Суретте: Новосокольники қаласындағы Әлия Молдағұлова ескерткішіне гүл шоғын қою рәсімі
Ресейдің Псков облысындағы Новосокольники қаласы жаудан 1944 жылдың 29 қаңтарында Ленинград-Новгород операциясы кезінде азат етілді. Дәл осы күні Новосокольникидің азат етілу құрметіне Мәскеуде 124 зеңбіректен 12 дүркін артиллериялық отшашу берілген. Бұл қаланы немістерден азат ету жолында Әлия апамызбен бірге мыңдаған кеңес жауынгері қаза тапқан еді. Сол өңірдегі батыр қыз жатқан Монаково бауырластар зиратында 2,5 мың жауынгер жерленген болса, оның 730-ы, яғни үштен бірі – қазақстандық.
Бес сапардың екеуіне Логистика және көлік академиясы студенттерімен бірге бардым. Соңғы сапар хақында осы мақалада баяндамақпын. Әңгімені Новосокольники аудандық «За урожай» газетінің Ұлы Жеңіске арналған нөмірінен жарияланған естелікпен бастамақпын.
Әлия Молдағұлованың майдандағы дивизия командирі, гвардия полковнигі Николай Уральскийдің соғыстан кейінгі жылдардағы естеліктерінің бірінде батыр қыз туралы жылы пікір айтылған.
«1943 жылдың жазында жау әскерлер әлі де болса күшінде еді. Майдандағы, оның ішінде өзім басқаратын бригаданың қорғаныс аумағында жағдай шиеленісе түсті. Осы тұста әскери құрам ішінде кең ауқымды саяси жұмыстар жүргіздік. Өткен қыс мезгіліндегі Қызыл Армия жүргізген ұрыстың нәтижелері туралы әңгіме айттық. Бригада бөлімшелері өткізген ұрыстың тәжірибелерін, жекелеген жауынгерлер мен командирлердің шеберліктерін үлгі етіп үйреттік.
Бірде мен алдыңғы шептен кеш келдім. Үстелде керосин шамы жанып тұр. Капитан Алпатов штаб бастығы, подполковник Иван Викторович Рудоймен телефон арқылы байланысып, әскери ахуал жайын білді. Мен тамақтануға кірістім. Кенет мені армия штабымен байланыстыратын телефон шыр ете қалды. Тұтқаны көтеріп, тыңдап тұрмын.
– Хабарласып тұрған полковник Горохов. Сәлеметсіз бе, Николай Матвеевич, – деп Горохов менімен амандасты.
– Сәлеметсіз бе, полковник жолдас, – дедім.
– Немістер қалай болып жатыр?
Мен бригаданың майдандағы жағдайын айтып бердім.
– Сені қуантпақшымын, – деді Горохов.
– Немен қуантпақшысыз? – деп қайта сұрадым.
– Саған мергендер командасын жібердім.
Мен бұл жерде бір қателік жібердім. Гороховтан қанша мерген жібергенін сұрамадым. Шынтуайтына келгенде, ол кезде тек бригадада ғана емес, бүкіл армияда біздің қыздарымыздан жау солдаттары мен офицерлерін аңдитын мергендер шығатыны туралы ешкімнің ойына келмеген еді.
Ертеңіне бригаданың кадрлар бөлімінің бастығы полковник Андреев мергендер командасы келгенін айтып, «Олармен кездесе аласыз ба?», деп сұрады. Менің жаңадан келген кез келген әскерилермен әңгіме өткізетінім бар. Ал бұл жерде бүкіл бір команда, оның үстіне мергендер. Андреевке олармен міндетті түрде әңгімелесетінімді айттым. Әңгімелесуге келе жатырмын. Андреев «Түзел!» деген команда берді. Мен жақындай бере «Тік тұр!» деген екінші команда берілді. Сапқа жақындай келе «Сәлемет пе, мерген жолдастар» дедім. Көңілді дауыспен топ:«Саулықта болыңыз, жолдас гвардия полковнигі!» деп жауап берді. Менің мергендерім шалбар емес, юбка кигендер болып шықты. «Керегі осы еді», деп ойладым.
Оларға майдандағы шынайы жағдайды айттым, алға мақсаттар қойып, әке ретінде сәттілік тіледім. Алдымен оң қанатқа келдім, кеудесін тік ұстаған, бойшаң келген жауынгер қызды көрдім. Кейін сол қанатқа бардым. Мерген қыздар бойлары бойынша сап түзегендіктен, сол қанатта аласа бойлы, көзі де, шашы да қара мерген қыз тұрды. Мен Андреевке қарап:
– Бұл кім? – деп оған сол қанаттағы жауынгерді көрсеттім.
– Мерген Молдағұлова, жолдас гвардия полковнигі.
– Мерген? – деп қайта сұрадым.
– Дәл солай! – деп жауап берді ол.
Мен Молдағұловаға тағы бір қарап шықтым. Маған Әлия өте жас әрі өте нәзік көрінді. Андреевке қарап, бұйрық бердім.
