Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Еліміздің жетекші экономистері «Әлемдік геосаяси дағдарыс жағдайында Қазақстанның экономикалық қайта құрылуына» арналған конференция барысында сын-тегеуріндер мен тәуекелдерге иммунитетті қалыптастырудың ғылыми тұжырымдарымен бөлісті. Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитетіне қарасты Экономика институтының негізі 1952 жылы академик Қ.Сәтбаев басшылығымен қаланып, биыл 70 жылдығын атап өтуде. Экономист мамандардың зерттеулері осы жылдарда ел дамуына бағытталған көптеген тиімді жобалардың бастауына айналғаны белгілі. Институт директоры, академик Әзімхан Сатыбалдин атап өткендей, аймақтарды, кіші қалалардың даму бағдарламасы, ғылымға тәуелді экономика, демография, мұнай-газ саласына қатысты мамандар жүргізген зерттеулер мен ұсыныстар, соңғы бес-алты жыл көлемінде жүзеге асқан гранттық жобалардың дені ел дамуына бағытталды. Тамақ және жеңіл өнеркәсібін, ауыл шаруашылығын дамытуға қатысты қолданбалы ғылым бағытындағы зерттеулерін жалғастыра отырып, жетекші институттың мамандары ауыл-аймақтарды көтеру, жастарды жұмыспен қамту, мәдениет ошақтарын қайта жандандыру мәселесін үнемі көтеріп келеді.
«Президент атап өткендей, халық тұтынатын тауарларды өзіміз өндіргенде ғана дәулетті елге айналамыз. Бүгінде елімізде 180 млн гектар жайылым, 30 млн гектар егістік жеріміз бар. Ұлан-ғайыр даланы халықтың игілігіне пайдаланып, солтүстік өңірлерде қоныстандыру саясатын жүзеге асыру уақыт күттірмейді. Ауыл шаруашылығына үлкен серпіліс әкелетін жүйелі жұмыстар аясында осы аймақтарға қоныстанған шаруаларға 2-3 гектардан жер үлестіріп беріп, игеруіне қолдау көрсету тиімді», дейді Ә.Сатыбалдин.
Соңғы жеті жылда институт мамандары төрт орден, алты медаль иеленіп, жас мамандарға 9 пәтер берілген, ал экономика саласындағы Мемлекеттік сыйлықтың екі лауреаты да осы институттың беделді ғалымдары. Осы орайда Ә.Сатыбалдин ел дамуының болашағын білікті жас кадрлармен байланыстырып, әлеуметтік жағдайына көңіл бөлудің маңыздылығына тоқталды.
«Бастауында С.Бәйішев, Ғ.Шоланов, С.Толыбеков, Т.Әшімбаев, А.Қошанов, О.Баймұратов, Петухов сынды ғалымдар тұрған Экономика институты екі формацияға еңбек еткені белгілі. Егемендік жылдары және нарыққа өту кезеңіндегі экономиканың теориялық, әдіснамалық, практикалық негіздерін осы институт мамандары жасады. Ғалымдардың ел дамуына бағытталған ұсыныс, тұжырымдамалары басшылық органдарға үнемі жолданып отырды. Десек те, осы кезге дейін өз тауар өндірушілерімізге көңіл бөлмей, нәтижесінде шикізат еліне айналдық», деп қынжылды академик Оразәлі Сәбден.
Ғалымның айтуынша, өзіміз өндірмей, өспейміз. Қазіргі дағдарыс жағдайында экономиканы әртараптандыруға, өндірушілерімізді қолдауға мән беру қажет. Шағын кәсіп – елге нәсіп. Ауыл шаруашылығына үлкен бетбұрыс жасай отырып, кооперацияларды дамыту, жерді бірлесіп игеру қордаланған бірқатар мәселенің түйінін тарқатары анық.
