Өткен жылдың 8 қаңтарынан бері Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің шақыруымен азаптаудың алдын алу жөніндегі үйлестіру жөніндегі кеңестің мүше ретінде және белсенді құқық қорғаушы Жеңіс Тұрмағамбетовамен бірге еліміздегі бүкіл өңірдегі қылмыстық атқару жүйесі мен ұлттық қауіпсіздік органдарына қарасты мекемелер мен үй жайларға мониторинг жасадық. Қазақстанның 17 өңірінде тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларына 133 профилактикалық бақылау жүргізілді. Ең көп ұсталғандар мен заң бұзушылықтар жөнінде хабарламалар түскен 8 қалаға ерекше назар аударылды. Олар Алматы, Талдықорған, Өскемен, Шымкент, Атырау, Тараз, Қызылорда, Семей қалалары. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына 228 өтініш түсті, оның 111-і азаптау және қатыгездік көрсетуге қатысты.
Мониторинг жүргізу барысында адам құқықтарының бұзылмауы, ұстау жағдайы, адвокатқа қол жеткізу, процестік нормаларды сақтау, медициналық көмек алу секілді конституциялық кепілдіктердің сақталуы ескертілді. Анықталған бұзушылық фактілер жедел түрде Бас прокуратураға және Ішкі істер министрлігіне хабарланды. Мониторинг кезінде шетел азаматтарының, осындай жағдайға алғаш рет кезіккендер мен кәмелетке толмағандардың құқықтарына ерекше назар аударылды.
Бүгінде Қазақстанда жастарға арналған бағдарламалар енгізіліп жатыр. Осы бағдарламалар жеткілікті қолдасақ, жастарымыз тап келген қаңтар оқиғасы секілді жағдайдың қайталануына жол бермейміз.
Өкінішке қарай, мониторинг барысында азаптау мен ар-намысты таптайтын өзге де қатыгездік түрлерін қолдану, психологиялық қысым көрсету расталды. Шағымдардың басым бөлігі сапалы құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге қатысты болды. Осыған байланысты мемлекеттік кепілдік берген заң көмегін алуға құқығы бар адамдардың тізбесін азаптаулардың және қадір-қасиетті қорлайтын өзге де қатыгездік түрлерінен зардап шеккендерге қосу ұсынылды. 2022 жылы «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» заңға тиісті түзету енгізілді.
Кез келген жағдайға сараптама жасау, сот процесін тергеу барысында негізгі құқықтарды сақтаудың маңызы, сенімді ақпаратқа қол жеткізуге келешекте мұндай оқиғаның қайталануының алдын алуына ықпал етеді.
Шахноза ХАСАНОВА,
«Сана Сезім» әйелдер бастамаларының құқықтық орталығы» қоғамдық бірлестігінің директоры
