Пернебек Момынұлы Түркістан облысы (бұрынғы Оңтүстік Қазақстан) Түлкібас ауданы Көк бұлақ ауылында дүниеге келген. Әкесі ертерек дүниеден озады. Марқұм әкесі балаларын «Адамға ең алдымен керегі – адамгершілік. Осы абзал қасиетті жоғалтпаңдар», деп тәрбиелеген. Домбыра шертіп, ыңылдап отырып, Пернебекке «осы өнерді игерсең де жаман болмас» дейді екен. Баласының атын Пернебек қоюын да сол күйшілігімен байланысты болса керек. Әкенің күйін, ананың әнін естіп өскен Пернебек күй өнеріне бет бұра бастайды. Пернебек 7-сыныпты үздік бітіреді. Анасы «Қарағым, сендердің бәріңді асырау маған оңай емес. Балықшыда мектеп-интернат бар екен. Сейіткәрім Нұрматов деген директормен келісіп келдім. Сені қабылдайтын болды, келесі жылдан бастап сонда оқитын боласың», дейді. Бұл ел есін жия бастаған 1948 жыл еді.
Мектепте Пернебек белсенді оқушылардың бірі болады. Хорға жетекшілік жасайтын ұлты неміс мұғалімнің соңынан қалмай жүріп, аккордеон аспабында ойнауды үйренеді. Бірде ұстазы оған музыкалық қабілеті жоғары екенін айтып, консерваторияға баруға кеңес береді. Бала Пернебек сонда консерватория деген сөзді бірінші рет естіген екен. Пернебектің өнер иесі болсам деген арманы асқақтай түседі. Анасы колхозда жұмыс істейді, артық қаражат жоқ. Әкесі көзі тірісінде нән ісекке сатып алған бес гектар бау-бақшасы болған. Ол жерге бидай, арпа, тары, ноқат егетін. Алма, өрік, шие сияқты неше түрлі жеміс ағаштары жайқалып өсіп тұратын. Амалсыздан осы жерді сатуға тура келеді. Арман қуған өжет бала Пернебек мектеп директорына барып, «Аға, мен Алматыға оқуға барғым келеді, мені жіберетін шешемнің қаражаты жоқ. Сіз біздің бау-бақшаны сатып алыңыз», деп ойын ашық айтады. Ақыры сол кісіге жер сатылады.
1951 жылы консерватория табалдырығын аттап, Ахмет Жұбановтың алдында емтихан тапсырады. Өз құлағымен естіп үйренген күйлерді домбырада тартып, бір-екі ән айтып береді. Бағы жанып, сынақтан өтіп, Жұбановтың шәкірті болып қабылданады. Алғашында қобыз-прима класында оқып жүрген ол кейін бас қобыз класына ауысады. Сөйтіп Алматыдағы Құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваторияның студенті атанады. Мұнда ұлттық музыка өнерінің көрнекті қайраткерлері, доцент-профессорлар Ф.Балғаева, Б.Сарыбаев, Ф.Мансұров, Л.Хамиди, Ш.Қажығалиев, Л.Шаргородский, С.Шабельский, Ғ.Бисенова, Қ.Мұхитов сияқты, т.б. тұлғалардан тәлім-тәрбие алады. Өзімен қатар оқыған М.Бестібаев, Т.Тоқтаров, Н.Жомартов, М.Құспанғалиев, Р.Өтегенова, ал жоғары курстағы Д.Тезекбаев, Ж.Еркінбеков, Д.Ботбаев, курсы төмен М.Дауытбаев, В.Тен, Қ.Айнақұловтармен жақсы қарым-қатынаста болып, қызықты студенттік жылдарды бірге өткізеді.
1956 жылы консерваторияны тәмамдаған Пернебекті дипломы қолға тиер-тиместен бес жыл бойы «қайсар бала» деп атайтын Ахмет Жұбанов өзіне шақырып: «Қайда барып, қандай жұмыс істемек ойың бар?» деп сұрайды. «Музыкант болатын шығармын», дейді Пернебек. «Музыкант деймісің? Ал мен сені Семейде бұдан бір жыл бұрын ашылған музыкалық училищеге директор болуға ұсындым. Қазір Мәдениет министрлігіндегі кадрлар басқармасының бастығы Ғ.Ғаппаровқа барасың, қалғанын сол жерде айтып өзі реттейді. Есіңде болсын, бұл шешіліп қойған мәселе. Мәдениет министрі Әмір Қанапин біледі. Пәлен-түген деп жүрме. Семейдегі училище төрт аяғынан ақсап, жұмысы жүрмей тұр. Соны жолға қоясың, ол қолыңнан келеді, мен саған сенемін», деп күлімсірейді Ахмет Қуанұлы.
Сөйтіп оқуды жаңа бітірген жас жігіт Мәдениет министрінің бұйрығымен Семейде жаңа ашылған музыкалық училищенің директоры қызметіне тағайындалады, еңбек жолын, Абай мен Әуезовтің туған жерінен бастайды.
