Құқықтық статистика комитетінің дерегіне сай, негізгі себептер ретінде, ең алдымен, жалғыздық және қаржылық қиындықтар көрсетіледі. 2021 жылы жалғыздық факторы бойынша 27% және қаржылық қиындықтарға қатысты 28% суицид тіркелген. Сонымен қатар әлеуметтік жағдайдың төмендегі (6%), отбасылық қатынастардың бұзылуы, ажырасу (11%) қоғамдағы әлеуметтік мәртебесін жоғалту сынды факторлар да әсер етеді.
Әлеуметтік топтар арасындағы суицид әрекеттерін қарастырсақ, ерлер әйелдерге қарағанда 4-5 есе жиі суицидке барады екен. Мұндай деректі ДДҰ-ның Құқықтық статистика комитеті ұсынып отыр. Сарапшылар мұндай айырмашылықтың себебі әйел мен еркектің қоғамдағы орны мен қалыптасқан қағидаларға байланысты екенін айтады.
«Ер адамдар неге өз-өзіне қол жұмсау әрекетіне жиі барады?» деген сұраққа нақты жауап беру қиын. Өйткені еліміздегі суицидпен байланысты факторлар ауқымды деңгейде зерттелмеген. Сондықтан мамандар көбінесе бұл тақырыпқа қатысты тек болжамдар ғана жасай алады.
«Елімізде ерлер арасында суицидтің көп тіркелуі ерлердің эмоциялық тұрғыдан қысым көруінде жатыр. Балалық шағынан ер балаларға «еркек жыламайды» деп үйрететін қоғам екенімізді мойындауымыз керек. Дер кезінде эмоцияны шығармай, іште сақтап қалу түрлі аурулардың бастамасына, соның ішінде, өз-өзіне қол жұмсауға себеп болады. Сонымен қатар отбасыдағы психоэмоционалды жағдай тікелей әсер етеді. Елдегі отбасыларда бұл сын, тәртіп, бақылау, қысым, бір-біріне немқұрайды қараумен сипатталады», дейді психолог Гүлжан Ермекбаева.
Статистика мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстанда 35-54 жас аралығындағы ер адамдар өз-өзіне қол жұмсауға бейім. Бұл кезеңдегі ер адамдардың психологиясын мамандар былай түсіндіреді. Олар 30 жастан бастап қызметті өздерінің еркектік болмысын қалыптастырудың бір жолы ретінде қарастырады.
Жалпы, суицидтегі гендерлік теңсіздік – жаһандық мәселе. British Medical Journal-дың зерттеуіне сәйкес, ер адамдар өздерінің экономикалық және рухани осал тұстарын қоғамға, айналасына көрсетпеуге тырысады. Сәйкесінше, ерлер медициналық көмекке жүгінуге құлықсыз, яғни әйелдерге қарағанда 32% -ға төмен.
Елімізде өз-өзіне қол жұмсау мәселесі қаншалықты қауіпті деңгейде екенін білу үшін басқа мемлекеттердің статистикалық деректерін шолып шыққан едік. Мысалы, Ауғанстанда 100 000 адамға шаққанда – 4,1, Иракта – 3,6, Сирияда небәрі 2,0 адам өз-өзіне қол жұмсайды. Аталған елдерде әлеуметтік және экономикалық қолайсыз жағдайларға қарамастан суицид деңгейі салыстырмалы түрде төмен. Ал бұның себебін дінтанушы Ақтөре Көпбай былай түсіндіреді.
«Бүгінгі таңда біз бой түзеп, үлгі алып жүрген дамыған Батыс елдерінде суицид оқиғалары тоқтамай тұр. Оның өзіндік себептері бар. Мұнымен салыстырғанда Ислам елдерінде суицид азырақ, тіпті өте аз деуге болады. Соңғы зерттеулерге сүйенсек, суицид аз болатын 10 мемлекеттің 9-ы – мұсылман елі. Бұл статистикада сөзсіз Ислам дінінің үлесі бар. Алла берген өмірді қию Ислам бойынша ең ауыр күнәға жатады. Ислам дінінде мұсылман адамның өзіне қол жұмсауы, басқа бір адамды өлтіргеннен де ауыр қылмыс саналады», дейді А.Көпбай.
Жалпы, мұндай күрделі мәселенің қарапайым шешімі жоқ. Бірақ арнайы мемлекеттік бағдарламалар мен қайырымдылық ұйымдардың көмегімен суицидпен күрес жұмыстарын жүргізуге болады. Мысалы, Аустралияда белсенді еріктілердің көмегімен суицид жасауға әрекеттенген кісіні райынан қайтаруға тырысады. Мұндай шаралардың бірі «Жақсысың ба?» деп аталады. Осы жобаның аясында еріктілер өзін нашар сезінетін, моральды тұрғыдан шаршаған, қиындықтарға тап болған адамдармен сөйлесуге шақырылады. Елімізде өз-өзіне қол жұмсау әрекеттерін азайту үшін осы іспеттес шараларды жүргізумен қатар, психолог мамандар, ең алдымен, психологиялық қызметті дамыту қажет екенін алға тартады. Суицид жасауға талпынған кісі ғана емес, оның бүкіл отбасына отбасылық психологтің кеңесі тағайындалуы керек деп отыр. Өкінішке қарай, қоғамда психолог кеңесіне жүгіну әлі күнге дейін ұят нәрсе деп санайтындар аз емес.
Қорыта айтқанда, жылдан жылға қаупі артып келе жатқан өз-өзіне қол жұмсау мәселесі ешкімді де бей-жай қалдырмауға тиіс. Мемлекет тарапынан суицидке бейім адамдарға көмек көрсетуден бөлек, психолог мамандардың көмегіне жүгіну де көмектесетіні сөзсіз.ф
