Заманауи әскерді құру үшін әскери доктринаны белгілеп, дамудың заңнамалық базасын құру қажет болды. Сол жылдары құқықтық қолдану негіздерін, Қарулы Күштер құрылысының тұжырымдамасы мен тетіктерін әзірлеу, қару-жарақ пен әскери техниканы сақтау мәселелерін шешу, сондай-ақ жеке әскери кадрларды даярлау бойынша орасан зор жұмыс атқарылды.
Жаңа міндеттер ендігі жерде жеке құрамның санын емес, дайындық сапасын талап етті. Өз қарулы күштерімізді құру әскерлердің жауынгерлік әзірлігі мен жауынгерлік қабілетін арттыру мәселелерімен қатар, әскери кадрларды даярлау жүйесінде де елеулі өзгерістерді талап етті. Атап айтар болсақ, тәуелсіз Қазақстан әскерін құру сәтінде офицерлердің штаттық санының тек 40-45 пайызы елімізде қалған еді. Әскери мамандардың өз тарихи отандарына – жаңадан құрылған мемлекеттеріне жаппай көшуі офицерлердің жауынгерлік тәртібіне айтарлықтай кері әсер етті.
Қарулы Күштеріміз құрыла бастаған кезде, яғни өткен ғасырдың 90-жылдары, мен полковник әскери шенінде Алматы жоғары жалпыәскери училищесіне басшылық еттім. Сол кезде әскери кадрларды Кеңес Одағының Маршалы И.С.Конев атындағы Алматы жоғары жалпыәскери командалық училищесі (АВОКУ) бар болғаны екі мамандық бойынша даярлайтын. Сол себептен оқу орны офицерлік кадрларды даярлаудың көпсалалы жүйесіне ауыстырылды. 1993 жылдан бастап Қорғаныс министрлігі училищені кеңейту туралы шешім қабылдап, ол төрт мамандық бойынша ал 1994 жылдан бастап 11 әскери мамандық бойынша кадрларды даярлай бастады. Мотоатқыштар бөлімшелерінің командирлерінен басқа, біз болашақ танкішілерді, автомобилистерді, байланысшыларды, саперлерді, тәрбиеші офицерлерді, тыл офицерлерін оқыта бастадық. 1996-1997 жылдары, десантшылар мен әскери техника мамандарын даярлайтын тағы екі мамандық ашылды.
1992-1998 жылдар аралығында Қарулы Күштерді қайта құру процесі өтті, ал 1999 жылдан бастап түбегейлі реформалау басталды. Генералдар мен офицерлеріміз тағдырларына жазған өтпелі кезеңнің қиындықтары мен сынақтарына абыроймен төтеп беріп, елдің қорғаныс қабілетін қамтамасыз етуді жалғастыра берді.
1997 жылы Алматы жоғары жалпыәскери командалық училищесі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Әскери академиясына айналды. Осылайша, біз жоғары дәрежелі офицерлерді өз елімізде оқыта бастадық. Еліміз тәуелсіздік алған кезде республикада тек екі әскери оқу орны болды: Кеңес Одағының Маршалы И.Конев атындағы Алматы жоғары жалпыәскери командалық училище және Ф.Дзержинский атындағы Жоғары шекара командалық училище. Қазақстанда әскери салада ғылыми-зерттеулермен айналысқан бірнеше ғана ғалым болды.
Кейіннен академия жанынан адъюнктура, диссертациялық кеңес, ғылыми-зерттеу орталығы ашылды. Диссертациялық кеңес жедел-тактика өнері, әскери стратегия, әскери техника, әскери тарих бағыттары бойынша ғылыми еңбектерді қорғауға қабылдай бастады. Бастапқы кезеңде біз Ресейден әскери ғалымдарды тарттық, азаматтық жоғары оқу орындарынан қорғаныс ісі саласындағы мамандарды шақырдық. Осылайша, 7-8 жыл ішінде тәуелсіз Қазақстан аумағында деңгейі басқа елдердің стандарттарынан еш кем түспейтін өз офицерлерімізді даярлауды жолға қойдық.
Ғылыми зерттеулерсіз Қарулы Күштердің дамуы мүмкін емес. Әскери академия қорғаныс зерттеулері аясында ғалымдарды даярлау алаңына айналды. Академияны құру туралы дер кезіндегі шешімнің арқасында бүгінде елімізде жүзден астам әскери ғалым қызмет атқарады. Әскери ғылымды ілгерілету үшін кейіннен Ұлттық қорғаныс университеті құрылды және оған Елбасының есімі берілді.
Қазіргі уақытта Ұлттық қорғаныс университетінде және басқа да әскери оқу орындарында ғалымдар жеткілікті. Әскери стратегия мен тактикадан бөлек, мамандар жауынгерлік техниканы дамытуға назар аударған. Мысалы, ұшқышсыз ұшу аппараттары, радиостанциялар отандық ғылым өкілдерінің күшімен жетілдірілуде. Қазір елімізде әскери өнім өндіретін 30-ға жуық зауыт бар. Қорғаныс өнеркәсібі тиісті министрліктердің құрамдас бөлігіне айналды.