– Жараланған жауынгерлерге картоп тазалау үшін Молдағұлова ас үйге жіберілсін. Бұрылып кете бергенім сол еді, Молдағұлова жолымды бөгеп тұра қалды. Мен оған қарап тұрмын, ол кірпігін қақпай маған тіке қарап тұрып:
– Жолдас гвардия полковнигі, мен майданға картоп тазалау үшін емес, фашистерді жоюға келдім, – деді. Не айтарымды білмей қалдым. Қыздарға қарап үндемей тұрмын. Молдағұловаға қайта қарадым, ол қайталап жатыр:
– Иә, жолдас гвардия полковнигі, немістерді құртуға келдім.
Молдағұлованың назарын басқаға аудару мақсатында оның мылтығын қолыма алдым, бекітпесін ашып, оқпан арнасын қарасам, айнадай жалтырап тұр. Мерген көздегішінің қаптамасын ашып қарасам, онда да шаң ізі жоқ, иық тірегішке шейін қарадым, Молдағұловадан мін табу мақсатында шаң ізін іздедім. Кенет иық тірегіштегі: «Үздік мергендігі үшін комсомолдың Орталық комитетінен», деп ойып жазылған жазуға көзім түсті. «Менің алдымда Қызыл Армияның озат мергені тұр, мен оны қалайша картоп тазалауға жібермекшімін» – деген оймен көзіне қарап тұрмын. Екеуміз үнсіз біраз тұрдық.
– Міне, сен қандайсың? – дедім кенет.
– Иә, мен сондаймын, жолдас гвардия полковнигі, – деп Молдағұлова үн қатты.
– Ендеше, фашистерді жоя бер, Молдағұлова, – деп, тоқ етерін айттым.
Батыр қыз атанатын Әлия Молдағұловамен алғашқы таныстығым осылай болды», деп аяқтайды өз жазбасын гвардия полковнигі Николай Уральский.
Әлия апамыз 1944 жылдың 14 қаңтарында Новосокольники маңындағы Насва темір жол стансасы үшін болған ұрыста жауынгерлерді шешуші шайқасқа бастап, қаһармандықпен қаза тапты.
Академиямызда жыл сайын Ұлы Жеңіс мерекесі қарсаңында ашық кураторлық сағаттар, патриоттық кештер өткізіліп тұрады. Академия студенттерінен құралған делегация батыр апамыз жерленген Ресейдің Псков облысына жасаған сапарларын әңгімеге арқау ететін. Оның бірі Ұлы Жеңістің 65 жылдығында ұйымдастырылса, екіншісі 2017 жылы Новосокольники қаласының 115 жылдық мерейтойына орай өтті.
Академия делегациясы үш жылдай оккупацияны бастан өткерген, ірі темір жол торабы саналатын Ресейдің Псков облысы, Новосокольники қаласының мерейтойына той иелерінің шақыртуымен барып қайтты.
«Сапар барысында бірнеше іс-шараға қатыстық. Монаково бауырластар зиратындағы Әлия Молдағұлова мен оның қаруластары бейітіне жергілікті тұрғындармен бірге гүл шоқтарын қойып, тағзым еттік. Бұдан кейін Әлия апамыздың есімін иеленген Насва ауылдық орта мектебінде орналасқан батыр қыздың музейін араладық. Аудандық кітапханада қала тұрғындарымен кездесу өткізіп, Әлия апамыз бен басқа да жауынгерлердің ерліктері туралы әңгіме-сұхбат жүргіздік», дейді делегация құрамындағы студенттер.
Академия делегациясы жергілікті балалар үйіне барып, оларға ойыншықтар мен кеңсе тауарларын тарту етті. Балалар үйінің қажеттіліктеріне жарату үшін 15 мың рубль табыс етті.
Қайтар жолда делегация мүшелері Мәскеудегі Молдағұлова даңғылымен жүріп өтіп, Әлия Молдағұлова атындағы №402 мектеп-лицей ауласында орналасқан батыр қыз ескерткішіне гүл шоқтарын қойды.
2019 жылдың қазан айында Ресейдің алғашқы жоғары техникалық оқу орындарының бірі император Александр I атындағы Петербор мемлекеттік қатынас жолдары университетінде біліктілікті арттыру бойынша тағылымдамадан өтуге тура келді. Әлия апамыздың сүйікті қаласы болған Санкт-Петербургке барып тұрып, ол оқыған №140 мектепке ат басын бұрмау мүмкін емес еді. Директор Е.М.Ростунова мен тарих пәнінің мұғалімі К.Артемьев жылы шыраймен қарсы алды. Әлияның музейі кішкене бір бөлмеде орналасса да, іші тап-таза, экспонаттары рет-ретімен жинақы қойылған.
Петербордағы қазақ қауымдастығы қоғамының төрағасы Шерхан Әбіловтің басшылығымен Кировск қаласындағы Сұлтан Баймағамбетов атындағы мектеп-гимназияға жолымның түсуі өзіме де күтпеген жайт болды.
Мектеп ауласына батыр ескерткіші қойылған, музейде ағамызға арналған бұрыш бар. Мектеп ұжымы батырдың Қостанайдағы туыстарымен тығыз байланыста екен. Мен де мектеп директоры М.Р.Ганеева және бір топ оқушымен бірге ескерткішке гүл шоқтарын қойып, қазақтың тағы бір ержүрек ұлының рухына бас идім.
Кеңес ЖҮСІПОВ,
Логистика және көлік академиясының профессоры, техника ғылымдарының кандидаты