Шамғон тасада қалар тұлға емес

Қаламы жүйрік қаламгер ша­ғын ғана еңбегінде ұлттық ұятымызды ұясынан шығарарлықтай, қазақи намысымызды қылышпен жанырлықтай қадау-қадау мәселені көтеріп, өткір де тура пайымдарымен парасат биігі­нен үн қатады.

Автор сөз басын дәулескер домбырашы, Құрманғазы атындағы ұлт­тық халық аспаптар оркестрінің негі­зін қалаушылардың бірі Қали Жан­тілеуовтің 120 жылдық мерейтойының өте жұпыны өткенінен бастайды да, одан кейін күй құдіреті, оның алып тұлғалары, мәдениетіміздің қазіргі жай-күйі туралы өзекті ойлармен са­бақ­тастырады. Тарихи тұлғаларды кейінгі ұрпақ танымайтындығына қынжылыс білдірген қаламгер есесіне кешегі қызыл коммунистердің ақпарат құралын жаулап алғанына өкініп, ондай той-томалақтың ұлтқа емес, руға қызмет жасайтынына тоқталады. Сөз жоқ, бұл да шындық.

Сәл шегініс жасайық. Қазақ­стан­ның халық әртісі Қали Жанті­ле­уов­тің 120 жылдық мерейтойы өзі­нің туған өлкесі Батыс Қазақстан об­лы­­сының Жаңақала ауданында жас домбырашылардың республикалық сайысы деңгейінде өтті. «Тас түскен жеріне ауыр» демекші, аудан басшылары намысқа тырысып, демеушілердің көмегімен шараны барынша өткізді. Ең сорақысы сол, Қали мерекесіне облыс әкімдігінен, облыстық мәдениет басқармасынан бірде-бір шенеунік төбе көрсеткен жоқ.

Мұның өзі жазушы айтқандай ат үстінде отырған шенеуніктердің ұлт руханияты алдындағы дәрменсіздігін көрсетпей ме? Осыдан кейін жазу­шы­ның «Мәдениет, өнер – ұлттың ұяты, ұлы мағына, ұлы мазмұн. Сон­дықтан да Мәдениет министрлігі – министрліктің министрлігі әрі эталоны болу керек» деген пайымына қалай ден қоймассың?

Тағы да шегініс жасайық. Тәуел­сіздік алған 30 жылдың ішінде мәде­ниеттің басына кім келіп, кім кетпеді десеңші. Ана бір жылдары мәдениетті былғары қолғап маманы басқарғанын да білеміз. Сосын да болар, қаламгер «осы біздің министрлердің басым бөлігі министр емес, менеджерлік қасиетке ие адамдар» дейді. Оның ар жағында сыбайластық, туыстық атауларының құлағы қылтиып тұрғаны кім-кімге де аян емес пе?

Жазушы «Өнер адамын басқармау керек, бағалау керек, бағасын білу керек. Тұлғаларын тану керек...» дейді. Алдынан Нұрғиса, Әзидолла, Шамғон, Қаршыға, Айтжан, Шәміл сынды қайраткерлерді ұшырған ұлы ұстаз, Құрманғазы, Дина, Мәмендердің ізін жалғастырушысы Қалекеңе көрсетілген құрметтің сиқы осы болса, оның төл шәкірті, қазақтан шыққан тұңғыш кәсіби дирижер, КСРО-ның, Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Шамғон Сағиддинұлы Қажы­ғалиевтің мерейлі 95 жасы да елеу­сіздеу өтті. Мәдениет саласының «сайып­қырандары» бар болғаны Алматы мен Оралда концерт қойып, тұрған үйіне ескерткіш тақта орнатумен шектелді.

Шамғон он жасынан домбыра құла­ғында ойнап, екі бірдей консервато­рияны бітіріп, Ахаң, Ахмет Жұбанов өз қолымен құрған Құрманғазы атында­ғы ұлттық халық аспаптар оркестрін қырық жыл бойы басқарып, ұлт руханиятын дүние жүзіне танытқан дара тұлға емес пе?

