Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
Ал өткен жылы ауылдықтардың өмір сүруінің орташа ұзақтығы 70,79 жасты құрап, қалалықтардан (69,91 жас) сәл артық болыпты. Соған қарап, ауылдағы ағайындардың жаны сірі-ау деген ойға қаласың... Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сүйенсек, бүгінгі таңда тек Қарағанды, Қостанай және Ұлытау облыстарының ауылдық елді мекендері (АЕМ) медицина ұйымдарымен түгел қамтамасыз етілген. Сондай-ақ Қызылорда (3 АЕМ), Жетісу (4 АЕМ), Жамбыл (5 АЕМ) облыстарында медициналық пункті жоқ ауыл аз. Ал бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін емдеу мекемесінсіз қалған ауылдар, әсіресе демографиялық жағдайы күрделі Солтүстік Қазақстан облысында көп. Нақты айтсақ, Қызылжар өңірінің 80 ауылындағы медициналық пункттер бұдан он шақты жыл бұрын «еуропалық стандарттарға сәйкес оңтайландыру» науқанындағы асыра сілтеудің құрбаны болып, жергілікті тұрғындардың наразылығына қарамай жабылған.
Осы себеппен бүгінде Шығыс Қазақстан (69 АЕМ), Батыс Қазақстан (67 АЕМ), Павлодар (64 АЕМ), Ақмола (60 АЕМ), Атырау (45 АЕМ), Абай (40 АЕМ), Ақтөбе (20 АЕМ), Түркістан (16 АЕМ), Алматы (12 АЕМ), Маңғыстау (8 АЕМ) облыстарының бірқатар ауылдық елді мекенінде де медициналық пункт жоқ.
Бұл ретте халық денсаулығын нығайту басты міндеті болып саналатын Денсаулық сақтау министрлігінің қазіргі ұстанымына да қайран қалып, қарның ашады. Себебі ол тұрғындарының саны 50-ден кем ауылдық елді мекендерде медициналық пункт ұстауды және жаңаларын салуды тиімсіз деп санап отыр.
Сондай шағын ауылдардың тұрғындарына бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсету 10 шақырымнан аспайтын қашықтықта орналасқан ауылдардағы фельдшерлік-акушерлік пункттер мен дәрігерлік амбулаторияларға жүктеліпті. Алайда еліміздің денсаулық сақтау ведомствосының шені жоғары шенеуніктері климаты жайлы оңтүстік және батыс өңірлер мен қысы қатал солтүстік және шығыс өңірлердің арасындағы елеулі айырмашылықты ескермегені анық. Мәселен, Солтүстік Қазақстанның қатты боранды күндерінде ауданішілік жолдарды қар басып, жауып тастап, Жедел жәрдем көліктері түкпірдегі аз үйлі ауылдарда тұратын науқастарға дер кезінде жете алмайды. Мұндай кешігу кейде қайғылы жағдайда аяқталып жататыны жасырын емес.
Осы мәселенің мәнісіне үңілсек, «Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы» заңның 2-бабының 3-тармағында: «Халқының саны 50 адамнан аз шаруа қоныстары мен өзге де қоныстар ең жақын маңдағы елді мекеннің құрамына енгiзiледi» деп көрсетілгені солтүстік және шығыс өңірлердегі тұрғындарының саны жылдан-жылға кеміп бара жатқан талай ауылдағы медициналық пункттердің алдағы уақытта да жаппай жабыла беруіне «даңғыл» жол ашып беріп тұр деуге болады. Сонда қалай – демографиялық ахуалы күрделі облыстардың шалғай да шағын ауылдарын алдағы уақытта да медициналық пункттерімен қоса жаба бермекпіз бе? Мұның өзі ұлттық қауіпсіздікке елеулі нұқсан келтірмей ме? Шынтуайтында, аталған заң да кезінде ел өңірлерінің ерекшеліктері жете ескерілмей қабылданған сияқты. Парламент депутаттары бұл мәселені назарға алуға тиіс.
