Мемлекеттен де, медицинадан да бұрын өскелең ұрпақтың денсаулығына алдымен ата-анасы жауапты. Шарана құрсаққа біткен күннен бастап не іштің, не жедің, оны тоғыз ай көтергенде қуанып жүрдің бе әлде тауқымет шектің бе – осының бәрі баланың бүкіл өміріне әсер етеді. Алыстан орағыта бермей төтесінен айтқанда, жастардың ішімдікке салынуына алдымен отбасы, содан кейін жүрген ортасы әсер ететіні дәлелденіп отыр. ДДҰ адамдардың денсаулығы 50-55% – өмір сүру салтына, 20-23% – тегіне, 20-25% – қоршаған орта, яғни экологияға, 8-12% ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты екенін айтады.
Еліміздің заңнамасына сәйкес алкогольді ішімдіктерді тек 21 жастан асқандарға сатуға рұқсат етіледі. Алайда «Денсаулық» ұлттық қауымдастығы және Алматы Менеджмент университеті жүргізген зерттеулер мүлде басқа жайттарды анықтап отыр. Мәселен, сауалдамаға қатысқандардың 63%-ы арақ-шараптың дәмін алғаш рет 18 жасқа дейін, 31%-ы 18 бен 21 жас аралығында, тек 6%-ы ғана 21 жастан асқан соң татып көрген. Ең өкініштісі – бұл зерттеулер жастар арасындағы маскүнемдіктің 25%-ы күйзеліс, үйдегі ұрыс-керіс пен торығудан, тығырыққа тірелуден болатынын анықтап отыр.
Зерттеудің мақсатты тобына аталған оқу орнының бірінші курста оқитын 32 студенті тартылды. Жобаның іс-шаралары 2022 жылдың 10 қазанынан 10 қарашасына дейін өткізіліп, Алматының 16 жоғары оқу орнының студенттерінен сауалдама алынды.
«Зерттеу жұмыстары 18-21 жас және одан жоғары жастағы 947 респондент қатысқан әлеуметтік сауалдама әдісімен жүргізілді. Бірінші бөлімде респонденттерден жасы, олардың қауіп факторларына кіру-кірмеуі, ішімдіктердің зияны туралы ақпараттар сұралса, екінші бөлімде алкогольді тұтынуға көзқарасы мен алкогольді тұтынуға қарсы қандай шаралар тиімді деп санайтыны туралы арнайы сұрақтар болды», дейді «Денсаулық» ұлттық қауымдастығы сарапшысы Данила Бектұрғанов.
Денсаулыққа зиянды факторлар қатарында темекі шегу (59%), алкогольді ішімдік ішу (52%), қозғалысы аз өмір салты (30%), теңшелген тамақтану (33%) және артық салмақ (34%) аталды.
Сауалдамаға қатысқандардың үштен бірі (33%) арақ-шараптың ұдайы қымбаттап жатқаны ішімдік ішуге тоқтау сала алмайтынын мәлімдеген. Қалған респонденттер бағаның өсуі тұтынуға әсер ететінін мойындады. Яғни 27%-ы алкоголь сатып алуды сиретсе, 16%-ы арзандау брендтерге көшіп, 15%-ы мөлшерін азайтып, 9%-ы күштілігі төмен сусындар сатып алады.
Сондай-ақ респонденттердің шамамен 28%-ы алкогольдің денсаулыққа зиянын азайту мүмкін емес десе, 25%-ы егер алкоголі аз сусындарға ауысса, зиянын азайтуға болады деп санайды. Ал олардың көпшілігі жастар арасындағы маскүнемдіктің таралуына араласатын ортасының ықпал ететінін алға тартыпты.
«Сауалдамаға қатысушылардың 25%-ы торығу, күйзеліс, ұрыс-керіс пен түрлі жағдайға тап болып, тығырыққа тірелу салдарынан ішімдікке үйір болып жатқаны алаңдатады. Бұл көрсеткіш 2018 жылғы деректермен салыстырғанда біршама өсті, ол кезде бұл көрсеткіш 22% болатын», дейді «Денсаулық» ұлттық қауымдастығы төрағасының орынбасары әрі дәрігер Гинтаутас-Юозас Кентра.
Сауалдамаға қатысқандардың 52%-ы алкогольдік ішімдіктерді сату шарттарын қатаңдату мен бағаны көтеру маскүнемдікпен күресте тиімді шара деп санайды және 42%-ы айыппұл салған дұрыс депті. Сондай-ақ 27%-ы саламатты өмір салтын насихаттауға көбірек көңіл бөлу керек десе, 26%-ы арзан немесе тегін спорт секцияларының санын көбейту керек деп есептейді.
Қарап отырсақ, осыдан 5 жылдай бұрын Қазақстан Орталық Азияда маскүнемдік жағынан алғашқы орында болған. Тіпті отбасында маскүнем әке-шешесі бар балалардың қауымдастығы да құрылған. Өйткені мұндай отбасында өскен баланың психикасы бұзылады.
Ал мамандар арақ жеңген адаммен алдымен сөйлесіп, себебіне үңілу керек екенін, психолог пен наркологтің көмегіне жүгінудің маңызын алға тартады. Бірақ біздің қоғам психологке баруға жүрексінеді. Себебі «психикасы дұрыс емес деген тізімге енеді екенсің, жұмысқа алмай қояды» деген пікір бар. Алайда елімізде ешқайда тіркелмей-ақ психологтің көмегін алу мүмкіндігі бар. Біраз маман құпия қабылдайды, жеке ақпаратты көрсетпей емдей береді. Бұған қоса арнайы реабилитация орталықтары бар. Ол жерге көбіне өз бетімен емделуге шамасы жетпейтін, арақтан бас тарта алмайтын қиын жағдайдағы адамдар түседі. Мұндай мекемеге кез келген адамды кіргізе бермейді, түскен науқастар үш айдан бастап бірнеше жылға дейін жатып емделеді.
Жалпы, адамды маскүнемдіктен арылтудың 12 қадамы бар. Реабилитация орталығында науқас осы 12 қадамнан өтіп, ем алады. Бір ерекшелігі – мұндай орталықта дәрігерлер мен психологтер ғана емес, кезінде өзі маскүнем болған қарапайым адамдар да қызмет етеді. Осындай шаралардан кейін де айыққандар бар, бірақ толық жазылып кеткендердің саны аса көп емес...
Сол сияқты аноним қауымдастықтардың да маскүнемдіктен арылуда пайдасы көп. Мұндай ортаға тап болғандардан үнемі жақсы нәтиже байқалады. Өйткені аноним қауымдастықтардың қызметі тегін, екіншіден адам өз еркімен келеді. Үшіншіден, аноним топтарда барлығының ахуалы бірдей. Бұл жерде науқастың «мен маскүнеммін» деп айтуы маңызды. Себебі ішімдікке салынғандар өз ауруын мойындағанда ғана еркімен ем-дом алуға көнеді.
АЛМАТЫ