Шәкең ұлт оркестрімен бүкіл Еуропа, Азия құрлығын аралап, қазақ өне­рін әлемге әйгілеп, дүние­жүзі­лік өнер фестивальдерінде Қазақ­станға алты мәрте алтын медаль әкел­ген ерек­ше талантты, шалқар-ша­быт, дария-дарын иесі. Шамғон Сағид­дин­ұлының 1957 жылы бар бол­ғаны 30 жасын­да кеңес одағының мар­шалы К.Е.Ворошилов­пен бірге Қытай көсемі Мао Цзэ Дунның қабылдауында бол­ғанын қазір екінің бірі біле бермейді.

Шәкең қазақ өнерін Кремльдің Съездер сарайында, Мәскеудің Үлкен театрын­да талай рет асқақтатқан біре­гей қайраткер. Анау-мынауды менсіне бермейтін, атағынан ат үркетін ұлы ком­позитор Тихон Хренниковтің өзі Шамғон Сағаддинұлы басқарған өнер ұжымын «Ансамбль мирового класса» деп бағалаған болатын.

Шамғон Сағиддинұлы қанша биік­ке көтерілсе де өзіне дәріс берген А.Жұбанов, Қ.Жантілеуов, И.Лесман, Л.Шаргородский, Э.Грикуров, Д.Шос­таковичті ешқашан ұмытқан емес. Қандай да құрметке лайық осындай дарабоз ұстазын қазіргі шәкірттерінің ұмыта қалғанын қай адамгершілікке сыйғызар едік.

Иә, Шәкеңнің ұлт өнеріне қосқан ұлан-ғайыр еңбегін бір мақала көле­мін­де айтып шығу әсте мүмкін емес.

Ұлт мақтанышы, академик Зей­нолла Қабдолов зайырлы заманда­сы туралы «Ахмет Жұбанов туғызған кербез наз­ды оркестрді сазды бе­сікке бөлеп тербеткен – Шамғон Қа­жы­­ғалиев. Ол ХХ ғасырдағы қазақ музыкасының қайталанбас біртуар алып тұлғаларының бірі. Қатарынан екі консерваторияны бітірген қазақ­тың тұңғыш профессионал дириже­рі әлі күнге дейін өзінің шыққан биігінен қыл елі төмендеген жоқ. Сол биікте тапжылмастан тұр» деген екен. Міне, ұлылар бірін-бірі қалай бағалай білген. Бұдан артық не айтуға болады?

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні Шамғон Сағиддинұлы шаң басар, елеу­сіз қалар тұлға емес. Сондықтан да еліміздің су жаңа министрі Асхат Оралов Астана қаласының Е.Рахмадиев атындағы филармониясының халық аспаптар оркестріне қазақ өнерінің дамуына өлшеусіз үлес қосқан Шамғон Қажығалиевтің есімі берілуін, Алматы, Астана қалаларында ұлы дирижер атында көше атауы болуын қолға алса дейміз.

«Жыл дегенің жылғадан аққан су» дегендей, төрт жылдан кейін Шамғон Қажығалиевтің 100 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтсе, ол Шәкеңе емес, қазақ өнеріне көрсетілер зор құрмет болар еді.

Бұл Құрманғазы, Дина, Мәмен, Қали, Оқап, Тұяқберді сынды тұ­ғыр­лы қайраткерлерді, Шәкең сынды бір­туар тұлғаны дүниеге әкелген, қазақ­тың кемеңгер перзенті Әбіш Кекіл­байұлының дуалы аузымен «Күй астанасы – Жаңақала» атанған өнер дарып, құт қонған киелі мекен жұрт­шылығының елдің жауапты орындарынан сұрар тілегі.

 

Зәкария СИСЕНҒАЛИ,

Қазақстан Жазушылар және Журналистер одағының мүшесі, мәдениет саласының үздігі

 

Батыс Қазақстан облысы,

Жаңақала ауданы