдеп тұр.
Құрметті демалысқа шыққаннан кейін генерал Қарулы Күштер, Ұлттық ұлан, Мемлекеттік күзет қызметі және өзінің туған білім ошағына айналған С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институтымен, бұрынғы АВОКУ-мен, Елбасы атындағы Ұлттық қорғаныс университетінің оқытушы құрамымен, сондай-ақ ардагерлер және курстас достарымен байланысын үзбеді. Керісінше, қолы босағанда барлығымен етене араласып, бауырындай болып кетті. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» демекші, Болат Бақытжанұлының балалары да лайықты азаматтар болып өсті. Әрқайсысы қоғамда өздерінің орнын тапты.
Жүрегінің қалауымен Отан қорғаушы мамандығын таңдаған Болат Бақытжанұлы Жансаевтың өмір жолына қарасаң, лейтенанттан генерал-лейтенантқа, взвод командирінен ІІМ Ішкі әскерлерінің Қолбасшысы, Қорғаныс министрінің орынбасары, Елбасы атындағы Ұлттық қорғаныс университетінің басшысына дейін өткен қиындық пен жауапкершілікке толы қызмет жолын байқауға болады.
Әлібек СЕРӘЛИЕВ,
Ұлттық ұланның
Бас қолбасшысының
орынбасары, генерал-майор
