Жел мен Күн

Сонда жел долданып, «қазір мен жолаушының шапанын жұлып алып, күшті екенімді көр­сетемін» – дейді паңдана. Бұдан соң алақұйын ызғарын жібереді. Жолаушы кісі тоңдырарлық ызғарды сезінген сайын қорғана, қымтана түседі. Бар күшімен оранып, шапанын мықтап бүркеніп алады. Жүзі ренішке толып, маңдай тамыры білеуленеді. Ізін ала күннің кезегі келіп, рахымды күн мейірлі нұрын жіберіп жылыта бастайды. Жолаушы жағасын түсіріп, белбеуін ше­шеді. Ызғар қамаған бойы жы­лынған соң көңілі көтеріліп, қуанышқа бөленеді, шапанын да шешеді. Сонда Күн Желге: «көрдің бе, қиянат жасаудан гөрі мейірімділік пен сүйіспеншілік арқылы көп нәрсеге жетуге болады. Жүрек күшінен артық ешнәрсе жоқ», дейді.

Иә, дүниеде әр нәрсені күш арқылы алуға болар, бірақ қы­лыштан тән бойсұнуы мүмкін, жан бойсұнбайды. Егер адам қалауы тәнге бағытталса, онда күрделенеді. Інжілде: «Барлық қателіктің басы – дүниеге құ­марту» дейді. Ал Толстой «Тән үшін сүрген өмір азап шек­тіреді» дейді. Ертегідегі жел өз мақ­сатына жеткен күнде де, одан ешқандай эстетикалық ләззат өрбімес еді. Қатыгездік соңынан өзіндей қатыгездікті ғана ертеді. Әдебиеттегі жақсы мен жаман кейіпкердің бейнесі балалар­ды үлкен өмірге дайындайтын қай­­­таланбас құрал. Лұқпан хә­кім: «Жақсылықты жаманнан үй­рендім, әр ісінен жиреніп отыр­­дым» дегеніндей, ертегі мен аңыз-дастандарды оқыған кө­к­өрім балалар зұлымдықтан бой тартуды, әділетті сүюді үй­ре­неді. Байронның «Қабылында» Адам­атаның тілімен қызықты ой айтылады. Қабыл әкесінен Құдай әділетті болса, зұлымдықты неге жаратады дегенде, Адамата зұ­лымдық арқылы ізгілік көрі­нетінін баян етеді. Егер жамандық болмаса жақсылықтың қыры ашылмас еді дейді.

Қазақ жыр-дастандарындағы жағымсыз бейне көбіне мыстан кемпірге бұйырады. «Мұңлық-Зарлық» дастанында Ханшайым сұлуға қиянат қылмақ болған алпыс әйел мыстан кемпірге алтын беріп, Ханшайымның егіз ұлын алып, орнына екі күшікті қойдырады. Жар басына барып екі баланы құндағымен өзенге лақтырар алдында, мыстан «Мені құртқан адамдар!» дейді. Тіпті мыстан кемпірдің өзін аса жауыз емес, аздап мейірімді, сөзге алданғыш, аңқау етіп су­реттейді. Кейбір шығармалар сю­жетінің соңында жауыз кейіп­кер де ізгі адамға айналады. Бірақ қазақ ауыз әдебиетінде мұндай көрініс көп емес. Жауыз­дықты аямай шенеп, жан төзгісіз кейіпте жазалап отырады. Мәселен, «Ал­памыс батыр» жырындағы әкесі мен анасына қысас қылып, әйелін күңі еткен Ұлтан ханды батыр соңында сарсаңға салады.

«Тышқан алған мысықтай

Тамашасын көреді.

Домалатып ойнайды,

Үйге әпкеліп байлайды.

Тірідей терісін сояды,

Майын ит жеп тояды.

Тез өлтірмей Ұлтанды,

Қорлықпенен өлтірді».

«Серт бұзғанның орны шоқ» дегендей, қазақ жырларын­да тексіздікке, жауыздыққа, қор­қақтыққа орын жоқ. Орын тап­қан адамды дүйім жұртқа масқара етіп, тәлкекке салып отырады. Осылайша, ізгі жолды мұрат-мақсатына жеткізіп, на­дандықты түпсіз ұйыққа батырады.

Шекспирдің «Гамлетінде» корольдің інісінің әділетсіздігін шенеу үшін театр сахнасына оның аяр ісін қояды. Қиянатқа толы әрекетін сахнадан көрген жаңа король бет-жүзі қызарып, қысылып сала береді. Пьеса соңында ызаға булыққан Гамлет у жағылған қылышымен корольді түйреп мерт етеді. Шекспир пье­са­ларындағы жауыздық бей­несі тым күңгірт, қою қарасұр түсте көрініс табады. Жақсы кейіпкер болса аспанға көтеріліп, жаман кейіпкерді жеті қат жердің астына тығардай зілді сөзбен шенеп отырады.

Жел мен күн жайлы ертегіден туған маздақ ой осы, қадірлі оқырман.