Мүсіні сымдай тартылған сұлу, батыр тұлғалы, күш-қуаты кемеліне келіп тұрған көрікті жігітті сырттай ұнатқан қыздар көп еді. Пернебек атақты қылқобызшы Дәулет Мықтыбаевтың қызы Тамарамен көңіл жарастырып, отау құрады.
Жас басшы Пионерлер сарайында ашылған не оқитын ғимараты, не жатақханасы жоқ, мұғалімдерге, тіпті өзіне де пәтер жоқ, бар-жоғы 7-8 бөлмесі, екі қазақ мұғалімі, отыз бес студенті мен мөрі ғана бар оқу орнын қабылдап алады. Сеніп тапсырған жұмысты әрі қарай алып кету керек, ақылдасатын ешкімі жоқ, өзін-өзі қамшылап, ізденуге тура келеді. Орыстың атақты педагогтерінің кітаптарын түгелдей оқып шықты. Іскер басшылардың тәжірибесіне ден қойды. Өзін-өзі қамшылап, күні-түні ізденеді.
Пианино, скрипка, ән класына қосымша сол жылдары қобыз, домбыра, баян классы ашылады. Алматыға арнайы барып, белгілі шебер Қамбар Қасымовтың музыкалық аспаптарының арасынан он екі домбыра, жеті қобыз сияқты халық аспаптарын таңдап алып келеді. Адал еңбегімен, қайсарлығымен көзге түсе бастаған жас жігіт сол кездегі Мәдениет министрі Ә.Қанапинге жолығып, Мәскеуге бару туралы ойын айтады. Ондағы мақсаты – училищеге қажетті классикалық аспаптар алу. Мәскеуге сапар шегіп, Одақтық министрдің қабылдауында болады. Абайдың, Мұхтардың елінен келгенін айтып, оқу орны музыкалық аспаптарға зәру екенін жеткізеді. Одақтың Мәдениет министрі сөзге келмей, өзінің сала басшысымен хабарласып, мәселені тез арада шешіп беруін тапсырады. Сол жерде П.Момынов Ә.Қанапинге телофон соғып, қаржы мәселесін де шешіп алады. Айтқан өтініші орындалып, П.Момынов Семейге қайтып оралғанда, музыкалық аспаптардың келгені туралы құжатты көреді. Құжатта 1 концерттік рояль, 7 пианино, 57 үрмелі аспап деп көрсетілген. Мұндай аспаптар Қазақстанда өңің түгілі түсіңде де көрмейсің. Сөйтіп «қайсар бала» училищенің оқу-әдістемелік қорын қоймай жүріп толықтырады.
Пернебектің жұмысқа келген екінші жылында оқушы саны 240-қа артады. Осынша оқушыны үш ауысымда оқытудың өзі мүмкін болмай, оқытатын орын жетіспейді. Жас маман қала, облыс басшыларына қайта-қайта өтініш жазады. Олардан қайран болмай, уақыт созыла берген соң, Одақ, Республика орталық партия комитетіне хат жолдайды. Бұл екі арада ұстазы Ахмет Жұбанов «қайсар бала» деп атайтын Пернебек, енді семейлік басшылар тарапынан «даукес бала» атанады. Көп ұзамай директордың атына: «Гурьевке барып, Семейдегі училищені сонда көшіру туралы жайында обкомның бірінші хатшысы Нұртас Оңдасыновпен келісім жасауға 10 күнге рұқсат етілсін. Министр Ә.Қанапин» деген телефонограмма келеді.1958 жыл. Шілде айы. Пернебек Момынұлы Мәдениет министрлігінің өкілі ретінде Гурьевке (қазіргі Атырау облысы) сапар шегеді. Оқу орнына керекті: ғимарат, оқу құрал жабдықтары, жатақхана, ұстаздарға пәтер сияқты мәселелердің барлығы оң шешімін табады. Сөйтіп музыкалық училище Гурьевке көшірілетін болып келісіледі. Бірақ Пернебек сол сапардан Семейге оралғанда екі әріптесі сүйіншілеп қарсы алады.
– Сіз кетісімен обкомның бірінші хатшысы Новиков қызметтен қуылып, орнына Мұхамедғали Сужиков деген өз қандасымыз келді. Жеті-сегіз мұғалім қабылдауында болып, барлық жайды айттық. Ол кісі қатты таңданып, директорларың оралған бойда маған келсін. Абай елінде ашылған ешбір оқу орны ешқайда көшірілмейді», деп бізді қуантып тастады, – дейді.
Мұхамедғали Сужиковтің тапсырмасымен обком хатшысы Мұстафин мен Пернебек екеуі қаланы аралап училищеге ғимарат іздейді. Цемент зауытына тиесілі зәулім ғимаратты көріп, училищені орналастыруға лайық деп табады. Кезектен тыс өткен бюрода бірінші хатшы М.Сужиков: «Жолдастар! Біз кімбіз? Қызметімізді қалай атқарып жүрміз? Халық не дейді, қандай баға береді? Егер ұл-қыздарымыз оқып жатқан училищені жауып, басқа облысқа бере салсақ, кім болғанымыз? Гурьевтіктер Абайдың отанындағы училищені көшіріп әкетуге, бүкіл шығынын көтеруге шешім қабылдапты. Қалай қарайсыздар? Менің шешімім: училище ешқайда көшпейді де, жабылмайды да. Директор өзі үшін шырылдап жүрген жоқ. Бүгін түске дейін Мұстафин жолдас екеуі қаланы аралап, лайықты ғимарат тауып келді. Оқу орнын сонда көшіреміз. Бюро осындай шешім қабылдайды, оның орындалуын бақылау Мұстафин жолдасқа тапсырылады», дейді.