«Бүгінде тұтынып отырған тауардың 50-70 пайызын шетелден жеткіземіз. Сауда-саттықтың 50 пайызы Ресеймен байланысты. Сондықтан Президент жеті жылдық мерзімде экономиканың үдемелі тұжырымдамасын ұсынуы қажет, дейді экономист-ғалым. Еліміз үшін Иран сияқты өзі өндіріп, тұтынатын елдер тәжірибесі тиімді. Бүгінде дамыған мемлекеттер нано-био, ақпараттық, ғарыштық технологиялар, гендік инженерияны игеріп, қаржысын соған бағыттап, жасанды интеллект, цифрлық экономиканы дамытуға күш салып жатыр. Қазақстан да осы ғылыми-техникалық революция көшінен қалмай, өндірісін дамытуы қажет. Әйтпесе шикізат елі болып қала беретіні анық. Санаға серпіліс жасай отырып, жастарға сапалы кәсіби білім беру уақыт күттірмейді. Кәсіби мамандықпен қатар адамгершілік қағидаттарына баулу, тарихын оқыту – жаһандану кезеңінде қаперде ұстайтын басты мәселе», деді О.Сәбден.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ профессоры, Экономикалық инновация институтының сарапшысы Мағбат Спановтың айтуынша, Үкіметтің алдында аса күрделі міндеттер тұр.
«Келесі жылдан бастап экономиканы дамытуға байланысты бұған дейін беймәлім болып келген шаралар мен шешімдерді қабылдауға тура келеді. Өйткені әлемдік дағдарысқа байланысты Қазақстан екі, мүмкін одан да ұзақ мерзімге созылуы мүмкін экономикалық қиындықтар кезеңіне тап келеді. Бүгінде әлемде жаңа экономикалық тәртіп, логистика, байланыстар қалыптасуда. Мұндай жағдайда Еуропа мен Азияның кіндігінде орналасқан Қазақстанды әр мемлекет өз мүддесіне бұрғысы келеді. Ал бізге бәрінен бұрын ұлттық мүдде қымбат. Үлкен жол айрығында тұрған ел үшін шыдамдылық пен нақты шешімдер қажет. Келер жылдың қаңтар айынан әлеуметтік маңызы бар тауарлардың бағасы өседі. Сондықтан ел Үкіметі тиімді жұмыс істеуге міндетті», деді М.Спанов.
Осы орайда мемлекеттің алтын қорын сауатты қолдану тәжірибесімен қатар қаржысын экономиканың дамуына жұмсап отырған меншік иелеріне қолдау көрсету, басқару органдарының жұртшылықпен қоян-қолтық жұмысын жандандару мәселесіне тоқталған М.Спанов бюджеті қомақты ЛРТ сияқты жобалардан бас тарту қажеттігін айтады. Экономист ғалымның айтуынша, донор аймақтарды, шағын қалалар мен ауылдарды көтеру уақыт күттірмейді.
«Шығыс Азия елдеріндегідей тиімділігін көрсеткен кооперацияларды дамытып, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды салықтан босату қажет. Бүгінде кедейшілік жағынан ауыл-аймақтар көрсеткіші жоғары. Ресми деректер бойынша елімізде кедейшілік 5 пайызды құраса, Дүниежүзілік банк деректері бойынша – 13, ал іс жүзінде бұл көрсеткіш 30-50 пайыз шамасында. Сондықтан Президент атап өткендей, ауылға үлкен бетбұрыс жасау қажет. Бүгінде ауыл шаруашылығында көптеген аймақта фермерлік шаруашылықтар тиімсіз болып қалды. Орталық, шығыс, солтүстік аймақта мыңдаған гектарды игеруге күш жетіспейді. Жері шағын болған соң бұл кәсіп оңтүстік аймақтарда шама-шарқына қарай іске асуда. Ендігі кезекте қазақстандықтардың өз жерлеріне бақылауын күшейте отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге, игеруге күш бағыттау маңызды. Мұның тиімділігі азық-түлік саясатына жаңа өзгерістер әкелетіні анық. Сонымен бірге басқару жүйесін жоғары деңгейде ұйымдастыру, Парламенттің, министрлер мен әкімдердің, тіптен Президенттің елімізде жүзеге асып жатқан реформаларға қатысты жауапкершілігін күшейтуді қажет етеді.
АЛМАТЫ
