Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Энергетика вице-министрі Әсет Мағауовтың айтуынша, әзірше мұндай қауіп туындап отырған жоқ.
– Рас, былтыр ішкі нарықты дизельмен қамтуда қиындықтар болды. Біз дизельдің бағасын литріне 200 теңге көлемінде сақтауға тырыстық. Алайда Ресей мен Өзбекстандағы отын бағасы жоғары болғандықтан, отандық арзан дизельді шекаралас елдерге қымбатқа сату жиіледі. Соның салдарынан ішкі нарықтағы баға да құбылды. Дизельді елден көлікпен тасымалдауға тыйым салынса да, көлеңкелі айналымның үлесі көбейді. Ресейден келетін импорттық отынның бағасы да қымбат еді. Аталған факторлар мұнай өнімдерінің айналымын реттеу туралы заңнамаға түзетулер енгізуге мәжбүр етті. Нарық ойыншыларына шектеулер енгізілді, – дейді Ә.Мағауов.
Мәселен, ойыншыларда көтерме нарықта жұмыс істеуі үшін мұнай базасының болуы міндетті нормаға айналды. Сондай-ақ мұнай өнімдерін тауар биржасы арқылы сату жолға қойылды.
– Былтыр көктемде бензин де, дизель де тауар биржасы арқылы жақсы сатылды. Бірақ биржаға кіру үшін тиісті шектеулер қойылған-ды. Мәселен, биржаға қатысушы компанияның мұнай өнімдерінің бір жылдық айналымы 20 мың тоннадан кем болмауы керек деген шектеу болды. Жылдың ортасында оны 5 мың тоннаға дейін азайттық. Бір ай бұрын Биржалық комитеттің шешімімен аталған шектеу алынып тасталды. Бұл шағын жанар-жағармай құю стансаларының биржаға кіруіне, өнімді делдалсыз-ақ тікелей сатып алуына мүмкіндік береді. Дизельді биржада сату жақын күндері қайта жанданады, – дейді Энергетика вице-министрі.
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді дизельмен қамту ерекше назарда. Өйткені көктемгі егіс жұмыстарын уақтылы әрі қалыпты жүргізу қажет. Ол үшін шаруаларға биыл 400 мың тонна дизель бөлінді. 2022 жылдың ақпан-сәуір айларында 231 мың тонна немесе жалпы көлемнің 92 пайызы шаруаларға жеткізілді.
– Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін мұнай өңдеу зауыттарынан дизель отынын жөнелту басым негізде жүзеге асырылады. Бұл ретте тиеп-жөнелтуді бақылау және мониторингілеу тәулік сайын назарда ұсталады. Көктемгі егіс жұмыстарына арналған дизель отынының бағасы мұнай өңдеу зауыттарында 1 тонна үшін 212 мың теңге (литріне 176 теңге) деп белгіленген. Өңірлерге дейін жеткізуді және отынды сақтау шығынын ескерсек, шаруалар үшін болжамды баға бөлшек сауда бағасынан (230-260 теңге/литр) орта есеппен алғанда 15-30 пайызға төмен болады, – деп сендірді Ә.Мағауов.
Еске сала кетейік, «Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы» заңға сәйкес Ауыл шаруашылығы министрлігі жыл сайын облыс әкімдіктерімен бірлесіп, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің мұнай өнімдеріне деген қажеттілік көлемін айқындайды. Тиісінше, Энергетика министрлігіне дизель отынын жеткізу көлемі туралы ұсыныстар енгізеді. Осы ұсыныстардың негізінде екі министрлік бірлесіп, маусымдық дала жұмыстарын жүргізуге арналған дизель отынын жеткізу үшін облыстарды мұнай өңдеу зауыттарына бекітеді. Облыс әкімдіктері өз деңгейінде фермерлерге дизель отынын жеткізу бойынша операторларды белгілейді.
Сонымен қатар салалық заңның нормаларына сәйкес «мұнай өнімдерін бөлшек сауда арқылы өткізуді жүзеге асыратын тұлғалар жыл сайын мұнай өнімдерін өткізу кезінде 1 наурыз – 31 мамыр және 1 тамыз – 31 қазан аралығында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге басымдықпен беруге міндетті». Қолданыстағы заңнаманың нормаларына сәйкес, мемлекеттік органдар дизель отынын бөлу процесіне немесе операторларды тағайындауға араласпайды.
– Фермерлер мен ресурс ұстаушылар арасында дизельді сатып алуға «тікелей» шарттар жасасу үшін жағдай жасау, фермерлердің өз бетінше кооперациялануға және дала жұмыстары үшін мұнай өнімдерін жеткізу жөніндегі операторды таңдау мүмкіндігі болуы керек. Сол үшін Ауыл шаруашылығы министрлігі байланыс деректерін, егістік жерлердің жалпы алаңын, жанар-жағармай қажеттілігін көрсете отырып, аумақтық бөліністе ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің деректер базасын құруға тиіс. Бұған қоса отынды тарату үшін электронды-ақпараттық жүйені енгізу арқылы дизель отынының көлемін тауар өндірушілерге тікелей бөлу мәселесін пысықтауға тиіс, – дейді Энергетика вице-министрі.
Электронды-ақпараттық жүйені енгізе отырып, диқандарға дизель отынының көлемін жеке-жеке бөлу ашықтықты қамтамасыз етеді деп күтілуде. Сондай-ақ бөлу тізбегіндегі артық буындарды жоюға, ықтимал сыбайлас жемқорлық құрамдастарын болдырмауға мүмкіндік бермек.