Міне, осылайша Семей қаласындағы музыкалық училище ашылғанына үш жыл болмай жатып құрдымға кете жаздаған еді. Бұл жерде кәсіби жас маман Пернебек Момынұлының ұлттық өнер үшін жанын беруге дайын екені анық көрінеді. Жас та болса Пернебек Момынұлының бұл еңбегін, қазақтың ұлттық өнер тарихында алтын әріппен жазылатын еңбек деп бағалаймын.
Жас басшы атақты Жүсіпбек Елебековтің шәкірті Мәдениет Ешекеевті халық әртісі дәрежесіне дейін көтеріп, рухани демеушісі, қамқоршысы болды. Табиғи тума талантты бірден танып, бар-жоғы 6-ақ сыныптық білімі болғанына қарамай музыкалық училищенің оқушысы етіп қабылдаған. Осы ісі үшін іші тарлар жоғары жаққа дейін домалақ арыз жазған. Бұл жерде «қайсар бала» өнер үшін жан пида деп, нағыз ұлтжандылығын көрсетті.
1960 жылы Пернебек Момынұлының қолдауымен, қазақтың классикалық музыкасының негізін қалаушы, композитор Мұқан Төлебаевтың есімі осы өнер ордасына берілді. Сөйтіп Пернебек Момынұлы 1956-1961 жылдары музыкалық училищенің жұмысын іскерлік ізденумен қатар, қайсар мінез танытып, бес жылда аяққа тұрғызды. Бүгінде «қайсар бала» іргесін қалаған өнер ордасынан қанаттанып шыққан өнер қайраткерлері жетерлік. Олар: композитор Теміржан Базарбаевтан дәріс алған Жолан Дастенов, Болат Қабылбаев, Мәуліт Рахимбаев, домбырашы Құрманғали Рахимовтің шәкірттері: Мырзағали Айдаболов, Қадыр Досымжанов, Жанас Бектұров, Отантай Кәріпжанов, Мәрия Құсайынова, әнші Дауыл Қайроллиннің шәкірттері: Нұрлан Көшеров, Медет Чотабаев, осы мақаланы жазған автордың шәкірттері: Секен Тұрысбеков, Серік Малаев, Сайлауғазы Ахметов, әншілерден Кенжеғали Мыржықбаев, Роза Рымбаева, т.б.
Бүгінде училищенің жас директоры Сайлауғазы Ахметовтің бастамасымен музыкалық училище ғимараты ішінен Пернебек Момынұлы атындағы кабинет ашылған.
М.Төлебаев атындағы училищенің тұңғыш директоры П.Момынұлының өнер саласына сіңірген еңбегі жайлы бір мақалада айтып тауысу мүмкін емес. Ұлағатты ұстаз, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, педагогика ғылымдарының кандидаты, Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің профессоры, музыка зерттеушісі, 100-ден аса ғылыми-педагогикалық, музыкалық-эстетикалық бағыттағы еңбектің авторы Пернебек ағаның жасы бүгінде 90-нан асып отыр. Соның 68 жылын музыка тарихын зерттеуге, жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруге, оқулықтар жазуға арналған ұлағатты ұстаздың «Музыкалы эстетикалық тәрбие», «Қазақ музыкасының қысқаша тарихы» атты үш томдық жинағы, «Ғұмырнама» атты монографиясы өте құнды еңбектер болып саналады.
«Егемен Қазақстан» басылымында өткен жылы «Ұлттық музыкамыздың тарихы мен құдіретін дәріптей алмай келеміз» деген тақырыппен шыққан сұхбатында Пернебек аға: «Елімізде ән, би, музыка дүниесін зерттеу ісі кенжелеп қалғаны жасырын емес. Әдебиеттану, тарихтану, тілтану бағытында зерттеу ісі жолға қойылғанымен, ғылыми-зерттеу бағытында өнертану институты жоқ. Әлі күнге ұлттық музыкалық аспаптар тарихын ғылыми деңгейге көтере алмай отырғанымыз елдігімізге сын. ...Қазақтың ұлттық музыка аспаптарын жасайтын кәсіби өндірістің жоқтығы қынжылтады», деп ой түйеді.
Қазақстанның білім беру ісінің үздігі П.Момынұлының алдынан өткен, тәрбиесін көрген шәкірттері бүгінде ел игілігіне еңбек етуде. П.Момынұлы жасы 90-нан асса да әлі тың, көкірегі ояу, сөзі тиянақты, ойы сергек, әлі де жастарға тәлім-тәрбие беруден жалықпайды.
Қадыр ДОСЫМЖАНОВ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
СЕМЕЙ
