Тағдырын театрмен тоғыстырған

Бесқала өңіріндегі Қоңырат қала­сынан Алматыға білім қуып аттанған қалақтай қара бала өз басы өнер саласын қалап тұрса да, әкесінің ықпалымен құжаттарын ҚазМУ-дің заң фа­куль­тетіне тапсырған-ды. Алайда ауыл бала­сының маңдайына аты жер жарған іргелі оқу орнына түсіп, әкесі қалағандай заң қызметкері болу жазылмаған екен... Жігер­лі жас оқуға түсе алмай қалдым деп жасымады. «Биыл жұмыс істеп, келесі жылы әкем айтқан оқу орнына қалай да түсемін» деген сенімі жігерлендірген бозбаланың тілегін Жаратушы да қа­был алса керек, дәл сол кезде ҚазМУ қала­шы­ғының құрылыс жұмысы­на комсомол-жастар бригадасы жасақталып жатқанын хабарландырудан оқып, сонда барып тіркелді. Құрылыс бригадасы құрамын­да жұмыс істей жүріп, кәсіби ұсталық мамандықты да меңгеріп, алғашқы еңбек жолын «Алматыпромстрой» трестінде ұсталар бригадасының мүшесі болып бастады. Жұмыстан қолы қалт ет­кен­де, кітапханаларға барып, әкесі аманат­таған оқу орнына қайта түсу үшін ал­дағы емтиханға мықтап дайындалуды қолға алды. Бірақ 1981 жылдың көк­те­мінде Республикалық эстрада-цирк сту­диясының талантты балаларды ша­қырған хабарландыруын оқыған соң, университетке түссем деген мақ­сатын жүрегінің қалауы жеңіп, осы сту­дияның әншілігіне бақ сынауды жөн көреді. Әйтсе де, мектеп қабырғасында жүрген­де көркемөнерпаздар үйірмесіне қатысып, ән айтып, біршама ысылып қалған жастың соңғы таң­дауы Абай атын­дағы опера және балет театрының жа­нындағы вокалды-хор студиясына түсіп, жолы болып студент атанды.

Студияда оқи жүріп осы театрдың мимансында (қо­салқы актерлер тобы), кейін хор ұжы­мында жұмыс істеді. Сол кездері театрдың сахнасында жүр­­ген белгілі өнер саңлақтары: К.Мырзабеков, Л.Духанина, К.Бей­салиев, В.Яковенко, Б.Төлегенова, Б.Жаманбаев, Т.Алагөзов, Р.Бапов сынды танымал әнші-биші, кәсі­би мамандардан дәріс ала­ды. Небір талантты сахна шеберлері мен жұл­дыздарының театр сахнасында сомдаған рөлдері мен орындаған партиялары жас шәкірт – Аманкелдінің көркемдік тал­ға­мының қалыптасуына да тікелей әсер етті. Іргелі өнер ордасында, алды әлемге та­нылған өнер шеберлерінің ортасында тәлім ала жүріп, қолынан келгенше оларға ұқсап бағуға тырысқан ол уақытпен санаспастан күні-түні жұмыс істеп, аянбай еңбектенуді әдетіне айналдырды.

Студия жұмысын тікелей және тұ­рақты қадағалап отыратын театрдың Бас хормейстері, Құрманғазы атындағы консер­ва­тория­ның профессоры Базар­ғали Жаманбаев театр хорының құра­мын толықтыру мақсатында әншілер таң­­дағанда, оның таңдауы басқа жас­тармен қатар ұстанымы берік, өнерді өз мүддесінен биік қоятын Аманкелдіге де түседі. Консерватория ректоры, КСРО Халық әртісі Ғазиза Жұбанова да шал­ғай елден өнер қуып келген талап­ты жасқа үлкен сенім арта отырып, дайын­дық курсынан бір орын бөлуге келі­сімін береді. Осылайша, 2 жыл да­йын­дық курсында, 5 жыл негізгі курс­та оқып, Құрманғазы атындағы Ал­маты мемлекеттік консерваториясын хор ди­рижері маманды­ғы бойынша бітірген Аманкелді театрдағы жұмысын жалғас­тыра жүріп Абай атындағы Алматы мем­ле­кет­тік университеті және Қазақ мем­лекет­тік қыздар педагогика инсти­ту­тының музыка факультетінде хор дири­жері пәні­нен сабақ береді. Сонымен қатар Т.Жүргенов атында­ғы Қа­зақ ұлт­тық өнер академиясының ­театр факуль­тетіне алғашқы қа­былданған топ құра­мында оқуды қызыл дипломмен аяқтап, театр­танушы мамандығын да алып шы­­ғады. Дәл сол жылдары алғаш рет театр­танушылар курсы ашылып, про­­­фес­сор Б.Құндақбайұлы музыкалық біліммен қатар театр­тану мамандығын да игерген Аманкелдіні жаңа жұмыс орнына шақырады. Бұл еліміздің тәуелсіздік алып, енді-енді аяқ­қа тұра бастаған, білімді деген мамандардың өзі күнкөрістің қамымен базар жағалап кеткен аумалы-төкпелі кезең болатын. Сол кездер шаңырақ құ­рып, сәбилі болған Аманкелдіге де оңай тимеді. Алайда ұстанымы мықты жас әке кейбіреулердей базар жағалап кетпей, бірнеше жерде жұмыс істеді.

