Осыны ойлап тұрып: «Айналайын, – дедім. – Әкең Шайхыслам ағамен қызметтес болған адамдардың көбі бүгін арамызда жоқ. Ол кісінің соғыстағы өміріне байланысты жеке құжаттар сенде бар ма?
– «Бар аға. Үйде сақтаулы».
Содан көп кешікпей Бағлан маған қалың папканы әкеліп бергені. Мұндай қуанбаспын. Өйткені: «Аштықта жеген құйқаның дәмі тоқтықта ауыздан кетпейді», демекші, алғашқы еңбек жолымды 1966 жылы аудандық «Советтік шекара» газетінде тілші болып бастаған мен сияқты өрімдей жастарға аупарткомның салалық хатшысы Шайхыслам ағаның жасаған жақсылығы аз болған жоқ. Қолыма жоғарыдағы дерек құжаттары түскен соң оларға ал кеп үңілейін. Сонда өзімді мазалаған көп сұрақтарға жауап тапқандай болдым. Өйткені...
Соғыс басталғанға дейін де біздің кейіпкеріміздің өмірі кілең қиындықтар құрсауында өткен еді. Оған 4 жасқа келгенде әкенің, 9 жасында анасының дүниеден өтуін, содан 10-ға толғанда көршілердің қозы-лағын бағып, кісі есігінде жаутаңдай күн кешкенін айтсақ та жеткілікті. Сондай кезде жергілікті үкімет адамдары мұны көріп, көрші аудандағы Қарабұлақ бастауыш мектебі интернатына орналастырады. Одан Нарынқолдағы Социалистік Қазақстан орта мектебі Көмірші ауылындағы колхоз жұмысына кіру...
Ауылдағы бас көтерер азаматтар 1941 жылы майданға аттанып жатқанда, Шайхыслам аға 17 жаста еді. Соған қарамастан аудан орталығындағы қорғаныс бөліміне келіп Қызыл Армия қатарына алу жайлы өтініш жазады. Бір емес, бірнеше рет. Ақыры оның алған бетінен қайтпайтынын байқаған әскери комиссариат адамдары мұны 1942 жылы Өзбекстанның Қаттақорған қаласындағы Гомель жаяу әскерлері училищесіне жібереді. Онда кіші командирлер даярлайтын курсты жеделдете оқып бітірген ол 1943 жылдың көктемінде Батыс майданының 133-атқыштар дивизиясына келіп, от пен оқтың ортасынан бір-ақ шығады. Осыдан бастап жастайынан ашаршылық пен жоқшылықты көрген Шайхыслам аға зұлмат соғыстың тозағын көзбен көріп, қасіретін бастан кешіреді. Бала кезінен еңбекпен көзін ашып, арқасына ауыр жүк арқалап, болаттай шыныққан ол Беларусь жері үшін болған шайқастарда кездескен қиындықтарға мойымайды. Толарсақтан су кешіп, бет қарыған аязда жеңіл шинельмен дірдектеп окопта жатады. Боран мен үскірікте бөлімшесін жауға көтеріп, алдыңғы сапта жүреді. Осылайша, ол сол уақыттағы соғыстың ең ауыр, ең қиын, әрі ең шешуші ауыр жылдарында Батыс майданының 251-ші Витебск атқыштар дивизиясында, одан соң 3-ші Беларусь, 1-ші Прибалтика майдандарындағы кескілескен соғыстарға қатысады. Ағамыздың әскери құжаттарында жазылғандай, сол кездері ол Витебск, Орша, Ярцев, Кенисберг, Смоленск, Прибалтиканың Каунас, Вильнюс қалаларын және Польшаның солтүстік-батыс аймақтарын неміс фашистерінен тазарту операцияларына қатысып жеңіс жолын жалғастырады.
Дивизия командирінің соғыс кезінде Шайхыслам ағаға тапсырған мына сарғайған марапат қағазына назар аударайықшы. Онда: «Советтік Прибалтиканы жаудан азат етуші аға сержант Ш.Баймұханбетовке! Жоғарғы Бас Қолбасшы, Кеңес Одағының маршалы И.В.Сталиннен. 1944 жылдың 19 шілдесіндегі бұйрығымен Рига қаласының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі мықты бекіністерді бұзып, Иецава бағытындағы терең қорғаныс шептерін жаудан тазартуда көрсеткен ерлігіңіз үшін сізге Алғыс жариялаймын!» деп жазылған. Содан кейін 1944 жылдың 28 қыркүйегіндегі Витебск қаласын, 1945 жылдың 6 қаңтарында Шығыс Пруссияның Мазур көлдері маңын, сол жылдың 6 ақпанында Прибалтиканың Ландсберг, Партенштейн қалаларын, 11 ақпанда Преистиш, Айлау қалаларындағы немістердің мықты қорғаныс шептерін алудағы ерліктері үшін Ш.Баймұханбетов Жоғарғы Бас Қолбасшы И.В.Сталиннен 5 рет қатарынан Алғысхат алған. Осынау ауыр шайқастарда бұдан бөлек ол 2 рет «Ерлігі үшін» медалімен, офицерлікке жеткен кезде 1-2 дәрежелі «Отан соғысы» ордендерімен марапатталған. Партия қатарына қабылданған соң командирдің тәрбие ісі жөніндегі орынбасары қызметіне тағайындалған.
