Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Айлықтан айлыққа қарыздана жетіп, келген жалақысын қарыз иелеріне немесе несиеге таратып беріп, келесі еңбекақыға дейін тағы да қарызға белшесінен батып отыру халықтың біраз бөлігі үшін қалыпты жағдайға айналды. Бұрын «тиын санап отырмыз» дейтіндер соңғы тиынын азық-түлікке сауып, санайтын тиын таппай қалғаны жасырын емес. Өңір тұрғындарының барлығы мұнайшы еместігі қаперден тыс қалғандай.
Маңғыстауда баға жоғары болуының екінші себебі – өңірге азық-түліктің 80-85%-ы сырттан, яғни өзге республикалар мен еліміздің басқа облыстарынан тасымалдануында. Неге сырттан тасымалданатын азық-түліктің көлемі соншалықты көп? Мұны жартылай болса да жергілікті өніммен алмастыратын мүмкіндік бар ма? Бұрын «Маңғыстауда климаттық жағдайға байланысты егін егу, жемістер, көкөністер өсіру мүмкін емес» деген ұғым-түсінік қазір ескірген. Үйінің маңын бау-бақшаға айналдырып, картоп, жуа, сәбіз, қызанақ, жүзім, қауын, қарбыз, көкшөп – неше түрлі мол өнімдерді күзде жинап, өздерінен ауысқанын сататын тұрғындар саны көбейіп келеді. Облыста бір жылдары көптеп салынып, алаулатып-жалаулатып ашылған жылыжайлардың қазір бар-жоғы, бар болса ел экономикасына қаншалықты үлес қосып жатқаны белгісіз. Әрине, жеке тұрғындар өсірген өніммен 800 мыңға тарта тұрғыны бар облыстың азық-түлікке, соның ішінде жеміс-жидекке, көкөніске қажеттілігін толық шешу мүмкін емес, әйтсе де бар мүмкіндікті пайдаланып, Маңғыстауда бау-бақша өсіру жұмыстарын құнттап қолға алуға болмас па? Маңғыстау туралы «жері сортаң, ешнәрсе өспейді» деген қасаң түсінікке малдана беруді тоқтатып, мүмкіндікке қарай жеміс-жидек, көкөніс түрлерін өсіруді жолға қойса дейміз. Ал әу бастан малға жайлы Маңғыстауда қазір де төрт түлік өсіп-өніп келеді. Бірақ олардан өнетін ет, сүт, сүттен жасалған тағам түрлерімен халықты қамти алмай жатыр. Маңғыстауға еттік бағыттағы мал мен консервіленген сиыр еті көбіне Батыс Қазақстан облысынан тасылады.
Маңғыстау облысы кәсіпкерлік басқармасы берген мәліметті сөйлетсек, өңірде әлеуметтік маңызы бар азық-түліктер тізбесіне кіретін 19 тауардың 10 тауарында баға өсімі байқалып, 4 тауардың бағасы төмендеген. Рожки, күріш, сары май, сиыр еті, тауық еті, сүзбе, картоп, сәбіз, пияз, 1 санатты тауық жұмыртқасы қымбаттап, бірінші сортты ұн, қарақұмық жармасы, күнбағыс майы мен қырыққабаттың бағасы арзандаған. Ең жоғарғы баға индексі байқалған пияз өнімінің бағасы жыл басынан бастап 23,9% өсім көрсетті және бұл өсім республика бойынша байқалып жатыр. Себебі шетелдерден келетін пияз көлемінің азаюы пияз өндірушілердің өз бағаларын көтеруіне әкеліп соқтырды. Бұл жағдайларға байланысты Үкімет деңгейінде пияз экспортына шектеу енгізілді, енді ішкі нарық тұрақталады деген ой бар. Ал жергілікті жерде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағаларын тұрақтандыру мақсатында облыстық бюджеттен 4,9 млрд теңге қаражат бөлінген және биыл қосымша 500 млн теңге бөлу жоспарланған. Сондай-ақ тұрақтандыру қорында және «айналым механизмі» бойынша барлығы 8,3 мың тоннаны құрайтын 17 түрлі тауардың қорын қалыптастыруға қаражат бөлініп, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын тұрақтандыру үшін, жыл басынан бері өңірлік тұрақтандыру қорындағы сақтаулы тұрған тауарлардың 59,5 тоннасы сауда желілеріне интервенция жасалған.
– Өңірдегі 47 сауда объектісі бар «Дана», «Дина», «Анвар», «Лидер», «Алтынфуд» сынды 5 ірі сауда желісімен және 235 сауда нысандарымен ӘМАТ бағасының сауда үстемесін 15%-дан 10%-ға түсіру туралы меморандумдарға қол қойылды. Биыл ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер мен көтерме жеткізушілердің 35 жәрмеңкелері ұйымдастырылды. Барлық елді мекенде 53 мониторингтік «Халық бақылауы» топ құрылып, өңірдегі азық-түлік дүкендер иелеріне «Сауда қызметін реттеу туралы» заңына сәйкес ӘМАТ 15%-дан аса үстемеақыға жол бермеу туралы хабарлама хаттар табысталып, түсіндірме жұмыстары жүргізіліп жатыр, – дейді Маңғыстау облысы кәсіпкерлік басқармасы басшысының орынбасары П.Сансызбаев.
2022 жылы облыста барлық көкөніс импортының көлемі 20,6 мың тоннаға жетті. Өнімдердің көбі Иран, Пәкістан, Түрікменстан, Өзбекстан, Әзербайжан елдерінен тасымалданған. Маңғыстауға көкөністерді жеткізумен, сақтап-таратумен «Асар-С» көтерме сауда орталығы және «KazFruit» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі айналысып келеді. Облыс басшылығы баға белгілеуге әлемдік логистика, шикізат пен қызметтер құны әсер ететінін, алайда жергілікті әкімдікте өнім бағасын ұстап тұруға қажетті тетіктер бар екенін айтып жатыр. Мысалы, «Каспий» ӘКК арқылы кәсіпкерлерге 0,1 пайызбен бағаны алдын ала белгілеу шартымен қайтарымды несие беріледі. Қазіргі таңда Маңғыстау облысында 6 ірі сауда қоймасы бар болғанымен, олар бағаны тұрақтандыруға және маусымаралық кезеңге ұстап тұруға жеткіліксіз. Мемлекет басшысының Ақтау қаласындағы қоймаларды ұлғайту тапсырмасына сай 40 мың шаршы метрді құрайтын Ақтау көтерме-тарату орталығын салу жобасы іске аспақ. Қоймалары мен көтерме сауда орталығы нан тұратын ірі инвестициялық жобада қоймалардың көлемі 54 мың тонна болса, оның 20 мың тонна сыйымдылығы көкөністерді сақтауға арналмақ.
Әкімдік өз тарапынан жасалып жатқан жұмысты осылай тізбелейді, баға бәрібір баса-көктеп алға асып барады.
Маңғыстау облысы