Жұмыстан қол үзбей жүріп-ақ, тың­­ғылықты дайындалып, ҰҒА М.Әуе­зов атындағы Әде­биет және Өнер инс­титу­тының аспи­ран­ту­расына түсіп, Аман­келді профессор Б.Құндақбайұлының ғылыми жетекшілік етуімен театртану са­­ласы бойынша кандидаттық диссерта­ция­сын ойдағыдай қор­ғап шықты. Кейін Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлт­тық өнер ака­демиясының ректоры Т.Қыш­қаш­баевтың шақыруымен ака­де­мия­­ның Ғылыми-практикалық орта­лы­ғы­ның ди­рек­торы және аға оқытушы қыз­мет­­терін атқарды. М.О.Әуе­зов атындағы Әдебиет және өнер инс­титутының аға ғы­лыми қыз­мет­­кері, бүгінге дейін «Өнер­­тану» секторының модераторы, бас ғы­­лыми қызметкері, «Театр және кино өнері» бөлі­мі­нің меңгерушісі, Т.Жүр­ге­нов атындағы Қазақ ұлттық өнер ака­де­миясында «Театр өнерінің тарихы мен теориясы» кафедрасының және Құр­манғазы атындағы Қа­зақ ұлттық кон­­сер­ваториясында «Музыкатану және ком­­позиция» кафедрасының доценті қыз­­мет­терін атқарып келеді. Театр өнері мен ғы­лым арасын байланыс­тыратын түр­лі деңгейдегі фес­тивальдер, конферен­циялар, симпозиумдердің тұрақты қаты­сушысы және көптеген құнды баян­да­ма­ның авторы, сыншылар кол­ле­гия­сы мен эксперттік сарапшылар ал­­қа­сының мүшесі. Қазақстан сахна өне­рі мен музы­калық театр және Орта­лық Азия театр­ларының өзекті мәсе­леле­ріне арналған 4 монография, 30-ға жуық ұжым­дық монографиялары мен жинақтары жа­рық көріп, 150-ге жуық сын мақала, ре­цензия, зерттеулері мерзімдік баспасөз беттерінде жарияланған.

Аманкелді – тағдыры театр­мен то­ғыс­қан жан. Қайтсем, театр мен көрер­меннің, режиссер мен драматургтің арасын жақындатып, біріктіре аламын деп жар құлағы жастыққа тимей зыр жүгірген Аманкелді алға қой­ған мақсаттарына біртіндеп қол жеткізіп те келеді. Соның бірі – бірден жаңаша қарқын алып, бүгінде өзіндік орыны қалыптасып та үлгерген Drama.kz заманауи Қазақстандық драматургия фестивалі. 2017 жылы ресейлік драматург Олжас Жа­найдаров бастамасымен құрыл­ған Drama.kz әр жылы еліміз­дің түкпір-түкпірінен талантты авторлар­­дың пьесаларын іріктеп, Алматыда солар­дың оқылымын ұйымдастырып келеді. Кешегі тарихқа «тәжтажал» деген атпен енген індеттің жер бетіне ойран салып, жұрт үйінен қадам басып шыға алмай қалған қиын сәтінде де Аманкелді бастаған театр­ жанашырлары бірден жаңа форматқа көшіп, zoom плат­формасында online пьеса оқы­лымын ұйымдастырып, театр көрермендерін өз үйлерінде-ақ бекзат өнер­дің нәрімен сусындатып отырды.

Жас кезінен-ақ уақытпен санас­пас­тан еңбек етіп үйренген Аманкелді әлі күнге дейін сол қасиетін жоғалтпастан, өз қыз­ме­тінен тыс көптеген қоғамдық ­жұ­мысты да атқарады. Санай бе­рі­ңіз: Қазақстан Театр қайраткер­лері ода­ғы­ның төралқа мүшесі, Халықаралық театр сыншыла­ры бірлестігінің вице-прези­денті, Халықаралық театр сыншылары ассоциациясының (ICTM), ха­лық­ара­лық және республикалық театр фес­ти­валь­дері қазылар алқасы­ның мүшесі, «Studia Teatralne Europy Środkowo–Wschod­niej» атты Варшава университетінде шы­­ғатын журналдың, М.Әуезов атын­дағы Әдебиет және өнер инс­титуты шы­ға­ра­тын «Керуен» – «Keruen» ғылыми жур­налының редакциялық алқасының мүшесі, «Drama.kz» қазақстандық жаңа драматургия фестиваль – кон­курсының кураторы, Респуб­ликалық Қазақ радиосы құрамына кіретін Радио «Classic» 102.8 FM толқынында аптасына 2 рет бері­летін «Өнердің өз адамы» бағ­дарламасының ­авторы әрі жүр­гізушісі.

Аманкелді Мұқан – театр сыны мен тарихына терең бойлап, осы саланың практикасы мен теориясын жетік меңгерген, өнерді жанындай сүйетін, сол өнер үшін өзінің жеке уақытымен санаспайтын, театр өнерінде тұрақтап қалған жан.

Өз жүрегінің қалауымен өнер жолын таңдаған Аманкелдінің мақсаты біреу, ол – ұлт руханиятын дамытуға өзіндік үлесін қосу.

 

Байділдә АЙДАРБЕК,

ақын, драматург,

Мәдениет саласының үздігі

 

Түркістан облысы,

Созақ ауданы