Мемлекет басшысы 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» Жолдауында да Үкіметке бастапқы дәрігерлік көмекті ұйымдастыру тәсілдерін түбегейлі қайта қарауды және алдағы үш жыл ішінде барлық ауылдық елді мекенді медицина мекемелерімен қамтамасыз етуді тапсырған болатын. Алайда орталық және жергілікті атқарушы органдардың Президент тапсырмасын орындау барысы ойдағыдай деу қиын. Мысалы, биыл ауылдық елді мекендерде, соның ішінде тірек және серіктес ауылдарда небәрі 35 бастапқы медициналық-санитарлық қызмет көрсету объектілерін салып, пайдалануға беру көзделген. Олардың 11-і – Түркістан облысында, 8-і – Алматы облысында, 5-еуі – Қызылорда облысында, 4-еуі – Жетісу облысында, 3-еуі – Атырау облысында, 2-еуі – Жамбыл облысында, сондай-ақ Маңғыстау мен Ұлытау облыстарында біреуден салынбақ. Ал медициналық пункттері жоқ ауылдық елді мекендері басқа облыстарға қарағанда әлдеқайда көп солтүстік және шығыс өңірлерде бірде-бір бастапқы медициналық-санитарлық қызмет көрсету мекемесін ашу көзделмегенін қалай түсінуге болады?
Медициналық пункті жоқ ауылдардың тұрғындары көбінесе өз беттерінше емделіп, халықтық ем-доммен айналысатыны мәлім. Мұның өзі кейде дерттің асқынып кетуіне әкеліп соғып жатады.
Ауылдағы денсаулық сақтау саласының жай-күйіне ауылдық елді мекендердің аудан орталықтарынан қашық орналасуы да теріс ықпал етіп отыр. Сондықтан да білікті дәрігерлер медициналық пункттері жабылып қалған ауылдарға жүйелі түрде барып, тұрғындардың денсаулығын тексеріп тұруы қажет дейді мамандар. Осыған орай «Саламатты Қазақстан» медициналық пойызын республикалық деңгейде ғана емес, өңірлік деңгейде де ұйымдастырған жөн болар еді.
Бұл ретте көңілге алаң туғызатын бір жайт – Ұлттық экономика министрлігінің мәліметі бойынша бүгінде еліміздегі ауыл халқының 11 пайызы тұратын
2 739 ауыл даму әлеуеті бар һәм келешегі бар ауылдық елді мекендер тізбесіне енгізілмеген. Осыны ескерсек, таяу жылдары түтіні өшетін шағын ауылдар саны тіпті көбейіп, ауылдағы денсаулық сақтау саласының жағдайы одан әрі күрделене түсетін тәрізді.
Тағы бір түйіні толық тарқатылмаған маңызды мәселе – ауыл тұрғындарының бәрі бірдей міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесі арқылы көрсетілетін жоғары мамандандырылған медициналық көмекке қол жеткізе алмай отырғаны. Өйткені олардың бір бөлігі тиісті жарнаны төлемегендіктен, МӘМС-пен мүлдем қамтылмай қалған. Мысалы, қазіргі таңда Алматы облысында – 459 110, Түркістан облысында – 369 211, Жамбыл облысында – 161 093, Ақмола облысында – 112 637, Қостанай облысында – 81 847, Шығыс Қазақстанда – 81 426 ауыл тұрғыны МӘМС-тен тыс қалған. Басқа өңірлерде де ондаған мың ауыл тұрғыны осы жүйемен қамтылмаған. Сол себепті олардың жоспарлы түрде ауруханаға жатып емделу, скринингтерден өтіп қаралу сияқты қызметтерді тегін алуы неғайбыл. Сондықтан да ауылдық елді мекендердегі жұмыс берушілердің жалдамалы жұмыскерлер үшін МӘМС қорына уақтылы әрі толық мөлшерде аударым жасауын ұдайы қадағалап, тексеріп отыру қажет. Бұған қоса ауылдық жерлердегі өзін-өзі жұмыспен қамтушылардың арасында 2019 жылдан бастап енгізілген Бірыңғай жиынтық төлемнің (БЖТ) маңыздылығын түсіндіру жұмысын үзбей жүргізу керек. Сонымен қатар мүдделі орталық мемлекеттік органдар БЖТ режімінің бес жылдық мерзімі келесі жылы аяқталатынын ескеріп, оның нәтижелеріне осы бастан жан-жақты талдау жасағаны және Үкіметтің қарауына енгізу үшін тиісті ұсыныс әзірлегені жөн.
Түйіндей айтқанда, халқымызды азық-түлікпен қамтамасыз етіп отырған асыраушы ауылдағы ағайындардың денсаулығын нығайту – Мемлекет басшысы ерекше маңыз беріп отырған мемлекеттік мәселе. Демек, Денсаулық сақтау министрлігі мен өңірлердің әкімдіктері медициналық пункттері жабылған шағын ауылдарда да Ата Заңымызда жазылғанындай, еліміздің ең қымбат қазынасы – адамдар тұратынын естен шығармауға тиіс.