Қазақстан Әскери доктринаны 5 рет қабылдады. Бұл маңызды құжат үнемі жетілдіріліп отырады. Соңғы доктринада белгіленген кейбір мәселелер тек армияға ғана емес, сонымен қатар басқа құрылымдарға да қатысты, мысалы ішкі саясатқа жауапты мекемелерге. Ең жаңа әскери доктринаға «гибридтік күрес», «киберқауіпсіздік» және «ақпараттық қауіпсіздік» сияқты ұғымдарды енгізу мемлекетіміздің қазіргі заманғы сын-қатерлерге жедел ден қоятынының айқын көрсеткіші. Әскери доктриналарымыздың басты ерекшелігі – стратегиялық құжаттың тек қорғаныс мақсатын көздейтінінде.
Осы жылдың қаңтар айында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа қорғаныс министрі, генерал-лейтенант Руслан Жақсылықовты таныстыра отырып, Қарулы Күштерге ерекше талаптар қойылғанын атап өтті. «Армия тәуелсіздігіміздің тірегі және мемлекет мүдделерінің қорғаны болуы керек», деді Жоғарғы Бас қолбасшы.
Мәжіліс отырысында сөйлеген сөзінде ел Президенті қазақстандық жастарға патриоттық тәрбие беру мәселесіне баса назар аударды. Мемлекет басшысы көптеген жас қазақстандықтың қарулы күштеріне қызмет етуге баруға қорқатынын атап өтті. Алайда қазақстандық әскерінің ең үздік дәстүрлері Ұлы дала аумағын жанқиярлықпен қорғаған батырларымыздың ерлігінің жалғасы болып табылады.
Әскерді одан әрі дамыту мәселелері жөніндегі наурызда өткен кеңесте Президент әскери қызметшілердің әлеуметтік мәртебесін, әскери қызметтің беделін арттыру және жастарды әскери борышын орындауға ынталандыру қажеттігі туралы да айтты. Кеңес қорытындысы бойынша Президент Қарулы Күштерінің мемлекет мүддесін, оның әрбір азаматының қауіпсіздігін қорғауға тиіс екенін атап өтті.
Алайда біздің жаңа тарихымызда да әскери-патриоттық тәрбие беру тұрғысынан елеулі қателіктер жіберілген. Мысалы, кейбіреулер бастапқы әскери дайындық сияқты мектеп пәнінің қажеттілігін жоққа шығарды. Осылайша, БӘД (НВП) 1992 жылы сол кездегі Жоғарғы Кеңестің кейбір мүшелерінің бастамасымен мектеп бағдарламасынан алынып тасталды. Депутаттар әскери даярлықты оқытатын офицерлер оны заманауи талаптарға сәйкес ұйымдастыра алмайтынын алға тартқан еді. Дегенмен көп ұзамай барлығы мұндай оқу пәнінің қажет екендігіне көз жеткізіп, 1996-1997 жылдары оны мектепке қайтару үшін күш салынды. Керейхан Аманжолов бастаған авторлар тобының құрамында оқулық жазып, бұл пән оқу бағдарламасына қайта оралды. Бірақ бұрын оған 146 сағат бөлінсе, қазір бар болғаны 43 сағат көлемінде оқытылады. Бастапқы әскери даярлықтың жастарды патриоттық тәрбиелеу мәселесінде зор ықпал ететіне өз басым сенімдімін. Қарулы Күштер қатарында әскери техникамен таныс, мықты әрі шыдамды, үйретілген балалар қызмет етсе, қоғамдағы Отан қорғаушының имиджі өзіне лайықты жоғары деңгейде болады.
Қазақстан армиясының 30 жылдығы қарсаңында әскерлерді реформалау мен жаңғыртудың тиімді жүйесі Қарулы Күштердің жоғары жауынгерлік даярлығы мен жауынгерлік қабілеттілігін қолдауға ықпал ететінін еске салғым келеді. Елімізде заманауи қарумен жақсы жабдықталған мобильді армия құрылды. Қазақстанның Әскери доктринасы қорғаныстық сипатқа ие болғанымен, біз оны Қарулы Күштердің көмегімен ұлттық мүдделерді қорғауға деген батылдықпен үйлестіруге тиіспіз.
Президент Қ.Тоқаев қазақстандық армияның одан әрі дамуына, еліміздің Қарулы Күштерін реформалау мен жаңғыртуға ерекше көңіл бөліп келеді. Қазақстан армиясының жаңғыртуды қажет ететіндігі туралы Мемлекет басшысы тек биыл емес, бірнеше рет айтқан болатын. Үш жыл бұрын Қарулы Күштердің басшылығына болып жатқан өзгерістерге бейімделіп қана қоймай, қауіп-қатерлерді жан-жақты талдауды қажет ететін алдын ала жұмыс жасау міндетін қойды, себебі бүкіл әлем геосаяси қарама-қайшылықтардың шиеленісуіне, жаңа қақтығыстардың пайда болуына куә болды.
Президенттің әскери қызметшілер мен олардың отбасыларының қамын ойлайтыны қуантады. Әскери қалашықтар мен әскери бөлімдерді аралайды, жеке құрамның қызметімен және тұрмысымен танысады, қорғаныс қабілетінің өсуі, моральдық-психологиялық ахуал мен жауынгерлік рухты қолдау, әлеуметтік-құқықтық қорғау сияқты мәселелерді бақылайды. Еліміздің жоғары басшылығының Қарулы Күштерге деген қамқорлығы қорғаныстың әрқашан Отанымыздың тәуелсіздігінің маңызды құрамдас бөлігі болып қала беретініне деген сенімді ұялатады.
Абай ТАСБОЛАТОВ,
тарих ғылымдарының докторы, генерал-лейтенант