Шайхыслам аға соғыс жылдарында бір өліп, бір тірілген азапты күндерді де бастан кешіреді. 1943-1945 жылдары 4 рет жараланыпты. Атап айтқанда, 1944 жылдың 24 қаңтарында бомбаның жарықшағы оң жақ жауырынына тиген. Әскери дала госпиталінің бастығы берген кезекті бір анықтамада: «Сквозное пулевое ранение» деп жазылған. Тағы бірде жау оғы сол жақ қабырғасының үстінен, жүрек тұсынан денені тесіп өткен. Есін білмей госпитальға түскен ағамызды көрген дәрігер: «Жігітім, көрер күнің бар екен», деп оны көп емдеп, әрең қатарға қосқан. «Енді сен әскерге жарамсызсың. Үйіңе қайтуға болады», дегенде кейіпкеріміз бұған келіспей: «Жазылдым. Денсаулығым жақсы. Жеңіске жетпей үйге қайтпаймын», деп бөлмеден шықпай тұрып алады. Қазақ жігітінің өжеттілігіне сүйсінген дәрігерлік комиссия оның қайтадан майданға баруына рұқсат етеді.
Шайхыслам аға Баймұханбетов 1945 жылы Мәскеудегі Жеңіс парады өткен соң: «Енді туған жеріме, Қазақстанға оралармын», деп жүреді. Сонда әскери басшылықтан жаңа бұйрық алады. Бізде саяси тәрбие жұмысын білетін кадрлар тапшы. Сондықтан Қызыл Армияның резервіне алындың», деп оның қолына КСРО Ішкі істер министрлігінің 31-ші батальонына командир болып тағайындалғаны туралы бұйрықты тапсырады. Бұл қызметті де ағамыз сенімге селкеу түсірмей екі жыл абыроймен атқарады. Тек 1947 жылдың күзінде ғана аман-есен Көмірші ауылына оралады.
Кейіпкеріміздің міне, содан кейінгі өмірінің бәрі өзінің туған жерімен тікелей байланысты болды. 1947-1985 жылдар аралығында ағамыз асықпай-аптықпай жергілікті жердегі барлық қызмет баспалдақтарын басып өтіп, нағыз меритократия үлгісін көрсетті. Олай дейтініміз, әскерден оралған соң аудандық партия комитеті бірінші хатшысының көмекшісі, нұсқаушы, колхоз парткомының хатшысы, аудандағы жастар жетекшісі болды. Одан кейін 15 жыл бойы аудандық партия комитетінің үгіт-насихат, партиялық-ұйымдастыру бөлімдерінің меңгерушісі, 17 жыл сол аупарткомның үшінші және екінші хатшысы жұмыстарын абыроймен атқарды. Зейнет демалысына шыққаннан кейін де 10 жыл Нарынқол өңірі ардагерлер кеңесінің төрағасы болып, қоғамдық істердің бел ортасында жүрді. Дархан көңіл, кішіпейіл мінезімен, біліктілік және білгірлігімен адамшылық келбетіне дақ түсірмеді. Ауданда ғана емес, облыс көлемінде қайраткерлік дәрежеге жеткен есімі белгілі басшы болды. Ұзақ жылғы адал еңбек, төгілген маңдай тер елеусіз қалмады. «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталды. Ал Жеңістің 60 жылдығында маршал Жуков орденіне ие болды. Бұл ағамыздың Алматы қаласына көшіп келіп, сондағы қалалық ардагерлер кеңесі жұмысына белсенділігімен қатысып жүрген кезі еді. Сол ұлы ерліктің 77 жылдық мерекесі де жақындап келеді. Соның қарсаңында өмірі өнегеге толы соғыс ардагерін еске алу ең үлкен адамгершілік парызымыз деп білеміз.
Әбілбек АЙТАҚЫНОВ,
Шелек ауылы ардагерлер кеңесінің төрағасы,
Райымбек, Еңбекшіқазақ аудандарының құрметті азаматы
Алматы облысы
